arch/ive/ief (2000 - 2005)

Soms vraag ik me af waar het de linkerzijde in Vlaanderen om te doen is: het Vlaams Blok efficiënt en effectief te bestrijden of zelfgenoegzaam met gelijkgestemden de eigen afkeer van extreem-rechts uit te schreeuwen. Wat het antwoord ook is, het valt niet te loochenen dat het links-progressieve front tegen het Vlaams Blok op 13 juni frontaal tegen de vlakte is gegaan. Rechtszaken, Charta’s en Objectieven, cordon sanitaire en kritische berichtgeving in de media hebben niets uitgehaald: het Blok blijft groeien. Het is de hoogste tijd om anders met het Vlaams Blok om te springen. Voordat de partij de absolute meerderheid behaalt. Of voordat iemand Filip Dewinter Pim Fortuyn achternastuurt.

Heel wat politici en opiniemakers zijn sinds 13 juni zwaar aangeslagen. In interviews bekennen ze eerlijk dat ze niet meer weten hoe ze het Vlaams Blok van antwoord kunnen dienen. Velen herhaalden de intussen gevleugelde woorden: "We moeten met de burger gaan praten". Welnu, als politiek niet actieve maar wel geïnteresseerde 34-jarige Vlaamse Brusselaar, als burger dus, wil ik graag met onze politici praten. Ik maak me namelijk zorgen dat hun onhandigheid en hun blinde vlekken ertoe leiden dat binnen twee jaar één partij de meerderheidsplak zal zwaaien in een aantal Vlaamse steden en gemeenten.

Ik wil vijf "verrassende" redenen noemen voor de groei van het Vlaams Blok. Verrassend, omdat ze in de analyses van politici, journalisten en professoren nooit te horen zijn. Telkens stel ik ook kort een oplossing voor. Deze oplossingen zijn misschien idealistisch, politiek onhaalbaar of gewoonweg utopisch. Soit. Ik troost me met de gedachte dat mijn analyse in elk geval niet moet onderdoen voor die van onze politici.

1. Het cordon sanitaire sluit ook de kiezer in

De Vlaams-Blokkiezer ervaart het cordon sanitaire als een persoonlijke kaakslag. Probeer u even in te leven in de kiezer die – in zijn ogen en vanuit zijn situatie bekeken – op 13 juni goede redenen had om voor het Vlaams Blok te stemmen. Luttele uren later weet hij al dat het verzamelde establishment "hem als kiezer wel respecteert", maar de mandataris van zijn keuze verachtelijk in het gezicht spuwt. Welnu, voor de kiezer is het alsof híj die fluim zelf incasseert. Het gaat er hier niet om of hij die behandeling al dan niet verdient. Het gaat erom dat de Vlaams-Blokkiezers het cordon sanitaire persoonlijk aanvoelen als ondemocratisch en onrechtvaardig. Zolang het cordon bestaat zullen zij bijna blindelings voor het Blok blijven stemmen. Karel Dillen heeft dan ook gelijk als hij het cordon sanitaire de getrouwheidspremie voor de kiezers van het Blok noemt. Een getrouwheidspremie die de concurrenten zelf uitbetalen en weigeren in vraag te stellen…begrijpe wie kan.

Met andere woorden: het cordon sanitaire als ethische of politieke tactiek tegenover de partij Vlaams Blok werkt contraproductief op het niveau van de individuele kiezer.

De oplossing: behandel het Vlaams Blok als een normale politieke partij. Laat het democratische spel spelen, onmiddellijk en op elk bestuursniveau. Neem zowel de partij zelf als haar kiezers bloedserieus en respecteer hun mening. Wees bereid om met het Blok te praten, sluit coalities niet langer uit. Het is erg twijfelachtig dat op federaal of deelstaatniveau coalities mogelijk zijn. Op gemeentelijk vlak behoren coalities met het Vlaams Blok wel tot de mogelijkheden, maar dat hoeft nog niet het einde van de democratie in België te betekenen. Coalitie is immers synoniem met compromissen. Om de beeldspraak van Vanhecke te gebruiken: Geef de kiezers de kans om de ‘Volksstraat’ te verlaten!

2. Het opiniedelict – sprak u al met een Blokkiezer?

Veel Vlaams Blok-kiezers durven vandaag niet openlijk voor hun stemgedrag uitkomen omdat ze bang zijn voor het sociale stigma. Of erger nog, omdat ze vrezen, hun werk of hun klanten te verliezen. Ze herinneren zich maar al te goed hoe het de Leuvense professor en de socialistische vakbondsman verging. Het politieke debat voeren deze mensen uitsluitend onder gelijkgezinden, aan toog of keukentafel. In een bredere kring kunnen of durven ze niet voor hun mening uitkomen. Dit werkt niet alleen enorm frustrerend, maar ook (en vooral) gevaarlijk verarmend.

De oplossing: vervang de scheldkanonnades en dovemansgesprekken door argumenten. Stimuleer het debat op alle niveaus van de maatschappij. Maak het Blok bespreekbaar en bediscussieerbaar voor iedereen. Absolute voorwaarde hiervoor is natuurlijk dat het cordon sanitaire verdwijnt.

3. De media – een na te volgen voorbeeld?

Neen, dit is niet het klassieke beschuldigende vingertje over de media-aanpak van het Vlaams Blok. Ik wil de gekende paden verlaten en een ander licht op de rol van de media werpen.

Mijn aanvoelen is dat het Blok enorm veel geloofwaardigheid gewonnen heeft door zich jaar na jaar steeds weer te moeten verdedigen tegenover de buitengewoon kritische (zelfs vijandige) media. Het Vlaams Blok kan zich geen misstap veroorloven, het moet altijd voorzichtig optreden en consequent bij zijn standpunten blijven. In de media krijgen we dagelijks het bewijs dat het Blok zich tot het uiterste daartoe inspant. Welnu, dat is precies wat een kiezer van zijn partij verwacht! Het gevolg is dat Vlaams-Blokpolitici het aureool hebben van serieuze politici. Als een Blokpoliticus op televisie komt spitst iedereen de oren, zelfs de politiek minder geïnteresseerde burger. Een debat met deelnemers van het Blok is gewoon boeiender. Bovendien treedt geen enkele Vlaams Blokker op in spelletjesprogramma’s.

En al die recente misstappen dan? De veroordeling voor racisme, Rob Verreycken die zijn vrouw mishandelt, een mandataris die iemand vermoordt? Mijn stelling is dat de meeste Blokstemmers deze misstappen afkeuren. Maar aangezien de media alleen het Vlaams Blok zo kritisch en vijandig benaderen, verliezen veel burgers hun vertrouwen in de berichtgeving. Ze luisteren dan ook niet meer naar de (selectief) aanklagende journalist, wel naar de zich verdedigende Blokpoliticus. In de hoofden van de Blokkiezers wint de verontwaardiging over de eenzijdig negatieve berichtgeving het van de afkeuring van het wangedrag van Blokmandatarissen.

Ook hier stel ik een radicale en wellicht verrassende oplossing voor (die meteen de hele politiek ten goede zou komen). De media moeten élke politieke partij op dezelfde manier behandelen als het Vlaams Blok: vanuit wantrouwen en een ongemeen kritische basishouding. Laat de kiezer zelf oordelen. Dit vergt natuurlijk veel van journalisten (misschien moet hiervoor een apart "type" journalist opstaan, met de specifieke opdracht om de aan hem toegewezen partij kritisch op de hielen te zitten) en het verhoogt de impact van de media op de politiek nog meer. Vragen die zich zeker aandienen zijn dan: Wie bewaakt de media? Welke deontologische code moeten de journalisten volgen? Hoe kunnen we de commerciële media overtuigen om mee te werken? Een breed debat over de rol van de "vierde macht" dringt zich hoe dan ook op.

Dit is geen voor de hand liggende maatregel, en ook geen oplossing voor de korte termijn. Zeker is wel dat, als het lukt, de politiek in de media de plaats zal krijgen die ze verdient: die van een inhoudelijk, bloedserieus en aartsmoeilijk bedrijf, dat enorm veel van politici vergt. Een bedrijf dat geen tijd heeft voor spelletjes.

4. De partijpolitieke bloedarmoede

Het Vlaams Blok is als enige echte Vlaamse oppositiepartij de kiesstrijd ingegaan. Alle andere partijen namen recent deel aan het beleid (Groen!, Spirit) of stonden op een kartellijst met een traditionele beleidspartij (opnieuw Spirit, Vivant, N-VA). Het zou interessant zijn te onderzoeken hoeveel potentiële N-VA-kiezers voor het Blok gestemd hebben omdat ze de CD&V in geen geval wilden steunen. Waar kun je als kiezer nog terecht als je het hartsgrondig oneens bent met het beleid van de laatste jaren? Juist, bij het Vlaams Blok.

De oplossing: Vlaanderen heeft behoefte aan meer (rechtse, maar ook linkse) oppositiepartijen. Ik pleit er dan ook nadrukkelijk voor om kartellijsten te verbieden en de kiesdrempel opnieuw af te schaffen. De democratie lijdt eronder.

5. Het laatste taboe: het "Belgische" probleem

Een beetje politieke waarnemer beseft dat je het succes van het Vlaams Blok niet kunt loskoppelen van de Belgische politieke context. Wie dat toch beweert dwaalt of is van slechte wil. Dit "Belgische probleem" is drieledig. Vooreerst zijn een aantal mogelijke antwoorden op de grote uitdagingen van vandaag in België onbespreekbaar omdat de Franstaligen hun veto stellen (bvb. de hoge loonkost, het referendum, hervormingen in de sociale zekerheid). Daarnaast zijn een aantal geladen communautaire dossiers per definitie een politiek taboe (bvb. de financiële transfers van Vlaanderen naar Wallonië, de overheveling van nieuwe bevoegdheden naar de deelstaten, de toepassing van de taalwetten in Brussel). En ten slotte worden een aantal maatregelen van goed bestuur alleen in Vlaanderen ingevoerd (superboetes en flitspalen, controle op de werklozen en op de uitgaven in de gezondheidszorg).

Het Vlaams Blok (in dit opzicht de geestelijke erfgenaam van de Volksunie) dankt een niet te onderschatten deel van zijn aanhang – en volgens mij zelfs veel nieuwe kiezers, waaronder bijvoorbeeld steeds meer industriëlen en bedrijfsleiders – aan dit "Belgische" probleem. Zolang deze thema’s in de politieke taboesfeer blijven, zal het Vlaams Blok stemmen winnen.

Ik ben in deze bijdrage bewust voorbijgegaan aan de klassieke verklaringen voor het succes van het Vlaams Blok, zoals verzuring, antipolitiek en racisme. Zoals recent ook bleek uit een onderzoek van de Universiteit Antwerpen volstaan deze vandaag lang niet meer. Het succes van het Blok is een uiterst complex maatschappelijk en politiek probleem. Tegen beter weten in blijven roepen dat Vlaanderen voor een kwart bestaat uit verzuurde racisten en fascisten die we politiek monddood moeten maken, is al te simplistisch. En wie zich er nu nog met simplismen vanaf maakt draagt een zware verantwoordelijkheid.