arch/ive/ief (2000 - 2005)

Aangezien we vermoeden dat deze brief opnieuw uit de hand zal lopen, beperken we onze inleiding deze keer tot een streepje goed nieuws: onze thesissen zijn genaaid en ingebonden, een zware last is van onze schouders gevallen. De afwerking is niet van een leien dakje gelopen, dat is nu eenmaal niet de gebruikelijke gang van zaken in Cuba. Volgende week vrijdag verdedigen we onze werkstukken publiekelijk, jullie zijn natuurlijk allemaal van harte welkom. Het evenement vindt plaats in de 'Salón de reuniones', het zaaltje naast het decanaat. Jullie vinden het wel.

Over naar de gebeurtenissen van de afgelopen dagen en weken. Alles begon op een maandagavond (net na moederdag, een feest dat hier in Cuba gepaard gaat met een totale plundering van de dollarwinkels) met een regeringsmededeling die 's avonds op de televisie werd voorgelezen. Net als vele Cubanen zaten wij op dat moment niet voor de buis, we vernamen de inhoud van de mededeling dan ook pas de dag nadien. De 'Nota oficial' somde 15 maatregelen op die een reactie zouden vormen op de nieuwe beperkingen die door de Bush-administratie aan Cuba werden opgelegd. Nu ja, 14 'medidas' hadden het enkel over het feit dat de gratis gezondheidszorg, de verschillende sociale projecten en de investeringen in het onderwijs geen hinder zouden ondervinden van de nieuwe situatie. De 15de maatregel was van een totaal ander karakter: droogweg werd aangekondigd dat vanaf de volgende dag enkel nog voedingswaren en een beperkt aanbod van hygiënische produkten te koop zou worden aangeboden in de dollarwinkels. Bovendien zou de bevolking zich mogen verwachten aan fikse prijsstijgingen van de artikelen die in deze zaken te verkrijgen zijn.

Het gevolg van de 'Nota' liet niet lang op zich wachten: reeds voor dag en dauw verzamelden zich groepjes mensen voor de ingangen van de grootste winkelcentra om te pogen toch nog enkele van de vanaf dan niet meer verkrijgbare produkten te bemachtigen. Ook CNN en de Policía Nacional Revolucionaria waren present. De kermis bleek kouder dan verwacht: alle winkels die enkel kleding of huishoudtoestellen verkopen, openden hun deuren niet. In de zaken met een gemengd aanbod, werden alle gewraakte produkten uit de rekken verwijderd of verborgen onder plastiek zeilen. Ontsteltenis alom toen bleek dat rum geen voedingswaar is en ook onder het maatregelenpakket viel. Sommige Cubanen zagen het even niet meer zitten, wat resulteerde in wat geduw en getrek voor sommige winkelcentra. In de daaropvolgende dagen sloegen velen aan het hamsteren, wat natuurlijk leidde tot een schaarste van de produkten die wel nog te koop werden aangeboden. De Cubanen herinneren zich de pijnlijkste momenten van de 'Periodo Especial' nog maar al te levendig en bereidden zich voor op het ergste.

Twee weken later is de situatie er nog niet echt op verbeterd. Enkele van de tijdelijk verbannen produkten zijn opnieuw vrijgegeven, inderdaad met een gevoelige prijsstijging. Iedereen weet intussen wel in welke winkels er nog steeds rum en bier te verkrijgen is (zonder te begrijpen waarom dat zo is), wat de situatie al heel wat draaglijker maakt. Veel volk zie je niet in de dollarwinkels, het personeel is daarentegen verbazend vriendelijk. Grote problemen zijn er voor de mensen die een handeltje opgezet hebben rond een winkelcentra (parkeerwachters en verkopers van alles en nog wat), zij zagen hun inkomsten drastisch dalen terwijl ze wel nog hun steeds belastingen moeten betalen (tenzij ze zoals zovelen in het zwart werken, natuurlijk). Een hardnekkig gerucht luidt dat de toestand zaterdag opnieuw genormaliseerd zou worden. Een ander wil dat de prijs van de 'Silver Dry' rum verhoogd zou worden van 2,8 tot 4,8$. We zullen wel zien.

De reacties van de Cubanen na de aankondiging van de maatregelen waren er voornamelijk van woede en ongeloof. Het grote probleem was (en is) dat niemand begreep (begrijpt) waarom dergelijke drastische ingrepen nodig waren. Iedereen weet wat de nieuwe beperkingen van de Bush-administratie inhouden, iedereen beseft dat die niet echt het verschil zullen maken. De voorbije maanden werd gefluisterd dat het maximaal toegelaten bedrag dat uitgeweken Cubanen naar huis mogen sturen, beperkt zou worden van 100 tot 50$. Die gevreesde maatregel is uitgebleven, de andere bestaan uit veel geblaat en weinig wol. Toch houdt de Cubaanse regering vol dat de vernieuwde agressie vanuit het noorden de directe aanleiding vormt voor haar ingrijpen. De 'Granma' gaf geen verdere uitleg. Op de inderhaast bij elkaar geroepen volksvergaderingen van de buurtcomités werd enkel nogmaals de regeringsmededeling voorgelezen en 'Viva Fidel' gescandeerd. Veel wijzer wordt je daar ook niet van. De Revolutie heeft het volk naar scholen en universiteiten gestuurd, ze kan toch niet verwachten dat opgeleide mensen zomaar nietszeggende verklaringen slikken, zonder verdere uitleg? Cubaanse vrienden hadden eerder al geklaagd over het feit dat de regering hen soms als kleine kinderen behandelt. We hebben nooit goed begrepen wat ze daarmee bedoelden, nu kunnen we het ons ongeveer voorstellen. Op de Cubaanse televisie wordt soms anderhalf uur lang een vlijmscherpe analyse gemaakt van de economische situatie in de Europese Unie. Nu iedereen wil weten waarom iemand die de nodige dollars bezit plotseling geen schoenen meer mag kopen, blijft alles stil. Spijtig.

Iets anders: na de invoering van de maatregelen werd nog maar eens duidelijk hoeveel Cubanen er wel niet over dollars beschikken. Onze compañeros die vaak steen en been klagen over hun lage lonen en steeds zedig hun extra dollarinkomsten verzwijgen, voelden zich plotseling zwaar getroffen door de gedeeltelijke sluiting van de winkels in harde 'divisas'. Geloof ons vrij, in Habana leven weinig Cubanen die niet op één of andere manier aan de begeerde groene briefjes geraken.

In ieder geval, de voorlopige sluiting van bepaalde dollarwinkels ging gepaard met heel wat gemopper en gemor in de straten van Habana. Wij keken dan ook vreemd op toen we hoorden dat de massa-organisaties het in die omstandigheden aandurfden een 'Marcha' (een miljoenenbetoging op de Malecón) te organiseren. De mobilisatie voor de 1ste mei was nog maar net achter de rug. Nooit eerder hadden zoveel Cubanen ons hun ontevredenheid met de regeringspolitiek laten blijken. We vreesden dat vele Cubanen vrijdagochtend gewoon thuis zouden blijven en de betoging maar een mager beestje zou worden. De feiten gaven ons echter ongelijk. Op 14 mei vond in Habana de grootste betoging ooit plaats, met meer dan 1 miljoen tweehonderdduizend manifestanten. Net als bij elke grote mobilisatie werd ook nu weer vanuit verschillende hoeken druk uitgeoefend op de Cubanen om te gaan protesteren. Dat is zo, niemand kan dat ontkennen. Het verklaart echter helemaal niet waarom er vorige week meer betogers opdaagden dan gewoonlijk. Waarschijnlijk zijn enkelen uit onvrede thuis gebleven, anderen vonden het blijkbaar net nu nodig op straat te komen. 8 uur lang trokken betogers voorbij de Amerikaanse ambassade. De centrale slogan was: 'Bush, fascista, no hay agresión que Cuba no resista'. De manifestanten droegen foto's van gemartelde Irakeese gevangenen met zich mee. Fidel liep voorop, nadat hij in een vlammende (korte!) speech zijn spijt had uitgedrukt over het feit dat hij Bush niet in de ogen zou kunnen kijken wanneer hij zou sneuvelen voor de verdediging van zijn vaderland (hij sloot af met: 'Ave, Caesar. Zij die gaan sterven, groeten u.'). 1 miljoen tweehonderdduizend betogers, het was indrukwekkend. De integrale heruitzending van de manifestatie was dat ook.

Blijft de vraag waarom de Cubaanse regering de dollarwinkels gesloten heeft. De 'Granma' geeft dan wel geen verklaring, de mensen op straat kunnen er 20 uit hun mouw schudden. Sommigen beweren dat de winkels gesloten werden om de diefstal aan te pakken. Bepaalde managers zouden net iets te gretig in de dollarkassa's gegraaid hebben (enkelen zouden zelfs een jacht gekocht hebben!), momenteel zou de regering een 'grote schoonmaak' aan het uitvoeren zijn. Elizardo Sánchez, el Camaján (zowat de laagst gevallen 'dissident' die Cuba ooit heeft voortgebracht) beweert dat de Cubaanse regering bewust paniek heeft proberen zaaien bij de bevolking. Bedoeling zou zijn dat die angst zou overwaaien naar de uitgeweken familieleden in Miami, zodat deze zich tegen de maffia zouden keren. Een andere theorie luidt dat de Cubaanse regering geen goed oog meer heeft in de goede afloop van het revolutionair proces in Venezuela. De maatregelen zouden deel uitmaken van een strategie die Cuba moet voorbereiden op een nieuwe oliecrisis.

Om eerlijk te zijn, wij verwachtten al een tijdje prijsstijgingen in Cuba. Cuba is een land dat leeft van dollarinkomsten, maar door de 'Bloqueo' heel wat uitgaven moet doen in Euro's. De afgelopen twee jaar is de dollar sterk in waarde verminderd tegenover zijn Europese tegenhanger, wat maakt dat het leven voor de Cubaanse staat heel wat duurder geworden is. Ook de hoge olieprijzen wegen zwaar op de Cubaanse schatkist. Nochtans zijn alle prijzen in Cuba (sinds wij hier verblijven, sinds september 2002) constant gebleven. Zelfs de prijs van de benzine aan de pomp is niet gewijzigd. Voor ons (residenten met een euro-inkomen) is het leven in Cuba dus op twee jaar tijd ongeveer 25% goedkoper geworden. Voor de Cubanen bleef alles even duur, hoewel de prijzen in principe hadden moeten stijgen. Het verschil werd twee jaar lang netjes bijgepast door de Cubaanse regering, een situatie die vermoedelijk onhoudbaar was geworden. Een mogelijke verklaring voor de prijsstijging, maar niet voor het feit dat die gepaard moesten gaan met de sluiting van de helft van de winkels.

PS: zaterdag is de situatie ongewijzigd gebleven, blijkbaar is de opening van de winkels nu officieel aangekondigd voor maandag. Deze namiddag (we zijn vandaag zondag) worden de prijzen van de voedingsprodukten aangepast, vanmorgen hebben we samen met vele Cubanen nog snel een voorraadje ingeslagen. De verhoogde prijzen zijn nog niet vrijgegeven, maar op straat circuleren natuurlijk al de nodige lijstjes. Volgens Radio Trottoir zouden de prijzen met zo'n 10 tot 20% de hoogte ingaan.