arch/ive/ief (2000 - 2005)

De tsoenami in Azië, en de manier waarop daarover rond de jaarwisseling is bericht, maakten de Vlamingen en vele anderen, heel even wereldburgers, betrokken op het wel en wee van mensen die veraf wonen. Dat was mooi al dreigde die plotse eruptie van betrokkenheid de NGO's wel te doen verzuipen in zoveel geld dat ze moeite zullen hebben het goed te besteden in de getroffen regio's. De voorstellen van Belgische politici om die golf van medeleven te vertalen in een meer stabiele financiering van ontwikkelingssamenwerking, zoals een belasting op internationaal geldverkeer, verdienen dan ook alle steun. Meer algemeen moet ook wereldburgerschap een stabieler houding zijn die niet enkel afhangt van de wisselvallige bereidheid van media om aan het buitenland aandacht te besteden.

De 21ste eeuw confronteert immers burgers en overheden, met het beheer van samenlevingen (en hun problemen) op diverse samenhangende niveau's: lokaal, nationaal, regionaal en globaal. Om het karikaturaal te stellen: als er door het broeikaseffect opnieuw gras groeit op Antartica, raakt dat alle politieke niveau's. Van de wereldpolitiek (de weigering van de VS om zijn uitstoot van broeikasgassen te verminderen) over de Vlaams-Belgische beslissing om oude tramsporen opnieuw tot leven te wekken in de vorm van lightrail, tot de keuze van pakweg Sint-Martens-Latem om zijn burgers al of niet te sensibiliseren voor duurzaam gedrag. Gelaagd bestuur en burgerschap heet zoiets. En, neen, dat maakt het er niet eenvoudiger op.

Zo'n bestuur kan alleen maar lukken als de burgers dat op een of andere manier schragen. Daarom is het cruciaal dat de burgers van vandaag en de toekomstige generaties kansen krijgen om als wereldburger te leren functioneren. Dat dit geen gewonnen strijd is, zien we haast elke dag, zeker in Vlaanderen. De krachten die mensen duwen in de richting van angst, vervreemding en een terugplooi op een strak afgelijnde leefwereld zijn talrijk en ingrijpend. Op elk niveau moeten daarom de kansen gegrepen worden om de vaak 'onzichtbare' dimensie van het buitenland opnieuw zichtbaar, begrijpelijk en beïnvloedbaar te maken voor en door wereldburgers uit alle geledingen van de maatschappij.

De uitdaging bestaat erin een maatschappelijk klimaat te scheppen waarin mensen zich geroepen voelen om als actieve burgers te ageren voor de uitbouw van een democratische en solidaire samenleving op al die verschillende niveau's. Zo'n "actieve wereldburger" worden, is een levenslang leerproces over omgaan met een soms bedreigende, vaak complexe en abstracte wereld. Dat leerproces leidt eEen uitgebreide versie van deze opinie vindt U in bijlage bij deze mail. rtoe dat mensen zich niet afsluiten voor de wereld maar hem integendeel mee vorm willen geven. Die attitude aankweken, is een uitdaging voor alle actoren die een rol spelen bij dit levenslange leren. Het is wellicht ook het meest fundamentele antwoord op rechts extremisme, een taak die de politique politicienne ver overstijgt. Zowel het onderwijs, de media, de ngo's, de gemeenten als de politici dragen hierin verantwoordelijkheid.

Het onderwijs doet al heel wat. 15 procent van de scholen doet beroep op subsidies om mondiale vorming te geven en 120 scholen hebben een eigen Wereldwinkel. Mondiaal bewustzijn is aanwezig in veel eindtermen. Toch blijft mondiale vorming teveel een apart jachtterrein terwijl het eigenlijk alle vakken zou moeten 'doordesemen'.

De media dragen grote verantwoordelijkheid voor het bewustzijn van mensen, zoals de tsoenami illustreert. De noodzaak om de 'klant' te behagen, doet veel media evenwel hun plicht tot informeren uit het oog verliezen. Sommige nieuwsmakers zeggen ook openlijk dat nieuwsprogramma's entertainment zijn, net als alle andere programma's. Nieuws moet dus ontspannend en aangenaam prikkelend zijn. Als wereldnieuws niet in zo'n format te dwingen is, wordt het ook niet gebracht. Dat is eraan te zien. Individuele journalisten of nieuwsmakers die gevangen zitten in de kijk-of leescijferstrijd, met de vinger wijzen, volstaat niet. Overheden zullen meer regulerend moeten optreden door sterke openbare zenders in stand te houden, journalisten goed op te leiden en de controle over medialand te democratiseren. Onze openbare zender kan zich beter bezinnen over een slim wereldburgerplan dan over een anti-VlaamsBelang-beleid.

Actief burgerschap is meer dan politiek engagement, het is elke vorm van engagement die bijdraagt tot een duurzame en solidaire wereld. Wie bewust geen auto koopt, Nederlandse les geeft aan zijn Marokkaanse buurvrouw, of energie bespaart thuis, timmert aan die weg. Gemeenten kunnen daarin een grote rol spelen als bestuursniveau dat het dichtst bij de mensen staat. Ze doen dat ook meer en meer. Toch blijft het teveel een toetje, het is geen prioriteit die in alle beleidsdomeinen wordt geïntegreerd.

NGO's moeten weten dat duurzaam burgerschap eerder groeit in het leven van alledag dan op de barricades van Seattle of Porto Alegre. Het discours van specialisten uit de derdewereldbeweging of andersglobalisten klinkt te vaak wollig en nodeloos ingewikkeld. Mensen blijven achter met gevoelens van machteloosheid, desinteresse, frustratie. NGO's moeten meer vertrekken vanuit de concrete bezorgdheden van burgers: bijvoorbeeld de bekommernis om "gezond en eerlijk voedsel hier" vertalen naar het "recht voedsel voor alle wereldburgers". De NGO's moeten de banden aanhalen met vakbonden, consumentenorganisaties, ouderverenigingen, buurten,… Ze moeten trouwens niet van nul beginnen: organisaties als de Wereldwinkels of 11.11.11 beschikken over een netwerk dat vele landen ons benijden.

De politiek kan in elk van deze sectoren een stimulerende rol spelen. Een goed buitenlands beleid wordt dan slechts de kers op de taart waardoor wakkere burgers en bewegingen zich gesteund weten. België was te lang de diepgrijze muis die zich gaarne hulde in de schijnbare onmacht van de kleine landen. Louis Michel maakte dan misschien enkele fouten maar hij gaf ons buitenlands beleid wel terug een gezicht. Kleine landen moeten niet buiten hun schoenen lopen maar ze kunnen een belangrijke signaalfunctie vervullen. Door het ondersteunen van wereldburgerschap in eigen land ontstaat bovendien een draagvlak voor een moedig beleid rond Afrika, de wapenhandel, een Europese Tobintaks en een positieve aanpak van migratie,en zoveel meer. Voor ons is het duidelijk: de homo sapiens wordt niet geboren als wereldburger. Wereldburgers tieren slechts welig in samenlevingen die daar werk van maken.

De Ekstermolengroep, dat is Jan Aertsen, Dirk Barrez, Stan Bartholomeeussen, Marleen Bosman, Jean Bossuyt, Johan Cottenie, Sandra Galbusera, Marc Peirs, John Vandaele, Kathleen Van hove

Een uitgebreide versie van deze opinie vindt U in de bijlage (PDF bestand).

Als de Ekstermolengroep nou eens zijn ‘slim wereldburgerplan’ zou vertalen in een kritiek van het VB programma, zou hij dan niet meer aandacht verkrijgen in deze tijden? Zou hij dan niet meer van zijn top down beargumenteerde doelstellingen zoals hij zelf wil bottom up kunnen aankaarten in de media? Op die manier zou hij ook geen medestanders in het ‘verkrampte vrt beleid’ of op ‘de barricades van Porto Allegre’ of in de kringen van ‘specialisten andersglobalisering’ nodeloos tegen de schenen moeten schoppen en zou hij meehelpen in de activering van wat progressief is in het middenveld, dat net als zijn pleidooi voor meer aandacht voor de wereld overigens geen al te zalige toekomst te wachten staat wanneer het VB gaat deelnemen aan de macht. ‘T is natuurlijk maar een gedacht.