arch/ive/ief (2000 - 2005)

De Verenigde Staten hadden oorspronkelijk voorzien om op 30 juni, binnen twee dagen dus, de macht over te dragen aan de Irakese overgangsregering. Maar tegen alle verwachtingen in is dat deze voormiddag in alle haast afgehandeld. Vanochtend wisselden Paul Bremer, de Amerikaanse bestuurder in Irak, en de voorlopige Irakese premier Iyad Allawi de nodige documenten uit waarmee de soevereiniteit aan de Irakezen werd overgedragen. De ceremonie vond plaats in de zogenaamde "groene zone" in de Irakese hoofdstad Bagdad. Daar bevindt zich het hoofdkwartier van de door de VS geleide bezettingstroepen.

Voorlopig zijn het Witte Huis en de Amerikaanse regering karig met commentaar omtrent deze onverwachte wending. Het enige dat geweten is, is dat "veiligheidsredenen" aan de basis zouden liggen van deze vervroegde afhandeling. Paul Bremer houdt het in Irak alleszins voor bekeken en heeft meteen na de machtsoverdracht het land verlaten. Volgens hem treedt Irak nu definitief toe tot de club van democratische landen. Premier Allawi sprak van een "historische dag".

Ondertussen is ook bekendgeraakt dat de ministers van de voorlopige Irakese overgangsregering al de eed hebben afgelegd. De soevereiniteit over het land berust nu formeel bij de Irakese regering. Die zegt dat ze binnenkort noodmaatregelen zal afkondigen om de veiligheid in het land te verzekeren, want de situatie wordt steeds rampzaliger. Zo werden gisteren nog een Pakistaan en een Amerikaans militair van Pakistaanse afkomst ontvoert. De ontvoerders eisen dat Pakistan zijn ambassade in Irak sluit. Ook elders in Irak waren er gisteren nog onrusten.

Van de Amerikaanse bezetter naar een nieuw Irak

Na de Amerikaanse verovering van Bagdad in april van vorig jaar werd een zogenaamde "bezettingsautoriteit" opgericht. Die Coalition Provisional Authority of CPA bestond eerst uit militairen maar nadien nam de Amerikaanse diplomaat Paul Bremer het roer over. Bremer had een aartsmoeilijke taak: hij moest de verschillende politieke en religieuze leiders bijeenkrijgen. Tegen alle verwachtingen in slaagde hij in die opgave en in de zomer werd een overgangsraad gevormd waarin zowel sjiitische, soennitische als Koerdische leiders zetelden. Het waren veelal vroegere opposanten van het Saddam-regime.

In september 2003 stelden die een bestuursraad samen met ministers die geleidelijk bevoegdheden moesten overnemen. Die raad kwam echter niet zo gemakkelijk van de grond en de bezettingsautoriteit bleef in de praktijk de touwtjes in handen houden. De wederopbouw van Irak kwam overigens moeizaam van de grond, te meer daar er steeds bloediger aanslagen plaatsvonden zoals die op het VN-kantoor in Bagdad in augustus.

De arrestatie van Saddam Hussein veranderde tot spijt van de Amerikaanse bezetter niet veel aan die situatie en in april brak op de koop toe een opstand uit in Fallujah en probeerde de radicale sjiiet Moqtada Al Sadr de macht te grijpen in het zuiden. Te midden van al dat geweld kondigden de VS eind vorig jaar aan dat de macht op 30 juni zou worden overgedragen aan een Irakese regering. Dat proces kwam echter zeer moeizaam op gang, onder meer door onenigheid binnen de bestuursraad.

Die keurde begin maart dan toch een interim-grondwet goed waarin Irak moest worden omgevormd tot een federale en democratische staat met gelijke rechten voor mannen en vrouwen en minderheden. In juni kwam de zaak in een stroomversnelling. Na veel onenigheid en discussie tussen de Irakezen, de Amerikanen en de Verenigde Naties werd een Irakese overgangsregering gevormd. De soenniet Ghazi Al Yawer werd president, een veelal ceremoniële functie.

De echte leider werd evenwel de gematigde sjiiet Iyad Allawi die als premier het nieuwe Irak zou gaan leiden. Kort daarop keurde de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties een resolutie goed die het nieuwe bestuur erkende en een tijdschema opstelde voor verkiezingen in Irak, die zouden volgens plan in januari 2005 moeten plaatsvinden. Het hele scenario doet denken aan de geallieerde bezetting en overdracht van soevereiniteit in Duitsland en Japan na afloop van de Tweede Wereldoorlog.

Positieve reacties op machtsoverdracht...

De Amerikaanse president George Bush noemt de machtsoverdracht in Irak in zijn eerste reactie voor de media een "dag van hoop" voor de Irakezen. Hij noemt het nieuwe Irak een voorbeeld voor de wereld. "Ik denk dat een vrij Irak en een vrij Afghanistan een voorbeeld vormen voor andere landen", zei de Amerikaanse president in het Turkse Istanbul, waar hij de top van de NAVO bijwoont.

Voor de Britse premier Tony Blair bewijst de machtsoverdracht dat de opstandelingen hun doel niet hebben bereikt. Dat doel is volgens hem het verhinderen dat Irak een "symbool van hoop" wordt.

De Belgische minister van Buitenlandse Zaken Louis Michel was niet verrast door de versnelde machtsoverdracht, gezien de onveilige toestand in Irak. Er is volgens Michel wel nog veel werk aan de winkel, vooral dan voor wat betreft de veiligheid. België gaat zich volgens hem nu beraden over het sturen van een ambassadeur naar de Irakese hoofdstad Bagdad. Ook in die discussie speelt de veiligheid een belangrijke rol.

De Europese Commissie is iets genuanceerder en wijst erop dat "veel problemen moeten worden overwonnen alvorens Irak zich terecht een vrije en democratische staat kan noemen". Het geweld in het land is volgens de Commissie het grootste probleem. Toch heeft de Europese Commissie het over een "belangrijke gebeurtenis". Europa is trouwens ook bereid Irak te helpen, onder meer met humanitaire hulp en verbeterde handelsrelaties.

Uit de Arabische wereld komen er ook veelal positieve geluiden, vooral dan van de bondgenoten van de Amerikaanse bezetter. Buurland Kuweit, dat in 1990-1991 nog bezet werd door het Irak van Saddam, heeft het over de start van een nieuw tijdperk. Egypte hoopt dat Irak na de machtsoverdracht stabieler zal worden.

... maar ook kritiek.

Ondertussen neemt de kritiek van verschillende politieke en andere geëngageerde groeperingen op het Amerikaanse beleid in Irak toe. Volgens hen gaat de zogenaamde "machtsoverdracht" in Irak niet verder dan de uitwisseling van enkele documenten die deze ochtend voltooid werd. Ze speken dan ook liever over een "overdracht van beperkte soevereiniteit onder het gezag van de Amerikaanse bezetter".

In de praktijk blijven inderdaad de Amerikaanse militaire troepen onverminderd aanwezig in Irak. Zuid-Korea, één van de deelnemende landen aan de oorlog in Irak, besliste onlangs om in augustus nog eens 3 000 manschappen extra naar Irak te sturen. Het land wil op die manier zijn steun betonen aan bondgenoot Washington.

Ook de politiek rond de afgezette "dictator" Saddam Hussein was lange tijd een struikelblok. De Verenigde Staten hebben altijd geweigerd Hussein uit te leveren aan Irak. Nu zou op dat gebied toch een doorbraak geforceerd zijn en hebben de VS Saddam Hussein overgedragen aan het Irakese Ministerie van Justitie. Naar verluidt zou zijn proces volgende week al starten. Eerder raakte al bekend dat Hussein verdedigd zal worden door de Franse topadvocaat Jacques Vergès. Waar Saddam zich op dit moment bevindt is niet geweten.