arch/ive/ief (2000 - 2005)

Daags voor de nationale feestdag sprak president Joseph Kabila de natie toe. Hij zei dat hij vastbesloten is een einde te maken aan vijftien jaar Transitie en dat hij verkiezingen zal uitschrijven. De Transitie naar een meerpartijensysteem is in april 1990 door de toenmalige Congolese president en dictator Mobutu gestart. Maar ze werd onderbroken toen Mobutu in mei 1997 van de macht werd verdreven door Laurent=Désiré Kabila, de vader van de huidige president, en door een aanvalsoorlog tegen Congo die duurde van 1998 tot 2003.

Dit jaar markeerde de nationale feestdag de 45-ste verjaardag van de Onafhankelijkheid van 30 juni 1960. Nochtans had de overheid in Kinshasa niet, zoals de gewoonte is, een troependefile en andere officiële plechtigheden georganiseerd. In de gemeenten vonden wel sportmanifestaties en religieuze erediensten plaats.

30 juni begon rond middernacht wel met een vuurwerk, dat op vier plaatsen tegelijk in de stad werd afgestoken. De goeverneur van Groot-Kinshasa had het vuurwerk aangekondigd, maar veel Kinois hadden de boodschap niet gehoord en hier en daar veroorzaakten de knallen lichte paniek. ’s Ochtends vroeg was er in het centrum van de stad behalve agenten van de politie en van bewakingsbedrijven helemaal niemand op straat. 30 juni is een officiële vakantiedag. Niemand moest naar het werk, er reden dus geen taxibusjes en ook de trein tussen de Gare Central en Ndjili (richting luchthaven) reed niet uit.

Incidenten

De moeilijkheden begonnen rond 9 uur. Militanten van de oppositie-partijen UDPS van Etienne Tshisekedi en PALU van Antoine Gizenga waren zinnens om naar het Palais du Peuple op te trekken waar het parlement zetelt. Omdat een grote betoging niet toegelaten was, stapten ze in kleinere groepen op. De politie kwam onmiddellijk in actie.

Zelf zagen we hoe vanaf halftien betogers uit elkaar werden gejaagd in de buurt van het Stade des Martyrs, op een boogscheut van het parlement. Eenheden van de UPI (Unité Police Intégrée) en de PIR (Police d’Intervention Rapide) dreven de manifestanten terug in de volkswijken van de gemeente Kasavubu of naar het braakland naast het stadion. Agenten schoten traangas af, ze vuurden ook salvo’s in de lucht af. Na elf uur was de situatie aan het stadion onder controle. Helicopters en pantserwagens van de VN=vredesmacht MONUC observeerden de situatie zonder tussenbeide te komen.

Overal elders in de Oostrand van Kinshasa was de rust toen hersteld. Dat konden we zelf vaststellen aan Poids Lourds, aan het verkeersknooppunt van Limete en op de grote boulevard naar de luchthaven ter hoogte van de “moeilijke” gemeente Masina. Aan het begin van de namiddag deden zich verspreid in de stad nog nieuwe incidenten voor.

Tijdens de incidenten zouden in Kinshasa 2 doden en enkele tientallen gewonden zijn gevallen en honderden mensen zijn gearresteerd. De UDPS sprak al snel over een tiental doden.

Ontevredenheid

Etienne Tshisekedi had tot de protestmarsen opgeroepen omdat op 30 juni de Transitieperiode van twee jaar afliep. Die periode begon met de installatie in juli 2003 van de overgangsregering van Joseph Kabila en zijn vier vice-presidenten. Die ploeg moest samen met het overgangsparlement een zwaar programma uitvoeren, zoals de éénmaking in het leger van de oorlogsvoerende partijen, de reorganisatie van de territoriale besturen, het schrijven van een een ontwerp van Grondwet en het uitschrijven van verkiezingen. Toen begin dit jaar duidelijk werd dat er binnen de afgesproken termijn geen verkiezingen gehouden konden worden, pikte Tshiekedi daarop met felle politieke agitatie in. Begin april kondigde hij voor 30 juni het einde van de Transitie af. De voorbije weken trachtte Tshisekedi de massale ontevredenheid onder de bevolking uit te buiten. Zijn UDPS=militanten speelden een zeer actieve rol, om het ordewoord voor de protestmarsen van 30 juni te verspreidden. Voor die militanten zou Tshisekedi opnieuw Eerste Minister worden, de functie die hij af en aan bekleedde tijdens het bewind van dictator Mobutu.

De agitatie heeft in Kinshasa een “psychose” opgewekt, een algemene nervosoteit over wat er op 30 juni zou kunnen gebeuren. Die nervositeit heeft ongetwijfeld indruk gemaakt op de politieke klasse. Zo zijn er in korte tijd wel serieuze stappen vooruit gezet in de richting van algemene verkiezingen, de eerste sinds Congo onafhankelijk werd. Het parlement heeft intussen ook de Transitie met zes maanden verlengd (en kan dat eind december nog een tweede keer opnieuw doen). De bewoners van Kinshasa hebben het één tegen het ander afgewogen en beslist dat ze Tshisekedi’s ordewoord niet zouden volgen. Daarom bleef de omvang van de incidenten van 30 juni redelijk beperkt.