Staatsgeweld in Clichy-sous-Bois: een ooggetuigenverslag

Staatsgeweld in Clichy-sous-Bois: een ooggetuigenverslag

Door Antoine Germa

Ik ben in en uit Clichy geweest sinds zaterdagochtend, ik werk met een Franse reporter aan een reportage over de situatie in Clichy-sous-Bois. De stad is “in oorlog” van donderdagnacht (27 oktober) tot maandagnacht (30 oktober).

Ik schrijf neer wat ik zie, wat ik hoor, wat ik verstaan heb en wat men mij heeft verteld.

1. Twee dode tieners (Zyad en Bounna, 17 en 15 jaar oud) zijn wel achtervolgd geweest door de politie in tegenstelling tot wat de officiele versie meedeelt; deze zegt dat er helemaal geen sprake was van een achtervolging (De versie van Sarkozy en het parket). Waarom zouden de twee anders hun toevlucht zoeken in een steegje en een muur opklimmen om zo in een elektriciteitskast te kunnen schuilen als ze zo dichtbij woonden?

2. De tien jongeren die voetbal speelden sloegen op de vlucht voor de politie die identiteitscontroles verichtte omdat sommigen onden hen niet over de juiste papieren beschikten (onder hen, de derde geëlectroquteerde jongere, Metin. Zijn regularisatieproces liep nog). Ze zijn nooit betrokken geweest bij enige diefstal, zoals de officiële versie beweert, maar dat weerhield de eerste minister (Dominique de Villepin) er niet van deze beschuldigingen te blijven herhalen. Niemand staat nog achter deze aantijgingen nu de aanklager van Bobigny zaterdag bevestigd heeft dat het om een gewone identiteitscontrole ging. De gearresteerde jongeren werden binnen het uur vrijgelaten, eveneens een bewijs dat de politie hen niets ten laste kon leggen. Metin, die zware brandwonden opliep, herinnert zich volgens de officiële feiten, niets meer. Staat deze oorverdovende stilte misschien in verband met zijn verblijfsstatuut?

3. Allerlei geruchten begonnen de ronde te doen in de stad: Waarom liegt de politie? Wat hebben ze te verbergen? Mensen begonnen spontaan te rellen op donderdag, op vrijdag kregen ze versterking van “de ouderen”. De eerste doelwitten waren: het postkantoor (vele auto’s werden in brand gestoken), een brandweerkazerne, bushokjes, en een school. De rellen werden gevoelig gewelddadiger op vrijdag (mensen wierpen stenen en molotov’s en vuurden naar politiewagens). Dit alles vond plaats in de grote straten die door de Chene Pointu buurt lopen. Vele auto’s werden in brand gestoken, hun gloeiende karkassen lichtten de straat nog steeds op op zaterdagochtend.
Zaterdagochtend was er ook een stille mars die georganiseerd werd door religieuze organisaties en de moskeëen. Er werd opgeroepen tot kalmte. Alle ogen waren gericht op het gerechtssysteem en Sarkozy werd uitgescholden voor zijn kritiek. Moslim gemeenschaporganisaties, stadsverantwoordelijken en activisten waren zichtbaar verenigd en leken de situatie onder controle te hebben. Er waren iets meer dan duizend deelnemers. Duidelijk vermoeid en emotioneel deed de socialistische burgemeester van Clichy een oproep naar Sarkozy een open onderzoek in te stellen naar de dood van de twee tieners. Na een vergadering in het stadhuis na de mars kondigde de advocaat van de slachtoffers aan dat hij een klacht zou indienen met als doel te omstandigheden waarin de twee stierven op te helderen. De politie was nergens te zien en alles leek kalm die dag.
Zaterdagavond, als de vasten over was (rond half zeven) verschenen 400 politieagenten in oproerkledij in de Chene Pointu wijk. Zoals gewoonlijk omsingelden ze de wijk. De politie is echt belachelijk: als Romeinse legionairen, schilden omhoog en Flash Guns in de hand stapten ze de straat af, vechten tegen onzichtbare vijanden.
Op dat tijdstip van de dag is iedereen aan het eten en niemand blijft dan buiten. Dus waarom zo’n machtsontplooing op een moment dat de straten abnormaal kalm zijn? Aan iedereen aan wie ik het vroeg was het antwoord “provocatie”. Dit is een terugkomend onderwerp sinds vrijdagnacht.
Na een uur gingen enkele jongeren voor de politie staan, iedereen verwachtte een confrontatie. Welk doel heeft deze politiestrategie, buiten orde herstellen op de meest primitieve en macho-achtige manier mogelijk.
Verschillende ooggetuigen stellen duidelijk dat de politie op confrontatie met de jongeren uit was: ze riepen racistische verwijten, daagden hen uit te vechten, stelden zich provocatief op. Ik ging naar de Bousquets moskee om negen uur, er was enorm veel volk (zo’n 1200-1300 mensen) aangezien het de Night of Destiny was, en die wordt traditioneel doorgebracht in de moskee. Verschillende auto’s en vuilnisbakken waren al in vlam gezet en jongeren zochten schutting in dit heiligdom in het midden van de buurt. Toch was er een sfeer van contemplatie en van in het begin hadden de imams belangrijk werk vericht in het herstellen van de vrede.
Ondanks de politieprovocaties leek zaterdagnacht minder gewelddadig. Was dit omdat er de hele dag tot kalmte werd opgeroepen? Was het te wijten aan de belangrijkheid van de Night of Destiny op dit punt van de Ramadan?

4. Zondagnacht krijg ik een woedend telefoontje van Ibrahim, de zoon van de Imam, om vijf voor elf. Hij verteldt met dat terwijl de mensen aan het bidden waren, de politie de moskee bestookt had met traangas. Hij vertelt me dat sommige vrouwen bijna flauw gevallen waren. Toen ze buiten gingen kregen ze allerlei verwijten naar hun hoofd geslingerd: hoer, kutwijf,… Pogingen tot conversatie met de politie leidden tot niets, zij die probeerden werden bevolen door te gaan en riskeerden aangevallen te worden met een flash-ball. Ibrahim vroeg me te komen zodanig dat ik getuige kon zijn van dit schouwspel, maar ik zat niet in Clichy.
Dit nieuws is werkelijk ongelofelijk. Hoe kunnen ze een religieuze samenkomst aanvallen? Waarom een moskee aanvallen als de religieuze authoriteiten de enige zijn die capabel zijn de gemoederen te bedaren? Nu staat de boel op ontploffen; er word gezocht naar confrontatie en meer auto’s gaan in vlammen op. Mensen profileren zich meer en meer radicaal, zeker omdat de politie ontkent dat ze traangas gebruikten tegen de moskee. Vanaf nu zijn er twee punten: de dood van de jongeren en de aanval op de moskee.
Op dit punt verschijnt Sarkozy op de televisie en verdedigt hij het politieoptreden in Clichy in naam van de nultolerantie: in de ene hand de ijzeren vuist, in de andere…niets, behalve misschien de onzichtbare hand van de vrije markt.

5. Maandagochtend: de sfeer is gespannen. Om 11 uur heeft Sarkozy een afspraak met de veiligheidsdiensten in het politiekantoor van Bobigny waar hij hun complimenteert en zijn steun overbrengt. De officiele versie van de gasaanval op de moskee is ietwat aangepast gedurende de nacht. Blijkt dat de traangasgranaat die gebruikt is in de aanval wel eentje van de politie blijkt te zijn, maar er zijn toch nog twijfels: wie kon die granaat zomaar in de moskee werpen? Nogmaals is de officiele versie van de feiten enorm vervreemd van de realiteit.
Om 1 uur arriveer ik in Chene Pointu om het TV nieuws te zien met de Imam en zijn familie. De manier waarop de media omgaat met de gebeurtenissen is nog iets waarover iedereen klaagt sinds de rellen beginnen. Mensen hier voelen dat de media vertegenwoordigers zijn van het systeem, dat ze leugens verspreiden en dat ze meer dan wat anders de mensen uit de arbeidersbuurten stigmatiseren?
En toch kan men verandering horen. De kranten en de nieuwsberichten op TV laten een beetje kritiek horen. Ze beginnen de officiele versie omtrent de dood van de twee tieners en de gasaanval op de moskee in vraag te stellen.
Om twee uur is er een persconferentie in de moskee. Een video van de aanval was gemaakt op een GSM-camera. Het wordt bekeken door vele reporters; het toont de panier onder de bezoekers van de moskee als ze vergast worden. Daarna praatten de officielen, streng, met emotie, een gerechtelijk onderzoek en officiele excuses eisend. De grondslag van deze eisen: mensen met verschillend geloof moeten gelijk behandeld worden. De voorzitter van de moskee, die aanleunt bij de moslimpartij, kon op overtuigende manier de mensen afkoelen. Bouna’s oudere broer zei tot de journalisten dat hij niet met Sarkozy zou afspreken, omdat hij (sarkozy) incompetent is. Toch eist hij, samen met de familie van Zyad, een onderhoud met de eerste minister. Er is een consensus dat de politie de wijk moet verlaten zodat de zaken kunnen bekoelen.
In het licht van deze persconferentie wordt ook de socio-economische oorzaken achter deze gebeurtenissen blootgelegd. Clichy is een van de armste buurten in Frankrijk en kleine bewegingen binnen de gemeenschap krijgen minder en minder geld. Er heerst spanning als de persconferentie ten einde loopt. Jongeren doen hun verhaal uit de doeken, vrouwen leggen uit wat ze te zien kregen en wat ze meemaakten. Een rode draad is de woede ten opzichte van de politie, die meer en meer gespierde interventies uitvoeren, en de authoriteiten in de regering en het parlement die de gasaanval op de moskee niet veroordelen. De religieuze authoriteiten, die nog steeds van slag zijn van de vorige nacht, slagen er toch in de situatie onder controle te houden.
Iedereen wacht nerveus tot de avond valt. Om zeven uur bereiken de politie en vertegenwoordigers van de moskee een akkoord: enkele jongeren worden aangesteld als bemiddelaars om de meer ontvlambare jongeren te kalmeren en om meer confrontaties met de politie te voorkomen. Dit is geen nieuw idee, sommige jongeren hadden dit eerder al voorgesteld op zaterdag, maar de politie was toen niet geinteresseerd. Is dit het einde van de harde aanpak die bewezen heeft niet te werken?
’s Avonds, half twaalf. De politie speelt een kat en muis spelletje met sommige jongerne, maar de situatie lijkt onder controle. Mij wordt verteld dat de bemiddelaard een sleutelrol spelen in de straten. Ze gaan naar de jongere gasten toe, spreken met hen. Later die nacht hoor ik dat het politiekantoor van Montfermeil in brand is gestoken, dat de politie enkele arrestaties heeft verricht, maar dat er geen noemenswaardige confrontaties zijn uitgebroken.

Antoine Germa
Dinsdag 1 november
De auteur is geschiedenis/aardrijkskunde leerkracht in Clichy-sous-Bois

arch/ive/ief (2000 - 2005)