arch/ive/ief (2000 - 2005)

Botsende culturen in België?
Over de internationale dimensie van het Vlaams Belangdiscours

Ico Maly

20/4/2005

Op 28 februari 2005 publiceert TIME Magazine een opmerkelijk artikel over de “culture clash in Belgium”. De auteur, Vivienne Walt, gaat ervan uit dat Europa en België ooit homogene nationale staten waren. Meer nog, het hele artikel steunt op de vooronderstelling dat homogeniteit het ideaal is en diversiteit een bedreiging. “What does it mean to be European? That used to be a simple question.”, bloklettert het artikel. Er wordt een beeld opgehangen van Europa als een lappendeken van Herderiaanse naties met elk één volk, één taal en één cultuur. Deze homogeniteit zou nu bedreigd worden. TIME gebruikt hiervoor Filip Dewinter als voornaamste bron. De teneur van het artikel is daardoor makkelijk te voorspellen: moslims zouden onze nationale identiteit bedreigen.

De nationale identiteit
Het hele artikel steunt op essentialistische, statische en homogene beelden van cultuur, naties en identiteit, die schaamteloos ontleend zijn aan het Vlaams Belangdiscours. Er wordt een beeld geconstrueerd van een etnisch verdeelde samenleving, een samenleving waar Belgen en ‘allochtonen’ lijnrecht tegenover elkaar staan. Een samenleving ook die aan de vooravond staat van de Apocalyps: “Islamization is Europe’s biggest problem right now. If we don’t do something fast, it’ll be too late.”, zegt Filip Dewinter. Allochtonen moeten bij wet verplicht worden te assimileren en hun islamitische traditie de rug toekeren. “It is, the politicians argue, the only way to counter the frightening nexus of immigration and Islamic terrorism that hits the headlines virtually every week.” Islam wordt gelijkgesteld met terrorisme, antiwesters en gevaarlijk. De Europese en Belgische samenleving lijken zich wel in een staat van oorlog te bevinden.

Bovenstaand citaat vat de kern van het verhaal goed samen: door het concept ‘the politicians’ te hanteren suggereert de schrijfster dat er een politieke consensus is, die “diversiteit als een bedreiging” en “assimilatie als de oplossing” ziet. Tevens worden migratie en islamitisch terrorisme causaal aan elkaar gekoppeld: door immigratie is er terrorisme. Ook hier wordt de beruchte Vlaams Belangpropaganda integraal overgenomen alsof het objectieve journalistiek betreft.

De auteur schetst in het artikel twee duidelijk afgebakende, homogene partijen: de Belgen en de migranten. Louter de aanwezigheid van deze migranten wordt als problematisch ervaren. ‘Zij’ zouden immers de ‘homogene identiteit’ bedreigen. De twee alinea’s over ‘islamitische aanslagen’ moeten de lezers ervan overtuigen dat er in Europa en België werkelijk sprake zou zijn van een botsing der beschavingen. De auteur spreekt over wekelijkse aanslagen, maar heeft de grootste moeite om deze gratuite stelling te staven. Verder dan de moord op Theo van Gogh en de aanslagen in Madrid komt ze niet.

‘Immigratiestromen’, macht en de bedreiging van onze identiteit
De kern van het betoog is echter de bedreiging van het homogene ideaal door de veronderstelde ‘massale instroom van migranten’. Het artikel suggereert dat migranten werkelijk macht kunnen uitoefenen, hun wil kunnen opleggen en een reële bedreiging vormen voor de autochtonen. Dit is enkel geloofwaardig te maken, als de reële verhoudingen en daden buiten beschouwing blijven. ‘Bevoorrechte’ getuigen aan het woord laten, is hiervoor de tactiek bij uitstek. Luisa Vanden Bulck, (Vlaams Belangaanhanger) mag het cliché aandragen: “The streets are so full of Moroccans and Africans that we don’t feel like we are in Antwerp”. Meteen krijgt de lezer de indruk dat de minderheden in België eigenlijk in de meerderheid zijn. Deze indruk wordt nog eens versterkt met de onzinnige stelling dat Ahmed Azzuz, (MDP) de belangrijkste rivaal van Filip Dewinter is voor de burgemeesterssjerp in 2006. Nogmaals wordt de indruk gewekt dat België overspoeld wordt door migranten die de macht zullen overnemen. Alle foto’s in het stuk suggereren ‘de massale aanwezigheid van moslims’. Op één na, tonen alle foto’s gesluierde of biddende moslims.

De conclusie van de auteur luidt als volgt: het multiculturalisme heeft in Europa, in tegenstelling tot in de VS, weinig kans op slagen. “(T)he same sort of multiculturalism has been less successful in Europe, where small nations that have for centuries been defined by distinct languages, customs and cultures now feel besieged by fast-growing ethnic populations.” Omdat er minderheden aanwezig zijn, is het moeilijk de nationale identiteit van autochtone Europeanen te definiëren. Daarom is multiculturalisme bij ons gedoemd om te mislukken en voelen ‘autochtonen’ zich bedreigd.

“Most immigrants are not integrating. They are sticking together in ghettos around the smell of their own food and their own way of life.” Kortom, het gaat niet zozeer over onwetmatig gedrag of burgerlijke ongehoorzaamheid, maar om eetgewoonten, kledij en dagelijkse bezigheden. Elk verschil is blijkbaar een bedreiging en dient bestraft te worden.

Homogeniteit en assimilatie
Het bestaan van homogene nationale culturen wordt aangenomen als een normaliteit, Iets wat ooit geweest zou zijn en wat men terug wil. Iets wat niet in vraag gesteld kan worden. Daarenboven wordt deze homogeniteit niet alleen als ideaal naar voor geschoven, homogeniteit lijkt bovendien de enige mogelijkheid. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de auteur volmondig het Vlaams Belangdiscours onderschrijft. De probleemstelling van het Belang aanvaarden, leidt onvermijdelijk tot de antwoorden die Het Belang voorstelt. De oplossing van de gepercipieerde “botsende identiteiten/beschavingen” kan dan enkel assimilatie en immigratiestop zijn.

“They have to behave like we do,” stelt Dewinter, zoals gewoonlijk, weinig subtiel. Assimilatie is dus de enige mogelijke oplossing. “Do the immigrants not want to assimilate, or do their hosts not want them to?”, is volgens de auteur de fundamentele vraag. Assimilatie op zich wordt niet in vraag gesteld. Integendeel, het lijkt een gewenste situatie te zijn. Maar als nationale identiteit dan zo belangrijk is en zo snel bedreigd wordt, geldt dit dan ook niet voor minderheden? Kan een minderheid, die zwaar gediscrimineerd wordt, getroffen is door torenhoge werkloosheid, nagenoeg niet beschikt over personen in machtsposities, hoe dan ook een sterke invloed hebben op de dominante klassen in een samenleving?

Van de marge naar de macht
Deze denkbeelden verkoopt het Blok echter al sinds de jaren ’80. Ook internationaal wint dit culturele denken in de jaren ’90 enorm aan legitimiteit met de bestseller van Huntington, ”The Clash of Civilizations?”. Parallel hiermee zien we wereldwijd een sterk islamofoob verhaal ontstaan. Sinds 11/9 wint de idee van de botsende culturen nog verder aan belang. Ze vormt trouwens de retorische basis van de Bush-doctrine om Afghanistan en Irak binnen te vallen. De idee van de botsende beschavingen circuleert vlot in de kernlanden van onze wereld.

Niet alleen in België is het cultureel racisme vanuit de marge van de politiek naar de kern van de macht verschoven. Deze verschuiving past in een wereldwijd proces. Enkele jaren terug bestempelde de Amerikaanse pers het Vlaams Belang nog als een nazistische partij, nu behandelt ze deze als een normale, democratische partij. En het Vlaams Belang inspireert zich op het verhaal van de Neocons. Dit is een angstaanjagende evolutie, het wijst er immers op dat de fascistische denkbeelden aanvaard zijn in de kernlanden van de internationale gemeenschap.