Congo-analyst Ludo Martens over bezetting Bukavu

Congo-analyst Ludo Martens over bezetting Bukavu
by raf Thursday, Jun. 10, 2004 at 11:41 AM

De Belgische publicist Ludo Martens (PVDA) verblijft sinds midden 1997 bijna constant in de Congolese hoofdstad Kinshasa. Hij wordt er door de publieke opinie erg gewaardeerd als politiek analyst. We belden met hem over de jongste Kivu-crisis.

Wat maakte de meeste indruk op u, de afgelopen dagen?

Ludo Martens: Dat het om een spontane reactie ging van een grote massa mensen in Kinshasa. In de eerste plaats studenten, maar ook de brede bevolking. De mensen zijn werkelijk massaal de straat opgegaan. Je merkte de woede in de hele publieke opinie. Maar wat me ook is opgevallen is dat er geen enkele nationalistische organisatie is die enige impact heeft gehad op deze volksbeweging. Dat toont de zwakte van die organisaties, waarvan een aantal zich revolutionair noemt. Ik hoop dat ze eens serieus gaan nadenken over het feit dat ze deze uitbarsting niet hebben zien aankomen en zich er ook niet op hebben voorbereid.

Had men dit echt kunnen zien aankomen?

Ludo Martens: Dat kun je niet zeggen. Maar dat er iets zou gebeuren, was op voorhand geseind. Er zijn wapendepots gevonden in Bukavu. Nadien is dezelfde groep blijven ageren, hij heeft zijn actie verfijnd. Maar op de organisaties van de Congolese nationalisten heeft dat geen impact gehad, ze waren politiek niet voorbereid.

Welk was de inhoud van de volksbeweging? Tegen wat of wie richtte zich de woede?

Ludo Martens: In de eerste plaats tegen de voortgaande agressie van Rwanda. Iedereen weet dat de oorlog tussen 3,5 en 4 miljoen mensenlevens heeeft gekost. Er is voor 10-tallen miljarden aan rijkdommen gestolen. Na de conferentie van Sun City in Zuid-Afrika zou er verzoening zijn. Er zou een "inclusieve" regering gevormd worden (met de verschillende strijdende partijen rc.). Maar alle illusies zijn nu van de kaart geveegd. Er is een hele grote bewustwording. Veel mensen erkennen dat de vermoorde president Mzee Kabila (Laurent-Désiré Kabila, vermoord in januari 2001, rc.) gelijk krijgt. Die stelde dat de oorlog nooit zou stoppen zolang de agressoren niet zouden wegblijven uit Congo.

Hoort u dat nu echt rondom u?

Ludo Martens: De huidige president Joseph Kabila zegt in een interview met Le Monde dat er een algemene mobilizatie moet zijn en dat de oorlog moet terugkeren naar van waar hij gekomen is, dat wil zeggen: naar Rwanda. Dat is een letterlijk citaat van Mzee Kabila, dat iedereen kent en dat zeer populair geworden is. Zolang de problemen in Rwanda niet opgelost zijn, zolang daar een dictatoriaal, terroristisch en expansionistisch regime aan de macht is, dreigt er oorlog in dit gebied.

Wat hebt u zelf gezien van de manifestaties in Kinshasa?

Ludo Martens: Niets. Als het boel is, blijft ge binnen. De eerste avond zijn er auto's met blanken aangevallen, die mensen zijn afgeranseld. Niet dat er hier echt gevaar is. Maar er kunnen mensen passeren die ge niet kent. De tweede dag is er hier vlakbij op Victoire geplunderd. We hebben gedurende ongeveer 4 uur horen schieten, in de wijk tussen Victoire, Sendwe en Lumumba. Overal waren er plunderaars. Maar ik vind het belangrijker dat er een zekere terugkeer is naar wat Mzee Kabila heeft gezegd, dus massaal protest tegen Rwanda.
Anderszijds is de protestbeweging geïnfiltreerd door elementen van de MPR (de partij van dictator Mobutu, rc.) en de UDPS (de partij van Etienne Tshisekedi, rc.). Dat is een markant fenomeen. De UDPS heeft in een gangsterachtige lastercampagne gespuwd op president Joseph Kabila. Ze hebben de slogan geelanceerd: Joseph Rwandais! Ge kunt echt spreken van een fascistische campagne die ze dag in dag uit voeren. Ik wil verwijzen naar het boek van Eric Kennes over Mzee Kabila. Dat is niet zo'n bijzonder goed werk. Maar op zijn minst kunt ge er alle aanduidingen en bewijzen vinden die tegenspreken dat Joseph en zijn tweelingzus Jeanette van Rwandese afkomst zouden zijn, zoals wordt rondgestrooid. Dat is een mythe. We weten ook waar die vandaan komt. Joseph en Jeanette zijn een tijdlang opgevoed door een voedster, tesamen met nog een ander kind van een zekere Kanambe (die volgens Kennes uit Rutshuru in Noord-Kivu komt maar van Rwandese origine is, rc.). Alles toont dat Joseph en Jeanette wel degelijk de kinderen van Laurent-Désiré Kabila zijn. Onder de partizanen in het maquis contesteert niemand dat trouwens. Maar altijd opnieuw de leugen erin pompen dat Joseph een Rwandees is, dat is de mensen ophitsen om Joseph Kabila te doen vallen. Dat is ook het allereerste objectief van Rwanda en Kagame (de president van Rwanda, rc.). Men keert zich zogezegd tegen Rwanda, maar met die leugen opent men de weg voor Rwanda en Kagame.

Hoe verklaart u dat het Congolese leger onder generaal Mabe in het begin machteloos stond tegenover de bezetting van Bukavu?

Ludo Martens: Dat lag in de eerste plaats aan de overmacht van generaal Nkunda en de Rwandezen. Ook de MONUC heeft gezegd dat ze niet de wapens hadden om daartegenop te kunnen. Laat staan dat het Congolese leger dat zou kunnen. Nkunda had een troepenmacht van 4000 man. Veel informatie zegt dat er een drietal kolonnes van Rwandese militairen overgestoken zijn via het eiland Idjwi in het Kivu-meer. De société civile van Zuid-Kivu heeft de aanvoer van Rwandese troepen goed gedocumenteerd. Het is niet evident om dan voldoende troepen te mobilizeren. Dat kan niet in 3-4 dagen.

De Banyamulenge die een guerilla voeren tegen Rwanda op het Hoog-Plateau van Zuid-Kivu zeggen dat de bezetting van Bukavu geen opstand van een aantal individuen was maar een "regionaal complot". Wat vindt u van die stelling?

Ludo Martens: Dat is mogelijk en waarschijnlijk. Het is onwaarschijnlijk dat Nkunda zo'n militaire ccampagne start zonder overleg met de Rwandezen, want dat zijn geen naïevelingen. President Kagame kan niet meer om het even wat doen in Oost-Congo. De Verenigde Staten hebben gezegd: we willen niet dat Rwanda binnenkomt in Congo. Maar Kagame heeft zijn plan niet opgeborgen om de Transitie in Congo te doen mislukken. Hij moet dus zijn troepen in Congolese uniformen steken of ze laten doorgaan voor de militie van Serufuli in Noord-Kivu. Als hij de Transitie in Congo kan doen mislukken, dan liggen voor hem alle mogelijkheden open.
Je moet je voorstellen: er zijn zoveel fracties hier. De kans dat president Kabila wordt vermoord, is reëel. Als dat gebeurt, wie gaat dan Congo bij elkaar houden? Iedereen gaat het stuk van de macht pakken dat hij kan. De dood van de president zou voor Congo fataal zijn. Ik vind het de eerste opdracht van alle patriotten om waakzaam te zijn tegen alle complotten. Er zijn er al genoeg geweest. Het laatste op 28 maart was een mislukte staatsgreep van de MLC van Jean-Pierre Bemba. Vergeet ook niet dat de Rwandezen gespecializeerd zijn in het klandestiene werk en zeker elementen hebben in Kinshasa. Dat is een specialiteit van Kagame.

Waarom wil Rwanda volgens u dat Kabila verdwijnt?

Ludo Martens: Om politieke redenen: Kabila werpt zich op als de verdediger van de soevereiniteit en integriteit van Congo. Maar de dood van Kabila zou de bourgeoisie van Kigali ook economisch goed uitkomen, omwille van de rijkdommen van Kivu natuurlijk. En de demografische factor speelt ook mee, de overbevolking in Rwanda. Veel Rwandese hutu's zijn in Congo opgenomen in het leger van de rebellenbeweging RCD en in de militie van Serufuli, dat staat in een VN-rapport van december 2003. Dat is een demografische kwestie.

Er is de afgelopen dagen weer hard gespeculeerd dat sommigen de onafhankelijkheid van Kivu zouden uitroepen. Is separatisme een politieke realiteit?

Ludo Martens: Als Joseph Kabila wordt uitgeschakeld, dan wel. Maar in de huidige omstandigheden geloof ik van niet. Er zijn trouwens nog andere separatistische duivels, in Bas-Congo, Katanga, Kasaï. Maar internationaal ligt separatisme niet goed, en ook de Congolezen zelf willen er niet van weten. Dat blijkt uit de massale protesten van de Congolezen van vorige week.

U zei daarnet: de VS willen niet dat Rwanda in Congo blijft. Maar naar aanleiding van debatten in de VN-Veiligheidsraad vorig weekend bleek toch dat sommige Amerikaanse top-politici wel achter Rwandese avonturen staan.

Ludo Martens: Er zijn verschillende tendenzen. Maar de hoofdtoon in de Amerikaanse verklaringen is dat ze orde en rust willen in Congo, want er is hier groot geld te maken. Dat is blijkbaar de opvatting van het merendeel van het Amerikaanse grootkapitaal en establishment. Hun eigen belangen primeren. Ze menen dat er met Joseph Kabila zaken te doen zijn. Met aanslepende herrie en destabilizering van Congo kan dat niet.

Welke rol speelt volgens u de VN-macht MONUC?

Ludo Martens: De reacties van de Congolezen zijn bijzonder negatief. Maar ze moeten volgens mij niet denken dat MONUC de oorlog voor hen komt voeren in hun plaats. Ze zullen de problemen in de eerste plaats op eigen krachten moeten oplossen. Ten tweede mag de beoordeling niet uitsluitend negatief zijn. Het is goedkoop om alleen maar op MONUC en William Swing (de Amerikaanse chef van de VN-macht rc.) te kappen. Op dit moment zet MONUC veel meer een rem op de agressiviteit van Rwanda dan op de mobilizatie van Congo. Congo kan mobilizeren als het dat wil. De grondwet zegt dat de president het land moet verdedigen. En de Congolezen kunnen dat in praktijk helpen brengen.

President Kabila heeft gevraagd of er een Europese interpositie-macht kon komen. Veel Congolezen zouden graag zo'n initiatief zien. Heeft dat zin?

Ludo Martens: Het is normaal dat de mensen troepen willen die de Rwandezen niet laten passeren. Het zou goed zijn moesten er andere troepen zijn die verifiëren of er Rwandese troepen het land binnenkomen en die hen – als dat gebeurt – serieus aanpakken.

Waar ligt de sleutel van het probleem?

Ludo Martens: De oorzaak van het aanslepende conflict sinds 1997 is Kigali (de Rwandese regerig rc.). Zolang dat regime niet uitgeschakeld is, kan Congo nooit veilig en stabiel zijn. Maar naast het probleem van de veiligheid, is er ook een politiek probleem met de Congolese nationalisten. De spontane nationalistische stroming is zeer sterk in Congo, maar het nationalisme staat zwak als georganizeerde stroming. Zo zijn al die provocaties tegen president Kabila mogelijk.

arch/ive/ief (2000 - 2005)