arch/ive/ief (2000 - 2005)

Over barbaren en piraterij

Parels voor de zwijnen (2)


Ongelijke verhoudingen.

De crisis binnen de muziekindustrie is complex, maar principieel eigen aan het kapitalistische marktdenken en dus overstelpt met ongelijke verhoudingen.
De terugvallende verkoopcijfers zijn ten eerste het gevolg van een zichzelf regulerende markt met overproductie. De overvloed voor de persoon die muziek aankoopt, zelf al zou die zich beperken tot het segment popmuziek is welhaast onoverzienbaar en overweldigend, bijgevolg dat een terugvallende verkoop wegens onbetaalbaar logisch wordt.

De prijs van een muziekschijfje heeft overigens jaren dienst gedaan als gefundeerd argument voor de achteruitgang in de verkoop. Heden wordt daar niet meer op ingegaan. Terecht én onterecht.
Terecht omdat het officiële cd-schijfje, te koop in de muziekhandel, onmogelijk nog in prijs kan concurreren met de gedownloadde legale versie (-30%), en al helemaal niet met de illegale versie. Onterecht, omdat in oorsprong en essentie een hoge prijs, de té hoge prijs van de cd wel degelijk mogelijke kopers afschrikt of heeft afschrikt. Het verschil is dat die potentiële klanten die afzagen van de aankoop van de officiële versie (wegens te duur) niet per definitie meer op zoek gaan naar een andere goedkopere versie, maar dat ze hun geld elders aan uit geven. Of helemaal niet.

Recente krantencommentaren als zou de verkoopsrecord die banksys afgelopen week noteerde een stevige indicator zijn dat in het algemeen ‘de Belg het nog zo slecht niet heeft’ en dat er eigenlijk weinig te merken valt van ‘de crisis’, zijn vals of op zijn minst misleidend. Maar dat zal pas blijken wanneer de verschillende winkelketen hun omzetcijfers bekend maken.

Nu het verwonderlijke is dat uitgerekend (muziek)industriëlen tegen zelfregulatie ageren terwijl ze anders toch de eerste zijn om die zelfregulatie te verdedigen?
Het juridisch getouwtrek dat hier en daar de kop opsteekt ter voorkoming van het ‘illegaal’ downloaden nog verwonderlijker. Het kan gezien worden als de laatste stuiptrekking van een in principe reeds verloren gevecht. Of niet? De enige mogelijkheid downloaden tegen te gaan is de totale controle over/van het internetverkeer, of het afschaffen/platleggen van dat verkeer ! Om haar sector te redden zou ze dus, geheel vergelijkbaar met de kapitalistische oorlogsmachine nu op dreef in de VS -waar ze democratie verdedigt door ze af te schaffen- zichzelf ook moeten afschaffen !!


Let’s go digital.

De belangrijkste, maar nooit gehoorde factor die een rol speelt bij de terugvallende verkoop is eigen aan de logica van de gebruikte techniek: de digitale muziek.

Digitalisering van muziek mocht nog als baanbrekend genoemd worden, ze behoorde in wezen reeds tot de mogelijkheden bij de ontwikkeling van de allereerste computer. Computers zijn niet meer dan -ondertussen uiterste delicate en gesofisticeerde reproductiemachines. De digitale informatie op de cd was voorbestemd om zichzelf op uiterst eenvoudige wijze te reproduceren.

Elke poging van platenmaatschappijen om de -volgens hun regels bepaalde- piraterij tegen te gaan, is dan ook eigenlijk een aanval op hun eigen product. De sector heeft zichzelf in snelheid genomen.
Maar er is nog meer aan de hand.

Muziek is een vluchtig medium. Reproductie, als draagkracht de essentiële voorwaarde bij popmuziek, is enkel mogelijk via een vaste permanente drager of live. Toen halfweg jaren tachtig de compact disc (cd) werd binnengehaald als voornamelijk kwalitatieve vernieuwing voor het gereproduceerde geluid, betekende dat in werkelijkheid -typerend voor vernieuwingen in de kapitalistische productenmarkt een afbraak aan de kwaliteit en meer bedoeld voor het zoeken naar nieuwe afzetmarkten en nieuwe winstmarges.
Een afbraak aan kwaliteit dus. Misschien niet voor het geluid, maar voor het product op zich. Inhoudelijk dan, en op twee niveaus.

Level One
De digitalisering maakte de muziek los van haar drager, datgene wat voorheen als essentieel werd aanzien om muziek bij herhaling te beluisteren. Het brengt muziek terug tot wat ze was, en in essentie ook is: vluchtig, tijdelijk, atmosferisch, immaterieel.
De crisis is er dus een van de materie. Door de productie van de cd heeft de sector een deel van de markt overbodig gemaakt. Jammer voor haar was dat een deel waar ze ook zelf voor instond. Uiteraard had ze er begin jaren tachtig ook geen benul van dat de computer (pc) twintig jaar later in vele huiskamer terecht zou komen.

Een verlossing van de materie bewerkstelligt bij de eindgebruiker een ontheemding. Digitale muziek benadrukt het immateriële. Is virtueel. Of komende generaties kunnen leven met het virtuele bestaan van (een deel van) hun culturele en intellectuele bagage is koffiedik kijken. Zo is er een vergelijk mogelijk met de poëtisch fragiele film Fahrenheit 451 van François Truffaut (1966), waarin literaire werken werden gememoriseerd om ze van vernietiging (in het totalitaire regime) te besparen. Maar is de geest zo sterk en onfeilbaar?

Gedachten, ideeën, alles wat het resultaat is van intellectuele arbeid zijn vrij, of zo u wil vogelvrij in het virtuele tijdperk. Het klassieke auteursrecht is dan ook niet houdbaar binnen dit medium. Alles is er van en voor iedereen, of is/bestaat niet.

Platenmaatschappijen zullen als ideeënfabrieken dus gratis moeten werken !
Willen ze deze crisis afwenden dan zullen ze ofwel terug moeten keren naar een moeilijker te kopiëren en materialistischer materie zoals de lp, ofwel een nieuwe techniek en een nieuw product ontwikkelen.

Level Two
De in gebruikname van de cd heeft ook op muzikaal vlak gevolgen gehad. Wat eerst als voordeel werd aangegeven, de cd heeft méér capaciteit, kan meer informatie, dus meer muziek dragen dan de lp, heeft zijn weerslag gehad op de inhoudelijke kwaliteit van de kunstvorm.
Méér betekent niet per se beter, en dat was eraan te horen. Om de cd ‘vol’ te spelen worden veel nummers als opvulsel gebruikt, wat de totale kwaliteit van het plaatje niet ten goede komt (*). Het ‘concept’-album verdwijnt zo goed als. De cd leent zich uitstekend voor compilaties en ‘best of ...’-cd’s. Misschien zit er een ‘revival’ van de single in?

(*)Uitzonderingen niet nagelaten: Achtung Baby - U2 (‘91), Ten - Pearl Jam (‘91), Woodface - Crowded House (‘91), Debut - Björk (‘93), Grace - Jeff Buckley (‘94), Music for the jilted generation - the Prodigy (‘94), Second Light - Dreadzone(‘95), The Will to Live - Ben Harper (‘97), Ray of Light - Madonna (‘98), Roseland NYC live - Portishead (‘98), Kid A - Radiohead (‘00), Secret South -16 Horsepower (‘00)... vul zelf aan.
Voor België: Soapstone - Soapstone (‘93), Blue Wonder Power Milk - Hooverphonic (‘98), I paint pictures on a wedding dress - Zita Swoon (‘98), ...


Op zoek naar idolen?
Ondanks -of dankzij?- de megafusies van de afgelopen jaren verliezen platenmaatschappijen grip op hun potentiële klanten, of liever, de grip op de uitbestedingen van die potentiële klanten. Verricht onderzoek bijvoorbeeld toonde aan dat het merendeel van de financiële middelen waarover jongeren vandaag bezitten naar GSM-kosten gaat. In de veronderstelling dat jongeren de voornaamste afnemers van de popmuziek zijn. Eigenaardig toch dat het concept ‘Idool’ gebruik maakt -of is het omgekeerd?- van haar grootste concurrent op het vlak van jongeren met geld. Wie zegt dat ze na het sms-en nog geld overhouden om cd’s te kopen?

Het televisieprogramma ‘Idool’ is ook verre van een zoektocht naar de beste zanger of zangeres. Het is de zoektocht naar geld. Racketeering for money. Welke fan heeft er het meeste geld over voor zijn/haar idool, en dit op korte, regelmatige basis.
Nu, prefab-popmuziekanten zijn van alle tijden, net als de pur-sang muziekanten.
Tal van die artiesten mochten -gevolg van de fusies?- niet meer rekenen op een contractverlenging. Bij ons bijvoorbeeld Novastar, maar ook de vorige Idool-winnaar. Muzikale meningsverschillen of te weinig ongeziene winstgroeimogelijkheden?

Aan de Idool-winnaar van dit jaar wordt wel zo’n 3 miljoen € -wat veel geld is- geïnvesteerd, dat moet dus hoofdzakelijk naar marketing/reclame gaan, want een cd maken kost zoveel niet.

Volgens de industrie hebben ze de een nodig om de andere te kunnen financieren?
Drie miljoen € is, ik heb het al gezegd, veel geld, maar te weinig om internationaal te gaan. Ze mag haar best doen, maar Natalia won’t make it in Vegas. Dat is ook niet de bedoeling. Idool is een franchise-concept. In alle landen wordt er een filiaal opgezet met als doel: lokaal product verkopen op de lokale markt. Het laatste toevluchtsoord -onder het mom van “back-to-basic”- van een kwijnende, naar steeds meer geld zoekende en uiteindelijk zichzelf vernietigende sector. Niet dat geld verdienen per definitie ‘vies’ hoeft te zijn, maar wie muziek mogelijk maakt moet met méér begaan zijn.

De situatie van de Belgische artiesten op internationaal vlak is -als nog een bewijs van de ongelijke verhoudingen- typerend. K’s Choice, Axelle Red, Hooverphonic, dEUS, Zita Swoon,... mogen dan al internationaal uitgezonden worden, het is slechts strategisch vulsel voor de grote platenmaatschappijen.


57 Channels and nothing on

Voor nog een andere oorzaak in de crisis moeten we dieper de popmuziekcultuur ingaan. Marktsegmentering -het maken en spelen van muziek voor een wel bepaald, om niet te zeggen strikt publiek- verdringt de spontaniteit en vernauwt het potentiële klantenbestand. Radiostations en programma’s spelen specifieke muziek voor een specifieke doelgroep waardoor mensen steeds minder in contact komen met andere genres/stijlen. Er is geen plaats voor ‘ontdekking’, tenzij ze vooraf zorgvuldig via marketing geregisseerd werd. Dat resulteert in een oppervlakkigheid die, op alle verschillende radiostations leidt tot eenheidsworst. 57 Channels and nothing on...

Just the same old show, on my radio
Zongen The Selecter vijfentwintig jaar geleden reeds om een gebrek aan diversiteit in het radiolandschap aan te geven. De situatie is er alles behalve op verbeterd, waar ooit nog Bananarama vrolijk naast Bow-Wow-Wow kon staan, Adam and the Ants naast Dire Straits en Abba naast the Sex Pistols.

Deze marktsegmentering, onderdeel van marketing is het gevolg van een verregaande industrialisering waarbij men van begin (grondstof/productie) tot einde (consumptie) controle wil houden over mogelijke winst, en zodoende op elk stap steeds weer meer winst te maken. De fusies zijn het gevolg van de strijd om de controle over de hitparades. Controle over wat op de markt gegooid wordt en wat niet. De perikelen rond en met Prince zijn illustrerend.


Barbaren en piraterij

Time is on my side
De onverzadigbare drang naar geld maakt dat de muzieksector haar geduld verloren is en artiesten, maar evengoed de eindgebruikers, onder tijdsdruk zet te presteren -die ene monsterhit te schrijven- dan wel te kopen, én zo snel mogelijk. Succes wordt enkel nog afgemeten aan de directe verkoopcijfers, een hit moet reeds vanaf de eerste week op nr.1 in de hitparade belanden om dat succes te garanderen. De tijd dat een nummer of een artiest krijgt om zichzelf te bewijzen is er niet meer. Heel wat artiesten slagen er na hun debuut niet meer in dezelfde kwaliteit af te leveren als voordien; voorbeeld: Alanis Morisette.

Zo leidt de roofzucht van een sector naar het geld uit uw portemonnaie en de geest uit de artiesten tot gewetenloze cultuurvernietiging, tot barbarij; maar de eindgebruiker wordt piraterij verweten?


Last but not least. Mochten ons dit jaar -ondanks de crisis- weer verblijden met nieuw én goed werk: Tom Waits - Real Gone, Hothouse Flowers - Into your Heart, Morrisey - You are the Quarry,... en hebben de strijd tegen de tijd eindelijk gewonnen: Robert Palmer, Johnny Ramone, .. en niet vergeten muziekbazen: John Peel.
Moge hun liederen nog tot in de oneindigheid weerklinken.