arch/ive/ief (2000 - 2005)

De voorbije jaren werden op die manier ook in andere voormalige Sovjet-Republieken Westers gezinde politici aan de macht geholpen: Afghanistan, Kazachstan, Tadzjikistan, Azerbeidzjan en Armenië. Wit-Rusland, een 'voorpost der tirannie, wordt zwaar aangepakt. Het land wenst niet in te gaan op de voorstellen van de Amerikanen en wordt daardoor beschouwt als de laatste communistische dictatuur van de vroegere Sovjet-unie. Over Oezbekistan, een autocratisch regime dat wél oren heeft naar de verzuchtingen van Washington, houdt men het angstvallig stil. Zeker na de recente gebeurtenissen in Kirgizië, die de buren misschien op bepaalde gedachten kunnen brengen. Rond één land blijft het echter wel héél erg stil: Turkmenistan. Waarom dat zo is, wordt hier uit de doeken gedaan. Om te beginnen brengen we hier enkele zaken naar voor die ons de voorbije maanden vanuit het geïsoleerde Turkmenistan bereikten. Vervolgens bekijken we waarom en hoe vooral de Amerikanen aanwezig zijn in Turkmenistan om er tenslotte onze eigen conclusies uit te trekken.

Een geschifte dictator van het zuiverste water
President Niyazov, die zich Turkemenbashi (leider van alle Turkmenen) laat noemen, staat niet echt bekend om zijn rationele beslissingen. Hij beschouwt zichzelf echter als een visionair leider. Inmiddels kent iedere stad en ieder dorp talloze pleinen, lanen, scholen en moskeeën die naar hem zijn vernoemd. Ook steden, luchthavens en zelfs een meteoriet dragen zijn naam. Afbeeldingen van hem zijn onontkoombaar en kritiek op de president is inmiddels officieel verboden. De persoonscultus strekt zich ook uit tot zijn familie: zo is een van de maanden van het jaar vernoemd naar zijn moeder ... in navolging van zichzelf.

Een jaar geleden bereikte ons het bericht dat president Sapparmoerat Nijazov, zijn kabinet de opdracht gaf een ijspaleis te bouwen in een land dat voor meer dan de helft is bedekt met woestijnzand en waar het zomers geregeld 50° is. 'Laten we een paleis bouwen dat is gemaakt van ijs, zodat onze kinderen kunnen schaatsen", zei de president op de Turkmeense staatstelevisie. Het door Nijazov beoogde ijspaleis moest vijf kilometer buiten Asjchabad komen te liggen en via een kabelbaan met de hoofdstad verbonden worden. Het was het zoveelste megalomane project van de autocratische Nijazov. Eerder liet hij al grote sportcomplexen, parken en enorme moskeeën bouwen. De flamboyante Nijazov heeft zijn kabinet tien maanden de tijd gegeven voor de bouw van het ijspaleis, waar duizend mensen tegelijk terecht moeten kunnen. Over de kosten van het project is nooit iets bekend gemaakt.
Nijazov maakt al sinds sovjettijden de dienst uit in Turkmenistan. Vooral na de onafhankelijkheid van zijn land in 1991 heeft hij een omvangrijke persoonscultus opgezet. Megalomane projecten horen daar volgens hem bij. Zo liet hij een paar jaar geleden in Asjchabad een gouden beeld van zichzelf oprichten dat 24 uur per dag met de zon meedraait. Bovendien schreef hij ooit een boek, 'Roechname' genaamd. In het boek, dat elke Turkmeen moet bezitten én uit het hoofd moet kennen, schrijft hij dat hij door Allah zelf naar de aarde werd gestuurd om Turkmenistan te redden en dat Allah hoogstpersoonlijk de tekst van het boek aan hem heeft gedicteerd.

Recenter besliste hij alle ziekenhuizen in het land, op dat in de hoofdstad Ashgabat na, te sluiten. Vorig jaar ontsloeg Niyazov 15.000 mensen, werkzaam in de toch al zeer matig functionerende gezondheidszorg, om ze te vervangen door dienstplichtigen. Over de sluiting van de ziekenhuizen zei de president naar verluidt: 'als mensen ziek zijn komen ze maar naar Ashgabat'. Daarbij dient opgemerkt te worden dat Turkmenistan meer dan tien keer zo groot is als Nederland en dat de infrastructuur op z'n zachtst gezegd nogal te wensen overlaat. Ironisch is dat de president zelf vorige week een (succesvolle) oogoperatie heeft ondergaan - in het ziekenhuis van Ashgabat natuurlijk. De medische geschiedenis van Niyazov is overigens een zaak voor de hele bevolking, en dan niet alleen vanwege de persoonsverheerlijking, want nadat de president na een operatie vanwege kanker moest stoppen met roken, verbood hij het kauwen van tabak. Het onderwijs in Turkmenistan bestaat met name uit het bestuderen van de geschriften van Niyazov, maar ook mensen die de schoolgaande leeftijd allang zijn ontgroeid zijn verplicht deze pennenvruchten uitgebreid te bestuderen. In 2004 werden overigens wel alle bibliotheken in de dorpen van Turkmenistan gesloten, omdat, in de woorden van Turkmenbashi, 'Turkmeense dorpelingen niet lezen'.

Op internationaal vlak heeft het land niet veel te vrezen dankzij de steun van de VS. Als het over deze voormalige Sovjet-Republiek gaat, gewaagd Amnesty International in zijn meest recente rapport wel over 'wijdverspreide schendingen van de mensenrechten' en 'een ongure politiestaat', maar niemand loopt warm voor concrete maatregelen. Ook een net verschenen rapport dat werd gepresenteerd bij het begin van een tweedaagse conferentie van de OVSE over geloofsvrijheid, bracht weinig beroering. Het rapport vermeld dat regeringen in Centraal-Azië religieuze minderheden onderdrukken onder het mom van terreurbestrijding en vooral Turkmenistan laat religieuze gemeenschappen bespioneren en geeft de dominante godsdienst een voorkeursbehandeling. Dat vermag allemaal niets, want ...

De slag om de wereldheerschappij woedt in Turkmenistan
Turkmenistan ligt vlakbij Rusland en grenst onder meer aan Iran en de Kaspische Zee. Het bezit enorme olie -en aardgasvoorraden. Sinds de val van de Berlijnse muur is deze regio de inzet van een bikkelharde strijd van de Verenigde Staten met atoommacht Rusland en opkomende macht China. De economische en politieke belangen zijn er enorm. Waar het woord 'geopolitiek' klinkt, zwijgt de waarheid. In scherpe tegenstelling tot de machthebbers in Wit-Rusland, werken de leiders in Turkmenistan met de Amerikanen mee. Turkmenistan laat toe dat de Amerikanen militaire basissen op hun grondgebied plaatsen of dat een strategisch belangrijke product voor een prikje aan de VS afgestaan wordt. Zulke landen, hoe ondemocratisch ook, worden door de VS nooit op de vingers getikt. Ze worden eerder beschouwd als boezemvrienden.

Recentelijk werd er nog een nieuwe pijplijn geopend. Deze moet olie (en later ook aardgas) van de ingesloten Kaspische Zee naar de havens aan de Middellandse Zee brengen. Voor het eerste gebeurt dit volledig buiten Rusland om. Zo vormt ze een belangrijke schakel in de energiestrategie van de Verenigde Staten, waar machtige lobby's het project de nodige politieke steun verleenden. De nieuwe pijplijn heeft ook tot doel Iran verder te isoleren. Dat land biedt immers de kortste uitweg van de Kaspische Zee naar de Golf en beschikt als een van 's werelds belangrijkste olie- en gasproducenten al over pijpleidingen met de nodige capaciteit - iets wat zelfs door medewerkers van oliemultinationals zelf wordt toegegeven. Maar als mikpunt van een embargo én prominent onderdeel van de 'as van het kwaad', is Iran voor de huidige Amerikaanse regering geen optie. Tenslotte willen de VS met deze zet de Chinese economie die in tegenstelling tot die van de VS wel sterk afhankelijk van energie uit Centraal-Azië is, een hak zetten.