arch/ive/ief (2000 - 2005)

Wanneer E.T. een aardbewoner zou ontmoeten, heeft de buitenaardse simpatico één kans op duizend dat de mens in kwestie een Vlaming is. Eén op duizend. België is 33.000 vierkante kilometer klein; een babylandje in de wereldgemeenschap van om en bij 200 landen. België heeft dus véél buitenland Gebeurtenissen in dat grote buitenland hebben bovendien steeds meer gevolgen voor België en de Belgen. Wanneer China een mammoetspeler wordt op de globale textielmarkten, zijn de schokgolven merkbaar tot in Waasmunster of Tielt. Als het woelig is rond president Chavez in Venezuela, heeft dat via de bokkensprongen van de olieprijzen gevolgen voor de Amerikaanse, de Europese en dus de Belgische economie. Je zou verwachten dat onze politici en media die zogezegd ‘interne’ gebeurtenissen in China, Venezuela en al die andere boeiende landen out there, terdege bekijken en analyseren.

Maar niets is minder waar. Terwijl iedereen de mond vol heeft over globalisering, schuifelen media en politiek in Vlaanderen als angstige muizen wég van buitenlandse berichtgeving en analyse. Visie legt de duimen voor zucht naar populariteit en kijkcijfers; het grote verhaal verkruimelt tot kneuterigheid: de dictatuur van politieke en mediamieke ‘formats’ die als enige doelstelling hebben ‘de mensen’ te behagen.

Vanuit de interne logica die de moderne media en politiek voortstuwen, is die ‘localisering’ perfect rationeel. Neem de politiek. Die is door een aantal factoren - ontzuiling, vergroting van de kieskringen, groeiende rol van de televisie… – meer en meer gaan lijken op marketing. Er moeten producten worden aangeboden die verkopen. Het product ‘buitenland’ of ‘waarheidsgetrouwe weergave van de realiteit’ verkoopt niet zo goed en dus wordt het ook niet aangeboden. Steve Stevaert, dé leidende politicus van Vlaanderen, is van die evolutie zowat de belichaming geworden.

De globale economie en de Europese politiek leggen de krijtlijnen van de Belgische politiek vast maar hoe onze politici aankijken tegen die determinerende buitenwereld, vernemen we zelden. Kan de sociaaldemocratie overleven in een wereld van vrij kapitaalverkeer? Zelden maken politici ons duidelijk hoe ze denken op dat soort uitdaging een antwoord te verzinnen. In de jongste verkiezingen was de EU, verantwoordelijk voor 60 pct van onze wetten, amper een thema. De onwil om “moeilijke” thema’s bespreekbaar te maken, de fixatie op losstaande ideetjes, de juke box-politiek van opvrijen van de kiezer met beloftes en het toedekken van de grote, internationale verbanden en problemen, het past naadloos in de tendens waarbij politici het Gesundes Volksempfinden achternahollen, en en passant ook nog eens intellectuelen belachelijk of verdacht maken.

Stevaert is hét voorbeeld van de voetjesschuifelende, berekende productdifferentiatie. Wie onvoldoende marktaandeel in de schaal werpt, wordt genegeerd – in de SP.A is dat het lot van mensen met visie op de wereld, zoals Dirk Van Der Maelen en Anne Van Lancker. Stevaert zelf zegt dat in het meinummer van het mondiale magazine MO* openlijk: “Wie alleen bezig is met internationale thema’s, wordt nooit een machtig politicus”. Het klinkt tegelijk als een waarschuwing aan partijgenoten en als feitelijk statement. Toch hebben de kiezers volgens de Ekstermolengroep récht op kennisname van de globale visie, if any, van politici als Stevaert. In het licht van de uitbreiding van de Europese Unie, de plaats van de EU in de wereld, de globalisering, het broeikaseffect, de migratiestromen, het wereldwijde terrorisme is een globale visie broodnodig. De neo-conservatieven in de VS zijn in staat gebleken om een nieuw groot verhaal te brengen: zij hebben wél een blauwdruk van hun wereldorde. Mogen we dat van Vlaamse politici niet verwachten?

It takes two to tango. De politiek kan deze tango der kneuterigheid alleen maar dansen omdat hij een partner vindt in de moderne media. In medialand is sinds de commercialisering het kijk-of verkoopcijfer koning. Dat vertaalt zich in de alles doordringende tendens om de kijker/lezer te geven wat hij wil, ook in nieuwsprogramma’s. Hier is VTM-nieuwsanker Stef Wauters een symboolfiguur : “Er is geen enkele reden waarom een journaal aan andere wetmatigheden zou moeten gehoorzamen dan een entertainmentprogramma.” (18 maart 2003, Humo.) Duidelijker kan niet. Wauters wil ons wijsmaken dat selectie van berichten niet de taak van de professionals van de redactie is. “We moeten echt niet voor de mensen denken. Het is niet aan ons om te bepalen wat voor de mensen belangrijk is. The talk of the town, dat moet de opener van je journaal zijn. Vroeger zouden we de dag dat de eerste sneeuw van het jaar viel, geopend zijn met politiek gepietepeuter. Nu met de eerste sneeuw.” Alsof ‘openen met de eerste sneeuw’ geen beslissing van de redactie is. Wauters doet alsof zijn journaal via televoting is samengesteld: “Bepaalde intellectuelen wantrouwen het journaal omdat het niet meer allèèn het nieuws brengt dat zij belangrijk vinden. Misschien moeten ze maar eens wat meer belangstelling opbrengen voor wat de mènsen interesseert.” Steve Stevaert, excuus, Stef Wauters als zelfverklaarde megafoon van wat “de mensen” interesseert.

En wat interesseert de mensen? Bakken vol Dutroux, zoveel is duidelijk. “De mensen” wilden op 1 maart een kwartier Dutroux in het avondnieuws, en ook op 2 maart en op 3 maart. Aan het grote buitenland wordt zowel bij VRT als VTM in een TV-journaal van 40 tot 45 minuten tussen de vier en acht minuten besteed, zo stelt de Ekstermolengroep vast. Dat stemt overeen met de wetenschappelijke bevindingen van Sophie Peeters (KU-Leuven) dat het buitenland tussen 1996 en 2000 tussen de 13 en de 18 pct. van de VRT-journaaltijd kreeg. Daarvan neemt het Westen – de EU en de VS - zowat de helft in beslag. In de kranten is het nog erger. We namen de acht Vlaamse kranten van 4 mei: op de 350 pagina’s die ze samen vullen, telden we 17 pagina’s buitenland.

De teloorgang van het internationale nieuws moét wel leiden tot een vertekend wereldbeeld bij “de mensen”. Colombia? Dat is ‘ontvoering’ en ‘drugs’. Cuba? Sigaren, oldtimers, Castro en knappe madammen. Pakistan en India zijn ‘religieuze rellen’. Van de weeromstuit komt Vlaanderen door de fixatie op de eigen navel naar voor als een probleemregio die kreunt onder onveiligheid. In plaats van inzicht en nuancering, verwerft de nieuwsconsument ééndimensionale clichés. Dat vindt ook een communicatiespecialist als professor Daniël Biltereyst van de Universiteit Gent : “Er is overduidelijk een gebrek aan omvang en kwaliteit van de buitenlandberichtgeving. Dat doet een partij als het Vlaams Blok zeker geen kwaad.” Er valt niet naast te kijken: van alle maatschappelijke sectoren hebben de media de slogan ‘Eigen volk eerst’ het best gerealiseerd.

Waar politici de bevolking het recht ontzeggen kennis te nemen van de globale visie van de bestuurders en waar media diezelfde bevolking ondermaats informeren over het belang van de internationale context in het eigen dagelijkse leven, daar lopen beide beroepsgroepen wég van hun professionele en deontologische plicht. Deze aanpak is binnen de eigen logica - commercieel en electoraal – en op de korte termijn lonend. Voor de samenleving als geheel en op de langere termijn is het nefast. Om maar één voorbeeld te geven: als burgers in een democratie niet goed geïnformeerd zijn over hoe de wereld in elkaar steekt, kunnen ze ook niet op een verstandige manier hun vertegenwoordigers aanduiden.

De Ekstermolengroep

De Ekstermolengroep is een open groep van mensen uit NGO's, universiteiten, onderzoekscentra, de journalistiek... met oog voor de wereld en veel zin voor discussie. De groep publiceert al 10 jaar over internationale samenwerking. Op haar website www.ekstermolengroep.be vindt u een uitgebreide paper van dit opiniestuk en krijgt u de kans om te reageren.