arch/ive/ief (2000 - 2005)

Peter Sellars speelde donderdag 7 oktober de rol van gastheer in de KVS, zowel tegenover de twee schrijvers als tegenover het publiek (dat hij als running joke steeds weer welkom heette in het "Flemish National Theatre"). Deze Amerikaan weet wat hij te vertellen heeft (en dat zijn originele en doorleefde dingen) in elk geval in te kleden als act... Zijn eerste gast, Amin Malouf, is misschien wat minder uitbundig, maar wel de auteur van talloze romans, waaronder 'Léon l'africain', en van het (politieke, cultuurfilosofische) essay 'Identités meurtrières'. Deze twee vrienden (ze werkten samen aan enkele opera's) hadden het over de gevolgen voor individu en samenleving van het massafenomeen migratie (dat in de toekomst zeker niet zal verdwijnen), over het engagement van de schrijver (de wereld veranderen op korte of lange termijn?), over het 'Europese project' (dat Malouf nauw aan het hart lijkt te liggen), over de vraag wie schuld heeft aan de 'onderontwikkeling' van Afrika, en ook en vooral over Maloufs afkeer voor discours op basis van 'identiteit', 'roots' en zo meer.

De vraag of 'het Westen' schuld heeft (via kolonialisme en neokolonialisme) aan de problemen van Afrika of de Arabische wereld (neen, zegt hij, of liever : niet uitsluitend, en hij benadrukt dat zo'n victimiserend discours ook geen aarde aan de dijk brengt), wijst hij van de hand. Hij vervangt die 'schuldvraag' liever door een andere kwestie (of een ander perspectief op dezelfde kwestie). Hij kiest voor het perspectief waarin de historisch ongelijke ontwikkeling van Noord en Zuid als een ethisch en politiek probleem verschijnt (hoe kon het gebeuren?), met de vraag : wat vergt het van elk van de oevers van de Middellandse Zee om daar (samen) iets aan te doen?

Deze herformulering van de vraag is typisch voor Maloufs humanistische allergie voor elke neiging van de mens om zichzelf en anderen op te sluiten in vast omlijnde groepen, culturen, beschavingen,... die dan worden verzelfstandigd en vereeuwigd, en als 'helemaal goed' of 'helemaal slecht' worden geëtiketeerd, als de oorzaak of net oplossing van alle problemen, en als onderling onverzoenbaar. Dat laatste is volgens hem een fundamenteel kenmerk, met alle gevolgen van dien, van alle discours op basis van 'identiteiten' : zij zijn onverzoenbaar. Omdat ze niet verwijzen naar wat ik DENK maar naar wat ik BEN, wat betekent dat er geen discussie mogelijk is. De mogelijkheid om over meningsverschillen in discussie te gaan (zoals het geval is als ideologieën botsen) verdwijnt en wordt vervangen door de onmogelijkheid tot communicatie, en uiteindelijk door het recht de ander te vermoorden (om wat hij of ik onveranderlijk IS of BEN). Identiteiten zijn 'irrationeel', omdat ze het 'denken' vervangen door het 'zijn' -- en daarin schuilt het gevaar.

Mooi was zijn woordspelletje over 'origines'. Hij zei een hekel te hebben aan "roots", die recht de grond in gaan, en die hij het liefst vervangen ziet door "routes", die ons overal naartoe kunnen leiden, die elkaar kunnen kruisen, die we vrij zijn te bewandelen of niet...

Een ongelooflijk interessant denker, die mij in de KVS zeker niet ontgoochelde. Maar om 21u40 moest Amin Malouf al de TGV op naar Parijs, dus werd het, tot spijt van vele aanwezigen, een nogal kort gesprek, zonder vragen uit het publiek. Maar na de pauze was er dan Hari Kunzru, mij tot dan onbekend, de auteur van tot nu toe twee romans. Ook hij werd door Sellars uitgenodigd om over de grote kwesties van onze tijd te spreken, waaronder migratie, oorlog, wat te doen als je gelooft dat een andere wereld mogelijk is. Zoals de meesten van ons had Kunzru niet zo dadelijk antwoorden klaar, maar hij bleek in elk geval een meester in het ironische doorprikken van de ficties en retoriek waarop het wereld-systeem in hoge mate steunt. Via de positieve, bevrijdende lach - een concept waarover Sellars enkele behartenswaardige dingen zei : de lach die anders dan die van Geert Hoste niet gericht is op het strelen van het zelfbeeld van het publiek ten koste van anderen - kunnen we niet alleen, negatief, onrecht ontmaskeren. We kunnen er misschien ook wat energie uit putten om de in zijn hemd gezette wereld bij te sturen. Sellars en Kunzru raakten goed op dreef en maakten mij in elk geval nieuwsgierig naar Kunzru's geschriften, bijvoorbeeld naar de door Sellars navertelde passage waarin op Zaventem een computervirus de Shenghen-database in de war stuurt en een Engels zakenman daarom onverwijld wordt 'teruggestuurd' naar Albanië...

De man die naast me zat betreurde dat er onvoldoende discussie was, dat Sellars en zijn gasten het zo goed met elkaar konden vinden, dat ze het kennelijk met elkaar eens waren. Hij hield naar eigen zeggen meer van een stevig debat waar meningen met elkaar botsen, vuurwerk geven. Hoewel ik van de avond had genoten en geïnspireerd naar huis ging, kon ik me wel wat voorstellen bij zijn kritiek. Intuitief klonken zijn woorden aannemelijk. Maar dinsdag bleek dat het 'vijandige debat'-concept niet noodzakelijk superieur is aan de praktijk der 'stimulerende dialogen' die Sellars donderdag gevoerd had.

Het debat van dinsdag over (of naar aanleiding van) 'Vertoog over verzet' van Dieter Lesage, liet op veel punten te wensen over.
Behalve de auteur schoven ook Jos Geysels en Dirk Verhofstadt aan. En om een onverklaarbare reden was VRT-jounalist Alex Puissant gevraagd het gesprek "in goede banen te leiden", zoals dat heet. Zijn tussenkomsten en manipulaties van het gesprek waren behalve vreselijk storend voor het vrij verloop van de gedachtenuitwisseling ook een onthullende en karikaturale neerzetting, een schouwburg waardig, van al wat hol en opgeblazen en arrogant is aan het mainstream journalistieke bedrijf. De typische tv-journalist, die alles snel, eenvoudig en sensationeel wil, en geen moment de touwtjes uit handen geeft. Het was echt pijnlijk om te zien hou Puissant de avond regisseerde. Het begon al toen hij Eric Corijn, die het boek inleidde (wat gezien het feit dat weinig aanwezigen het nieuwe werk al hadden gelezen geen overbodige luxe was) de mond snoerde en daarmee een goed voorbereid betoog naar de knoppen hielp. Het zette zich voort gedurende het hele gesprek, dat hij maar met een half oor leek te volgen, maar wel naar eigen goeddunken afbrak en bijstuurde. En het werd bekroond toen hij plots verklaarde dat het genoeg was geweest.

Desalniettemin kon men die avond van elk van de sprekers interessante dingen vernemen. Maar Eric Corijn had gelijk toen hij naar het einde toe vanuit de zaal opmerkte dat het debat te ideologisch gevoerd werd.

Dirk Verhofstadts hele optreden berustte op het verdedigen en promoten van het 'echte liberalisme' (alles wat aan het huidige 'bestaande kapitalisme' schort, is te wijten aan het feit dat de wereld-economie en de politiek heersers net NIET echt liberaal zijn). Maar hij presteerde het geen enkel interessant inzicht over Lesages boek te formuleren. Dat laatste geldt in mindere maar toch aanzienlijke mate ook voor Geysels. Zeker geen gesprek tussen aandachte lezers...

Paradoxaal : in zijn radicale liberalisme (dat zodanig afwijkt van de alledaagse 'liberale' discours dat de resulterende verwarring de zaal soms aan het lachen bracht) kwam Verhofstadt uiteindelijk dicht in de buurt van Lesage. Die verwijt het wereld-systeem inderdaad selectief te zijn in haar liberalisme, en stelt voor om net de 'officiële' liberale ideeën te gebruiken tegen het systeem, door hun naleving te eisen (één man één stem, maar dan op wereldschaal; het vrij verkeer van geld, goederen EN personen,...). Maar toch werd er naast elkaar gepraat. Verhofstadt verweet Lesage voortdurend dat hij niet uitlegde welk systeem hij dan wél wil als het Imperium niet deugt. Ondertussen formuleerde Verhofstadt zelf geen enkel concreet voorstel ter verwezenlijking van zijn eigen liberale utopie.

Ergerlijk was ook dat hij Lesage voortdurend verwijten en vragen toespeelde die eigenlijk tegen Negri en Hardt gericht waren. Lesage moest dan uitleggen wat in het boek ongetwijfeld aan duidelijkheid niets te wensen overlaat : dat hij 'Empire' zo uitvoerig behandelt omdat het voor de andersglobalistische beweging zo'n centraal boek is geworden, zodat een grondige bespreking absoluut noodzakelijk is, temeer omdat hij de analyses van Negri en Hardt geenszins helemaal deelt. Ondertussen tikte wel de tijd, en toen de oppermachtige Alex Puissant besliste dat het genoeg geweest was, verliet ik de zaal met het gevoel dat ik erg weinig had geleerd over het boek van Dieter Lesage, die, zo scheen het mij toe, ook nog het minst van al het woord had mogen voeren.