arch/ive/ief (2000 - 2005)

Op 26 september keurde het Turkse parlement met grote meerderheid de hervormde strafwet (TCK) goed. Daarmee is het hele hervormingspakket afgerond en ligt de weg open voor toetredingsonderhandelingen met de EU. De wijzigingen aan de strafwet zijn wel pas definitief als de Turkse president, Ahmet Necdet Sezer, ze bekrachtigt. Maar dat mag geen probleem vormen. Alleen de conservatieven die vinden dat Europa een christelijke club moet zijn, kunnen nog stokken in de wielen steken. De critici, die vinden dat Ankara niet alleen in theorie maar ook in de praktijk meer werk moet maken van democratische en mensenrechtenhervormingen, krijgen daarentegen steeds minder gehoor.

Zowat iedereen is het erover eens dat de mensenrechtensituatie in Turkije niet meer dezelfde is als de donkere midden jaren negentig. Tegenover het parlement zei justitieminister Cemil Cicek: "We zijn voorstander van rechten, vrijheden en de suprematie van de wet. Geen enkel artikel van de TCK kan nog geïnterpreteerd worden als een inperking van vrijheden en rechten".(1) De regering Erdogan heeft de doodstraf afgeschaft evenals de sterk bekritiseerde staatsveiligheidsrechtbanken. De voorlopige hechtenis is teruggebracht van dertig dagen naar maximum vier dagen. Daarenboven heeft elkeen die opgesloten wordt voortaan recht op onmiddellijke bijstand van een advocaat. Nieuwe maatregelen hebben er voor gezorgd dat folterpraktijken en verdwijningen sterk zijn verminderd. In principe kunnen nu vrij protestmanifestaties worden gehouden, er zijn nu op beperkte schaal TV-uitzendingen in het Koerdisch, en de toestemming voor Koerdische taalklassen. Als bewijs van de ernst van de hervormingen was er de vrijlating van vier Koerdische politici, onder wie Leyla Zana, die de EU net als mensenrechtenorganisaties als politieke gevangenen beschouwde.

Genoeg stof dus om Europees Commissaris voor de uitbreiding, Günther Verheugen gunstig te stemmen.

Folterpraktijken
Toch is er een grote maar. Turkse mensenrechtenorganisaties zijn er niet gerust op omdat ze een groot verschil zien tussen de theoretische hervormingen en de uitvoering ervan op het terrein. "De laatste twee jaar zijn er heel veel wetten veranderd. Maar het belangrijkste is de uitvoering en daar hapert het behoorlijk" aldus de voorzitter van de Turkse Mensenrechtenassociatie (IHD), Selahattin Demirtas, in een bericht van het persagentschap Reuters.(2) Een van de problemen is de ‘diepe staat’, waarmee de nationalistische rangen van leger, rechtbanken en administraties worden bedoeld. Midden september 2004 - dus vlak voor het oordeel van de EU-Commissie over Turkijes vooruitgang - worden twee leden van IHD nog voor de rechtbank gedaagd wegens het beledigen van rechters, veiligheidstroepen, procureurs, en burgeradministratie tijdens een algemene vergadering van de afdeling in Bingöl, in het Koerdische Zuidoosten.(3) In dezelfde periode stuurde IHD een brief naar premier Erdogan waarin sprake is van ‘systematische foltering’. De brief bevatte foto’s van volwassenen en kinderen die geslagen waren door veiligheidsdiensten. In de eerste helft van 2004 waren er 692 klachten over foltering.

Volgens IHD worden de beulen nog altijd ongemoeid gelaten en zelfs beschermd.(4) Vorig jaar registreerde IHD 1.391 gevallen van folteringen, waaronder de falaka (slagen op de voetzolen), elektrische shocks en het Palestijnse hangen (hangen met de handen op de rug vastgebonden).(5) Vorig jaar sprak een rapport van een missie van de Internationale Federatie van de Liga voor Mensenrechten zelfs van een ‘alarmerende situatie’ in de Koerdische gebieden. Nochtans is daar vorig jaar de noodtoestand opgeheven en werd algemeen aangenomen dat dit de situatie van de mensenrechten zou verbeteren.(6)

Amnesty International en Human Rights Watch willen niet zo ver gaan om te spreken van ‘systematische folteringen’ maar erkennen dat folteren nog steeds een probleem vormt. Ook het mensenrechtenteam dat de EU-commissaris naar Turkije zond om de alarmerende berichten na te trekken concludeerde dat folteren nog altijd ‘wijd verspreid’ is, maar dat de praktijken niet langer georchestreerd zijn door de overheid.(7)

Ook hervormde strafwet is nog antidemocratisch
In Info-Türk, een kritische nieuwsbrief van de Turkse journalist Dogan Özgüden, worden toch heel wat vraagtekens geplaatst bij de strafwethervormingen. Het blad waarschuwt voor het overdreven applaus binnen de EU, omdat de nieuwe strafwet vol antidemocratische of repressieve artikels staat.(8) Een aantal daarvan stond al in de oude code die gebaseerd was op Mussolini’s strafwet (artikels 158, 159 en 312). Zo stelt artikel 300 (vroeger art. 158) dat het beledigen van de president 4 jaar straf kan opleveren (indien door de media, verhoogd met een derde). Het beledigen van de Turkse nationale identiteit, de Republiek of het parlement is goed voor 3 jaar (artikel 302, voordien artikel 159). Zich gedragen tegen de fundamentele nationale belangen waarbij direct of indirect voordeel wordt verkregen door buitenlandse personen of instellingen kan tot 10 jaar gevangenis opleveren. Volgens de toelichtingen die er bij dit artikel worden gegeven kan het vragen van de terugtrekking van Turkse troepen van Cyprus of het verklaren dat er een genocide plaatsvond op de Armeense bevolking (in 1915) via dit artikel vervolgd worden. Artikel 319 stelt dat aanzetten tot het weigeren van militaire dienst met twee jaar gevangenisstraf wordt veroordeeld (verhoogd met de helft indien via de media). Indien een persoon ‘ongefundeerde informatie’ of nieuws verspreidt in oorlogsperiode kan hij bestraft worden met 10 jaar gevangenisstraf (artikel 324). Het aanzetten van een deel van het volk (van andere religieuze of etnische afkomst) tot haat of vijandigheid tegen een ander deel van het volk op een manier die gevaarlijk is voor de publieke veiligheid wordt bestraft met 3 jaar (indien via de media, anderhalve keer meer) (Art. 216 voordien 312). Dit laatste artikel is in het verleden talloze keren gebruikt tegen Koerdische organisaties en personen. Info-Türk besluit dat zelfs met een hervormde strafwet, de vrijheid van meningsuiting nog steeds voorwerp is van repressie door het overheidsapparaat.

Dat het wantrouwen gerechtvaardigd is blijkt uit de problemen die de krant Ulkede Ozgur Gundem (‘Vrije Agenda in het Land’) nog steeds heeft met justitie. De krant kreeg op 192 edities 90 aanklachten te verwerken.(9) In 15 gevallen ging het om overtredingen op de oude artikels 312 en 159 die nu nog altijd in de strafwet staan als artikel 216 en 302. Het afschaffen van de staatsveiligheidsrechtbanken heeft daarbij niet verhinderd dat 12 aanklachten voor een andere speciale rechtbank zijn ingediend. Het gaat in de meeste gevallen om het voeren van ‘propaganda’ of ‘aankondigingen van terroristische organisaties’. Volgens de hoofdredacteur van de krant worden meer bepaald berichten van en over Kongra-Gel in toenemende mate als strafbare propaganda afgeschilderd.

http://www.vrede.be

Voetnoten
(1) Cicek: No article of TCK restricts freedoms. In: BIA net (http://www.bianet.org op 28 september 2004)
(2) Gill Tudor. Turkish rights reforms fall short, Kurds say. Reuters, 26 augustus 2004
(3) Yildiz Samer. Reforms yet insufficient for Free speech. In: BIA News Center (http://www.bianet.org op 28 september 2004
(4) IHD’s Letter on systematic torture, BIA News Center, http://www.bianet.org op 28 september 2004
(5) Turkish Daily News, 5 maart 2004
(6) FIDH. International Investigative Mission. Turkey: Torture still a routine practice, nr 361, mei 2003
(7) Die Welt, 28 september 2004
(8) The new Turkish Penal Code full of anti-democratic articles. Info-Türk, 27 september 2004 http://www.info-Turk.org
(9) Erol Onderoglu. 90 Trials for 192 Editions of Daily Gundem, 15 september (zie: http://www.bianet.org)