arch/ive/ief (2000 - 2005)
|
Vraag & antwoord: Israëls terugtrekkingsplan uit de Gazastrook by Brigitte Herremans Thursday, Aug. 11, 2005 at 10:24 PM |
Op 15 augustus start Israël met de uitvoering van zijn omstreden terugtrekkingsplan uit de Gazastrook en een deel van de Westelijke Jordaanoever. Brigitte Herremans, die voor Broederlijk Delen en Pax Christi de situatie in Israël/Palestina volgt, zet enkele belangrijke vragen over het disengagement plan op een rijtje.
1. Wat houdt het Israëlische disengagement plan precies in?
2. Is de visie van premier Sharon veranderd?
3. Betekent dit dat de tweestatenoplossing dichterbij is?
4. Wat is het belang van het plan voor de Israëlische regering?
5. Waar bevinden zich de nederzettingen op de Gazastrook?
6. Hoeveel land nemen deze nederzettingen in beslag?
7. Welke nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever zal Israël ontruimen?
8. Wat is de timing van de terugtrekking en hoe zal die verlopen?
9. Wat zal er met de huizen in de nederzettingen gebeuren?
10. Zal de Palestijnse bevolking in de Gazastrook meer bewegingsvrijheid hebben?
11. Wat zal de impact van de terugtrekking zijn op de economie in de Gazastrook?
12. Is Israël nog steeds een bezettende macht na de terugtrekking uit de Gazastrook en is het nog gebonden aan de Vierde Conventie van Genève?
13. Wie zijn de kolonisten en aanvaarden ze het plan?
14. Wat is de rol van de internationale gemeenschap?
15. Wat is de houding van de Europese Unie en van de Belgische regering?
16. Is dit plan dan geen stap vooruit in het vredesproces?
17. Kaarten
1. Wat houdt het Israëlische disengagement plan precies in?
De Israëlische premier Sharon maakte tijdens een conferentie in december 2003 het terugtrekkingsplan uit de Gazastrook of het disengagement plan bekend. Dit is een plan voor de eenzijdige Israëlische terugtrekking uit alle 17 nederzettingen op de Gazastrook en vier nederzettingen in het noorden van de Westelijke Jordaanoever. Het doel is "de herschikking van het Israëlische leger langs nieuwe veiligheidslijnen en een veranderde schikking van de nederzettingen, zodat het aantal Israëlische burgers dat temidden van de Palestijnse bevolking woont, wordt gereduceerd."
Premier Sharon benadrukte dat dit plan niet inhoudt dat Israël zich zal terugtrekken tot de grenzen van 1967. "In het kader van het disengagement plan, zal Israël zijn controle verstevigen over bepaalde delen in het land van Israël die in een toekomstig akkoord een ondeelbaar deel van de Staat Israël zullen vormen."
De Verenigde Staten aanvaardden het disengagement plan in april 2004. In een gezamenlijke persverklaring met premier Sharon, verklaarde president Bush dat de terugtrekking tot de grenzen van 1967 "onrealistisch" is. Dit is een historische omwenteling in het Amerikaanse beleid, dat voordien resolutie 242 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties aanvaardde. Die resolutie bepaalt dat Israël zich moet terugtrekken uit de gebieden die het sinds 1967 bezet (de Westelijke Jordaanoever, de Gazastrook en Oost-Jeruzalem).
2. Is de visie van premier Sharon veranderd?
Neen, hoewel premier Sharon met de aankondiging van het terugtrekkingsplan vriend en vijand verraste, blijft hij als één van de grondleggers van de nederzettingen trouw aan zijn idealen. Tegelijkertijd is hij een pragmaticus die weet dat de droom van 'Groot Israël' niet realistisch is. Ondanks de weerstand binnen zijn Likudpartij en het verlies van een referendum in mei 2004, slaagde premier Sharon erin, de obstakels te overwinnen. Het unilaterale aspect is voor de aanhangers even belangrijk als de terugtrekking zelf. Dit unilateralisme, gerechtvaardigd door de stelling dat "er geen partner voor vrede is", staat haaks op de logica van onderhandelingen.
Om maximale steun voor zijn plan te winnen, blijft premier Sharon vaag over de strategische doelstellingen. Bij critici en de Likudpartij prijst hij het plan aan als een manier om de Palestijnse nationale beweging te ondermijnen en de nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever bij Israël in te lijven. Bij de Arbeiderspartij en de internationale gemeenschap promoot hij het als een stimulans voor het vredesproces.
Drie veronderstellingen blijken wel doorslaggevend voor Sharons acties. Ten eerste dat onderhandelingen nooit tot een bevredigend akkoord kunnen leiden. Ten tweede dat het onmogelijk is om de status quo te behouden en de internationale druk zal vergroten om de finale statusonderwerpen zoals de nederzettingen, Oost-Jeruzalem en de Palestijnse vluchtelingen aan te pakken. Ten derde dat er een opoffering nodig is om de strategische dominantie van de Westelijke Jordaanoever te garanderen.
3. Betekent dit dat de tweestatenoplossing dichterbij is?
Neen, wanneer premier Sharon het heeft over een "Palestijnse staat" en het stoppen van de "bezetting", baseert hij zich niet op VN resolutie 242. De Palestijnse staat volgens premier Sharon, is een verzameling van geïsoleerde enclaves op naar schatting tussen vijftig en tachtig procent van de Westelijke Jordaanoever en op de Gazastrook. Israël controleert de Jordaanvallei en de grens met Egypte en behoudt zowel Oost-Jeruzalem als de zes grote nederzettingsblokken op de Westelijke Jordaanoever.
Premier Sharon verklaarde meermaals dat de bouw van de Muur "onverminderd" doorgaat en dat het terugtrekkingsplan slechts een manoeuvre is om de Israëlische belangen te garanderen. Er is dus geen sprake van een leefbare en soevereine Palestijnse staat met Oost-Jeruzalem als hoofdstad.
Meer en meer Palestijnen en Israëli's constateren dat door Israëls expansie- en annexatiebeleid de bezetting onomkeerbaar is geworden en de tweestatenoplossing onmogelijk is. Hierdoor zou er op termijn geen andere optie resten dan een binationale staat, één staat voor twee volkeren waar alle burgers gelijk zijn.
4. Wat is het belang van het plan voor de Israëlische regering?
Israëlisch regeringsadviseur Dov Weisglass verklaarde in een interview in de Israëlische krant Ha'aretz dat het terugtrekkingsplan "moet beschouwd worden als formol. Het geeft ons de dosis formol die nodig is om ervoor te zorgen dat er geen politiek proces komt met de Palestijnen. Het is een manier om het diplomatieke proces te bevriezen en de oprichting van een Palestijnse staat onmogelijk te maken." Hij stelde ook dat "de bedoeling is, Israël zo lang mogelijk in een soort van interim situatie te parkeren waarin het gevrijwaard blijft van politieke druk."
Naast deze politieke redenen, vormen strategische redenen de drijfveer voor de Israëlische terugtrekking. De kosten voor de bezetting van de, voor Israël oninteressante, Gazastrook, zijn te hoog. Zeker sinds de Intifada in 2000 uitbrak, moet de Israëlische regering te veel investeren in de bescherming van de 8.000 kolonisten temidden van bijna 1,5 miljoen Palestijnen.
Voor veel Israëlische leiders is de bezetting van de Gazastrook een "historische fout" en ze menen dat de veiligheid van Israël zal vergroten door de terugtrekking. In mei 2005 verklaarde minister van Defensie Mofaz zelfs dat de kolonisten die meewerkten over een aantal jaren kunnen zeggen dat ze "de oostelijke grenzen van de staat Israël mee hielpen bewerkstelligen."
5. Waar bevinden zich de nederzettingen op de Gazastrook?
In de Gazastrook is het grootste nederzettingenblok het Katif blok. Dit bevindt zich langs de kustlijn van de Gazastrook. Het Katif blok geeft Israël onder andere de controle over de grens met Egypte. Een andere groep nederzettingen (waaronder Elei Sinai, Dugit en Nisanit) bevindt zich aan de noordelijke grens met Israël. Hierdoor controleert Israël een gebied dat zich uitstrekt van Ashkelon (in Israël) tot de rand van Gaza stad. De industriële zone Erez maakt ook deel uit van dit blok. Tot slot zijn er de geïsoleerde nederzettingen Netzarim, Kfar Darom en Morag die zich in het midden van de Gazastrook bevinden. Zij liggen op de Noord-Zuid as en maken de Israëlische controle over dit gebied mogelijk.
6. Hoeveel land nemen deze nederzettingen in beslag?
De Gazastrook heeft een oppervlakte van 363 km2. De nederzettingen en de civiele en militaire infrastructuur maken 65 km2, of 18% van het gebied uit. Hiervan is slechts 10.2 km2, of 2.8% van de Gazastrook, bebouwd. Het bebouwde gebied bestaat uit 3.5 km2 residentieel gebied en 6.7 vierkante kilometer landbouw en industriële zones. Per km2 wonen er 123 Israëlische kolonisten in de nederzettingen. In de rest van de Gazastrook wonen er 4362 Palestijnen per km2 (1:35). In Israël wonen er ongeveer 307 personen per km2. Daarnaast zijn er andere gebieden die Israël controleert voor militaire operaties in het Noorden (Beit Hanoun) en het Zuiden (Rafah) en controleert Israël de facto de meeste wegen. Naar schatting is 20 à 25% van de strook onder Israëls controle.
7. Welke nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever zal Israël ontruimen?
Het gaat over vier strategisch gelegen nederzettingen ten Noorden. Sa Nur en Homesh bevinden zich ten Noordwesten van Nablus en geven Israël de controle over een dichtbevolkt gebied bij de Groene Lijn (Tulkarem, Qalqilya) en op de Westelijke Jordaanoever (Nablus, Tubas). Ganim en Kadim bevinden zich ten Zuidoosten van de stad Jenin. Zoals andere nederzettingen vlakbij Palestijnse steden (zoals Beit El en Pesagot, bij Ramallah, Alfei Menashe en Zofim bij Qalqilya en Kiryat Arba in Hebron), moeten ze de expansie van Jenin indijken, de nabijgelegen dorpen van de stad scheiden en de Israëlische controle over het gebied verstevigen.
Op de Westelijke Jordaanoever is het gebied dat Israël ontruimt erg klein. Toch zal de ontruiming van de nederzettingen een impact hebben voor een gebied dat geschat wordt tussen 630 en 970 vierkante kilometer. Voor het eerst in jaren zullen de Palestijnse inwoners hier vrij normaal kunnen circuleren. In tegenstelling tot de Gazastrook, wordt het geëvacueerde gebied niet overgedragen aan de Palestijnse Autoriteit maar blijft het onder Israëlische controle.
8. Wat is de timing van de terugtrekking en hoe zal die verlopen?
Oorspronkelijk was de aanvang van de terugtrekking gepland op 25 juli 2005. Om compensatieregelingen verder uit te werken en de joodse rouwperiode Tisha Be'av te respecteren, werd de datum verschoven naar 15 augustus. Dan start het Israëlische leger met de ontruiming van de nederzettingen en de gedwongen evacuatie van de overgebleven kolonisten op de Gazastrook.
De 8000 oorspronkelijke kolonisten en de 700 pas gearriveerde kolonisten werden aangemoedigd om eerder te vertrekken. Diegenen die vrijwillig vertrekken, krijgen volledige compensatie uitbetaald. De compensatie wordt geschat tussen 100.000 en 270.000 dollar per familie, afhankelijk van de grootte van de familie en het huis en de duur van het verblijf. Tegen eind september moet de ontruiming van de nederzettingen voltooid zijn. Tegen het einde van 2005 wil de Israëlische regering de herschikking van de legertroepen voltooien.
9. Wat zal er met de huizen in de nederzettingen gebeuren?
De Israëlische regering besliste unilateraal om de gebouwen in de nederzettingen, inclusief de huizen, te vernietigen. Het is nog niet duidelijk wat er met het bouwafval zal gebeuren. Naar schatting gaat het om 80.000 ton bouwafval. De Palestijnse autoriteit staat erop dat dit uit de Gazastrook wordt weggebracht. Wat het teruggeven gebied betreft, is 95% van dit land 'staatsland'. Het Palestijnse ministerie van planning wil scholen, hospitalen en toeristische locaties in de geëvacueerde gebieden aanleggen.
In Israël stuit de afbraak op tegenkanting van joods religieuze kringen en critici die vrezen dat dit de steun voor Hamas zal vergroten. Aan Palestijnse zijde aanvaardt men de afbraak, omdat de huizen niet gebouwd zijn conform de Palestijnse ruimtelijke ordening, maar conform de bezettingslogica.
De Gazastrook is één van de dichtst bevolkte gebieden ter wereld: 1,3 miljoen Palestijnen wonen er op een oppervlakte van 55 vierkante kilometer. Er wordt geschat dat de bevolking in de nabije toekomst zal toenemen tot 2 miljoen. De huizen van de nederzettingen die horizontaal zijn gebouwd en te veel plaats innemen, zullen niet volstaan. De vrijgekomen plaats zal onder andere gebruikt worden voor de constructie van flatgebouwen.
10. Zal de Palestijnse bevolking in de Gazastrook meer bewegingsvrijheid hebben?
De Israëlische regering heeft nog geen duidelijkheid gecreëerd over de bewegingsvrijheid van de Palestijnse bevolking. Sinds 2000 is de bewegingsvrijheid van Palestijnse burgers in en buiten de Gazastrook volledig aan banden gelegd. Palestijnse burgers van de Gazastrook hebben momenteel de toestemming nodig van de Israëlische autoriteiten om naar Israël, Oost-Jeruzalem, de Westelijke Jordaanoever of het buitenland te kunnen reizen. Hoe dit in de toekomst zal verlopen, is onzeker.
In april 2005 besloot het Israëlische kabinet een coördinatiecomité met de Palestijnse Autoriteit op te richten over logistieke en burgerlijke aangelegenheden, waaronder:
- de werking van de overgangen tussen de Gazastrook en Israël na de terugtrekking;
- het lot van de Philadelphi corridor tussen Rafah en de Egyptische grens;
- een 'safe passage' tussen de Gazastrook en Westelijke Jordaanoever;
- de werking van de luchthaven in Gaza.
Toch weigert Israël de discussie aan te gaan over de transportmiddelen, het traject en de terminals tussen Israël en de Gazastrook, en het gebruik van de Palestijnse luchthaven die in 2000 door Israël grotendeels werd verwoest.
11. Wat zal de impact van de terugtrekking zijn op de economie in de Gazastrook?
Dit is zeer moeilijk in te schatten omdat Israël de controle over de Gazastrook blijft behouden. Sinds 2000 is de economische situatie in de Gazastrook rampzalig. Volgens het Palestijnse Centrale Bureau voor Statistiek, leeft twee derde van de bevolking er van 2,25 dollar per dag of minder.
De Palestijnse Autoriteit hoopt de economie nieuw leven in te blazen en investeerders aan te trekken. Het probleem is echter dat Israël de controle behoudt over de grenzen en het vrij verkeer van personen en goederen tot de Gazastrook belemmert en de transportkosten voor goederen extreem hoog zijn. Het vrij verkeer van goederen en personen is niet gegarandeerd onder de terugtrekking.
Ook de voornaamste oorzaken van armoede worden niet bestreden. Volgens de Wereldbank is economisch herstel in de Palestijnse gebieden (ook de Westelijke Jordaanoever) enkel mogelijk indien Israël zijn afsluitingsbeleid (controleposten en wegversperringen) versoepelt, de Palestijnse grenzen openstelt voor handel en de toegang van Palestijnse arbeiders tot Israël mogelijk maakt. Ook de Palestijnse Autoriteit moet hiervoor haar verantwoordelijkheid opnemen en fiscale en veiligheidshervormingen doorvoeren.
12. Is Israël nog steeds een bezettende macht na de terugtrekking uit de Gazastrook en is het nog gebonden aan de Vierde Conventie van Genève?
Ja, Israël blijft volgens het internationaal humanitair recht ook na de terugtrekking een bezettende macht. Volgens artikel 42 van de bepalingen van Den Haag van 1907, blijft een gebied bezet wanneer de bezettende macht effectieve controle over het gebied blijft uitoefenen. De test is niet zozeer de militaire controle in het bezette gebied, maar de mogelijkheid om het gebied militair en administratief te controleren. Israël zal effectieve militaire en administratieve controle over de Gazastrook blijven uitoefenen door:
- de controle of het behoud van het recht op de controle over het luchtruim;
- de controle of het behoud van het recht op de controle over de kuststrook;
- het behoud van het recht om invallen in de Gazastrook te doen;
- het regelen van het passeren van personen en goederen door internationale grenzen, of het behoud van het recht om dit te doen;
- de controle over overheidsfuncties: migratie, handel en fiscale politiek;
- het opleggen van de Palestijnse infrastructurele afhankelijkheid wat betreft water en elektriciteit;
- de controle over de Philadelphi corridor in Rafah.
De speciale rapporteur van de Verenigde Naties voor de mensenrechten in de Palestijnse gebieden, John Dugard, herinnerde de internationale gemeenschap eraan dat ze Israël moet wijzen op het feit dat het gebonden blijft aan zijn verplichtingen volgens de Vierde Conventie van Genève.
13. Wie zijn de kolonisten en aanvaarden ze het plan?
In totaal leven er meer dan 420.000 Israëlische kolonisten in de Palestijnse gebieden Volgens de Foundation for Middle East Peace leven er meer dan 224.200 kolonisten op de Westelijke Jordaanoever, meer dan 185.000 in Oost-Jeruzalem en meer dan 7.500 op de Gazastrook. Het percentage kolonisten op de Gazastrook is erg klein, 95 % van de kolonisten woont op de Westelijke Jordaanoever en in Oost-Jeruzalem.
Ondanks het feit dat nederzettingen illegaal zijn volgens het internationaal humanitair recht, bouwt Israël sinds 1967 nederzettingen in de Palestijnse gebieden om het gebied op te delen via een Israëlische militaire en civiele aanwezigheid. Kolonisten hebben dezelfde rechten als Israëlische burgers in Israël. Om deze onwettige situatie in stand te houden, schendt Israël voortdurend de mensenrechten van de Palestijnse burgers.
De meerderheid van de Israëlische kolonisten woont niet om ideologische maar om economische redenen in de nederzettingen, omdat ze van fiscale en sociale voordelen genieten. In de Gazastrook zijn er procentueel wel meer ideologische kolonisten. Zij verzetten zich, soms met geweld, tegen de terugtrekking en worden hierbij gesteund door extremistische groeperingen van de Westelijke Jordaanoever en Israël. Er wordt gevreesd dat deze buitenstaanders het grootste gevaar vormen en over zullen gaan tot geweld. Zo schoot een Israëlische extremist vier Palestijnse burgers van Israël op 4 augustus dood op een bus in Israël.
14. Wat is de rol van de internationale gemeenschap?
De internationale gemeenschap, geleid door het Kwartet (de Verenigde Staten, de Verenigde Naties, de Europese Unie en de Russische Federatie) juicht het terugtrekkingsplan toe als een eerste stap om het Stappenplan opnieuw op te starten. Het is van cruciaal belang dat ze niet toelaat dat het terugtrekkingsplan het Stappenplan vervangt. Het Israëlische plan is immers een unilaterale actie die niet gebaseerd is op het internationaal recht. Een groot gevaar bij de huidige ontwikkelingen is dat het Kwartet het respect voor het internationaal recht over het hoofd ziet om het politieke proces niet te verstoren. De schade die het daarmee aanricht, kan onherstelbaar zijn.
De internationale gemeenschap moet zich hoeden voor een te groot enthousiasme over de Israëlische toegevingen. Door geen maatregelen te treffen om Israël onder andere te dwingen het advies van het Internationaal Gerechtshof in Den Haag op te volgen en de Muur af te breken, mist ze kansen om bij te dragen tot een duurzame oplossing van het conflict. De internationale gemeenschap moet nu de terugtrekking prioritair stellen en erop toezien dat die gevolgd wordt door een daadwerkelijk politiek proces. Dit moet leiden tot een volledige terugtrekking uit de Bezette Gebieden, de ontruiming van alle nederzettingen en de afbraak van de Muur.
15. Wat is de houding van de Europese Unie en van de Belgische regering?
Er bestaat geen eensgezind standpunt van de Europese Unie. Verschillende Europese lidstaten steunen het plan en verlaten zich hierbij vooral op het Kwartet.
De Europese Unie pleit nog steeds voor de tweestatenoplossing, gebaseerd op VN resolutie 242. Tegelijkertijd wil ze een belangrijkere politieke rol spelen in de regio. Daarom steunt ze het terugtrekkingsplan en de missie van James Wolfensohn, voormalig directeur van de Wereldbank en momenteel de speciale vertegenwoordiger van het Kwartet voor de terugtrekking uit Gaza, ten volle. De EU benadrukt wel dat ze geen unilaterale maatregelen aanvaardt die de finale statusonderhandelingen beïnvloeden en is bijgevolg verontrust over de bouw van de Muur.
De Belgische regering schaart zich achter deze aanpak en wil de Europese inspanningen coördineren via het actieplan van James Wolfensohn. België pleit voor een snel en substantieel economisch hulpprogramma voor Gaza en vreest anders voor een "verslechtering van de situatie in de regio, wat de veiligheid van zowel de Israëliërs als de Palestijnen niet ten goede komt".
Minister De Decker verklaarde na een bezoek aan de regio dat "de Israëlische terugtrekking uit Gaza en het Noorden van de Westelijke Jordaanoever, slechts een relevante bijdrage kan leveren aan het vredesproces als de internationale gemeenschap begeleidingsmaatregelen voorstelt die de levensomstandigheden van de Palestijnse bevolking verbeteren en de economische ontwikkeling in de desbetreffende gebieden verzekeren."
16. Is dit plan dan geen stap vooruit in het vredesproces?
Waarschijnlijk niet. Het is een unilateraal plan dat niet gestoeld is op het internationaal recht. Volgens verschillende Palestijnse, Israëlische en internationale waarnemers, trekt Israël met het plan een rookgordijn op om de internationale aandacht af te leiden van de voortzetting van zijn expansiebeleid in Oost-Jeruzalem en op de Westelijke Jordaanoever. Ze verwijzen hierbij in het bijzonder naar het E-1 bouwplan in de nederzetting Ma'ale Adumim bij Oost-Jeruzalem. Indien dit plan wordt uitgevoerd, zal het de nederzettingenring rond Oost-Jeruzalem vervolledigen en zo Oost-Jeruzalem afsnijden van de Westelijke Jordaanoever.
Zoals het terugtrekkingsplan nu wordt uitgevoerd, zal het niet bijdragen tot de oprichting van een leefbare en soevereine Palestijnse staat, maar die mogelijkheid verder ondermijnen. Zolang Israël de bezetting opdrijft en doorgaat met de nederzettingenexpansie, de bouw van de Muur en de massale opsluiting van het Palestijnse volk, kan er geen duurzame, rechtvaardige vrede tot stand komen.
- Waar bevinden zich de nederzettingen in de Gazastrook? download kaart
- Welk effect hebben de nederzettingen en de muur in Palestijns Gebied? download kaart
- Wat wil Israël met de Westelijke Jordaanoever? download kaart