arch/ive/ief (2000 - 2005)

Irakezen wachten bij het checkpoint van de gevangenis Abu Ghraib wanhopig op een teken van leven van hun gevangen familieleden (foto CPT)

De zaak ging aan het rollen toen een soldaat in januari de legerleiding inlichtte over wantoestanden in de Abu Ghraib-gevangenis in Bagdad. Hij stuurde ook de bewuste foto's op. “Hier gebeuren dingen waar ik niet mee kan leven,” liet de soldaat weten. Op 20 maart, de verjaardag van de start van de oorlog, liet het Amerikaans leger weten dat het klacht had ingediend tegen zes soldaten van 800ste Brigade van de militaire politie. Wellicht hoopte de legerleiding dat het nieuws wat verloren zou gaan in de berichtgeving over één jaar oorlog in Irak. In de weken nadien deed het leger er alles aan om te vermijden dat meer nieuws over de zaak uitlekte naar de pers. Maar toen de Amerikaanse zender CBS deze week enkele van de foto's liet zien in het programma 60 minutes II was het hek helemaal van de dam. De legerleiding was zelfs verplicht te reageren in het programma.

Generaal Mark Kimmit beweerde dat het om enkele geïsoleerde gevallen gaat. Toch voegde hij er aan toe dat de zes geen absolute uitzondering zijn. Het Amerikaans leger geeft ook toe dat de reservisten – die eigenlijk slechts part-time soldaten zijn – niet voldoende voorbereid zijn op dergelijke situaties. Eén van de beklaagden, Sgt Chip Frederick, sprak op CBS zijn overste tegen. Hij hield vol dat zowel de ondervragers als de CIA dit soort praktijken aanmoedigden. De soldaat beweerde dat hij verplicht werd om de gevangenen fysiek en mentaal voor te bereiden op de ondervragingen. In een mail aan zijn vrouw schreef hij: “De militaire inlichtingendiensten moedigden ons aan en feliciteerden ons. 'Great job', zeiden ze. Normaal laten zij niemand toe bij de ondervragingen. Maar omdat ze vinden dat ik de gevangenis zo goed run, maakten ze een uitzondering. Wij helpen hen de gevangenen aan de praat te krijgen. Met onze stijl krijgen we hen makkelijk aan de praat. Na enkele uren breken ze al.” Frederick ziet zichzelf nu als zondebok die moet opdraaien voor de fouten van zijn oversten.

Laissez faire
Zes soldaten – allen lid van de 800ste Brigade- worden nu voor een militaire rechtbank gedaagd. Zeven officieren, waaronder de generaal die de leiding heeft over de gevangenis van Abu Ghraib, riskeren een administratieve straf. De advocaten van enkelen onder hen haalden uit naar de prive-firma's die in de gevangenis actief zijn. Volgens hen handelden hun cliënten deels op bevel van gespecialiseerde privé-ondervragers die door het Pentagon worden ingehuurd. De advocaat van Sgt Frederick noemt hen huurlingen die bevelen geven zonder dat ze zelf wettelijk aansprakelijk zijn. “Dit creëert een laissez faire omgeving... Als deze individuen misdaden begaan tegen Iraakse burgers, wie is bevoegd om dergelijke misdaden te berechten?” Amerikaanse burgers en soldaten die misdaden plegen in Irak kunnen daarvoor niet berecht worden door een Iraakse rechtbank. Dat is het resultaat van een akkoord tussen de VS en de Iraakse voorlopige regering. Volgens de VN Conventie over folteringen gaat het hier nochtans om oorlogsmisdaden.

De Abu Ghraib-gevangenis herbergt vele duizenden Iraakse gevangen die er van worden verdacht actief te zijn in het verzet tegen de Amerikaanse en Britse bezetters. In totaal zouden de Amerikanen meer dan 18.000 gevangenen vasthouden in Irak. Nog eens 25.000 andere gevangenen zitten op één van de vele Amerikaanse basissen als Guantanamo en Diego Garcia, gevangen zonder officiële aanklacht of recht op verdediging.
Dit zijn lang niet de eerste berichten over folteringen in Irak. Volgens Amnesty International zijn de wrede en onmenselijke behandelingen eerder routine dan uitzondering. “Wij zijn gechoqueerd, maar niet verbaasd,” aldus een woordvoerder. De mensenrechtenorganisatie Christian Peacemaker Teams bezorgde de Amerikaanse autoriteit in Irak een dossier met getuigenissen van gefolterde Irakese gevangenen. Op hun site staan enkele getuigenissen van vrijgelaten gevangen.