arch/ive/ief (2000 - 2005)

Op het Brussels Tribunal genoot Jim Lobe de twijfelachtige eer om de PNAC te verdedigen (foto jan beentjens)

Jim Lobe: “PNAC is een soort platform dat hoofdzakelijk wordt gebruikt door drie mensen: oprichter en voorzitter William Kristol, mede-oprichter Robert Kagan en directeur Gary Smith. Tom Donnely, die actief is bij het American Enterprise Institute heeft een grote bijdrage geleverd op vlak van de militaire analyse. Daarnaast zijn er nog wel wat mensen die gelinkt zijn aan de PNAC. William Kristol is een politieke goeroe die al een 15-tal jaar een invloedrijke republikeinse denker is. De werkwijze van de PNAC is redelijk eenvoudig. Ze nodigen mensen uit om iets te schrijven over belangrijke vraagstukken binnen de Amerikaanse buitenlandse politiek. De resultaten worden dan doorgespeeld aan mensen waarvan ze vermoeden dat die wel akkoord zullen zijn over de uitgangspunten. Van zodra ze een aantal vooraanstaande namen verzameld hebben, publiceren ze het document als een soort politiek manifest over een bepaald onderwerp zoals Irak of Taiwan.

Ze lijken eensgezind, maar het zijn toch de neoconservatieve ideeën van Kristol zelf die doorwegen. De ideeën van de PNAC hebben daardoor een zeer sterke neoconservatieve smaak. De mensen die de politieke manifesten onderschrijven zijn meestal ook in neoconservatieve hoek te vinden of behoren tot het soort van rechtse machtpolitici als Donald Rumsfeld. Soms vinden ze ook gehoor bij invloedrijke figuren uit het rechtse christelijke milieu als Gary Bauer die een naaste vriend is van William Kristol. De PNAC produceert dus manifesto's over buitenlandse politiek voor de rechterzijde. Maar ze zijn ook zeer flexibel. Als zij denken dat zij rond één bepaald thema niet op de steun zullen kunnen rekenen van de machtspolitici, wenden ze zich zonder problemen tot de zogenaamde liberale internationalisten (figuren die verantwoordelijk zijn voor de Democratische pendant van de PNAC en waar presidentskandidaat Kerry zijn mosterd bij haalt, cc) of mensen in andere denktanks die meer aanleunen bij de Democraten. Soms overhalen ze die mensen dan om hun teksten te ondertekenen. Soms gaan ze ook als PNAC achter teksten van anderen staan. Dat gebeurde bijvoorbeeld kort na de oorlog in Irak. De PNAC tekende toen een statement dat opriep om voldoende middelen uit te trekken om Irak her op te bouwen. Er werd zelfs aangeraden om de verschillen met de Europeanen te overbruggen zodat ook zij zouden kunnen investeren in Irak. “We kunnen Irak niet enkel vernietigen. We moeten het ook heropbouwen,” zo luidde de gedachtengang. Dat was een eerste teken van de split die in latere maanden steeds duidelijk werd tussen de neoconservatieven en de machtspolitici. Deze laatste vonden dat het volstond om Irak plat te bombarderen, Saddam uit te schakelen, het leger te ontbinden en enkele militaire basissen neer te poten. Het is dus wel degelijk een zeer flexibele entiteit waarvan de kern gevormd wordt door een viertal mensen.”

Is het dan correct te zeggen dat ze de plak zwaaien in Washington?

“Ja, in die zin dat ze een aantal manifesten hebben schreven die na 11 september de basis van het officiële beleid van de Amerikaanse regering werden. Ze zijn er dus in geslaagd om hun invloed te doen gelden. Onder de ondertekenaars van hun charter vind je mensen als Donald Rusmfeld, Dick Cheney, Lewis Libby en nog een aantal mensen die in 2000 door Bush in belangrijke functies werden benoemd.”

Hoe kwamen ze dan op die plaatsen terecht? De politiek van de PNAC betekent een breuk met wat Bush vertelde tijdens zijn kiescampagne.

“Tijdens die campagne zag het er naar uit dat Bush iets ging worden als zijn vader. Dat was volgens mij een bewuste tactiek van de Bush-campagne om mensen te verzekeren dat Bush een redelijk alternatief was voor de onpopulaire Al Gore. Bush trachtte zo hard mogelijk op zijn vader te lijken en het beleid van zijn vader verschilt niet zo heel hard van dat van zijn opvolger Bill Clinton. Zelfs nadat hij in het Witte Huis kwam, werd zijn ware aard niet meteen duidelijk. Behalve dan rond een aantal onderwerpen als Noord-Korea waaruit bleek dat er een heel krachtige rechtse wind waaide in het Pentagon en het vice-presidentschap. Na 11 september kregen de mensen die rond PNAC hangen de wind in de rug. Zij hadden beleidsteksten die ze gewoon uit hun schuif te voorschijn konden halen. “Wilt u het terrorisme aanpakken? Hier zijn de oplossingen. Wilt u iets doen tegen het extremisme dat ons bedreigt? Hier zijn de plannen.” De realisten in de Bush-administratie die onder leiding staan van minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell hadden helemaal geen duidelijke antwoorden klaar. Zij wouden gewoon het beleid van Clinton verderzetten. Bush was op zoek naar iets dramatisch want 'oh my god' zo'n aanval op de VS was al geleden van de Japanse aanval op Pearl Harbor in 1941. De macht van de PNAC werd zo groter en groter tot de inval in Irak.”

Sommige waarnemers beweren dat Irak meteen ook de de zwanezang van de neoconservatieven inluidde?

“Ik denk dat ze zeker aan invloed hebben ingeboet. De realisten zijn er in geslaagd om terug controle te krijgen over een aantal belangrijke aspecten van het beleid. Het beleid tegenover China is daar een mooi voorbeeld van. De PNAC-lui staan zeer vijandig tegenover China. Nu zien we echter dat de relatie tussen China en de VS redelijk vlot verloopt. De relaties met Taiwan lopen tot groot ongenoegen van de PNAC-mensen momenteel een stuk moeilijker. Zij schreven onlangs nog een pro-Taiwanbrief. De invloed van de PNAC blijft wel nog aanzienlijk. Dat zagen we onlangs nog in de openlijke steun van Bush aan Sharons unilaterale beleid. De vraag is nu of de nieuwe gematigheid van de Bush-administratie opnieuw een tactische zet is. Heeft hij echt gebroken met het post-11/09-radicalisme of zal het in volle kracht terugkeren eens hij herverkozen is? Ik denk niet dat ook maar één iemand het antwoord op die vraag kent.”

Wat denkt u?

“Ik ken het antwoord niet op die vraag. Ik vermoed dat hij het terugbrengt. Maar veel zal afhangen van wat er gebeurt in Irak tussen nu en de verkiezingen.”

Denkt u dat de kans met de democratische kandidaat Kerry groter is dat er een echte breuk komt?

“O, ik denk dat Kerry een aantal dingen anders zal doen. De banden met Europa zullen worden aangehaald. De VS zullen terugkeren naar de VN. Er komt een veel minder unilaterale aanpak. Dat wil nog niet zeggen dat we een multilaterale aanpak gaan krijgen. Ik denk dat we iets krijgen als onder Clinton. De disproportionele macht van de VS creëert een soort structureel unilateralisme. Maar de retoriek zal wel veel meer multilateraal zijn. Vergeet niet dat we onder Clinton al evolueerden van een sterk multilaterale naar een eng unilaterale positie. Dat lag aan de natuur van de macht van de VS. Dat kwam niet omdat we zogezegd weten wat best is, maar gewoon omdat wij de middelen hebben om dingen te doen die anderen niet kunnen. Als Kerry aan de macht komt, zal het interessant zijn om te zien hoe Europa reageert. Ik verwacht van hen een drang om terug samen te werken zelfs in plaatsen als Irak hoewel de wil om de VS te helpen puin ruimen nu nog op een zeer laag pitje staat.”

Zullen de economische en financiële krachten Kerry toelaten om af te wijken van het huidige beleid?

“Ik denk dat hij de steun zou hebben van de multinationals. De wapenfabrikanten zullen een beetje ontgoocheld zijn, maar zelfs zij hebben voordeel bij een minder unilaterale aanpak. Europa koopt flink wat wapens van Amerikaanse bedrijven. Zij willen die markt niet verliezen. De huidige Amerikaanse politiek dreigt uit te draaien op een zeer ernstige breuk tussen de VS en Europa. Alle grote Amerikaanse bedrijven maken zich zorgen over de economische gevolgen van een dergelijke breuk.”

Hoe verklaart u dan dat Bush toch nog het leeuwendeel van de bedrijfsgiften in de wacht sleept?

“Door de aard van de beurzen en door de globalisering zijn meer en meer grote bedrijven enkel nog bezorgd om de korte termijn-winsten. Bush heeft hen op dat vlak enorme diensten bewezen onder meer in de vorm van een gigantische belastingverlaging. De houding van de multinationals tegenover Bush is dus dubbelzinnig. Maar iemand als Jeffrey Garten, die als vice-minister van Handel onder Clinton diende, schrijft in zijn columns in Business Week al twee jaar dat de verwerping door de VS van de internationale regels politiek zeer bedreigend is voor de belangen van de Amerikaanse bedrijven.”

Verdedigers Jim Lobe en Tom Barry luisteren naar de getuigen (foto jan beentjens)

Hoe staat het met de invloed van de PNAC in andere sectoren van de Amerikaanse samenleving? Hebben zij veel aanhang binnen het leger?

“Bush heeft heel weinig vrienden gemaakt binnen het leger. Er bestaat nogal wat wrevel over de manier waarop Bush oorlogen wil voeren. Veel mensen denken zelfs dat het voortbestaan van het Amerikaanse leger op het spel staat door het soort eisen dat er aan wordt gesteld. Neoconservatieven willen zo snel mogelijk oorlog voeren tegen Syrië. Maar binnen het leger vragen ze zich af met welke troepen dat zou moeten gebeuren. Het Centrale Commando van het leger wil 10.000 bijkomende militairen naar Irak sturen. Dat zijn nog eens 10.000 manschappen die niet elders kunnen worden ingezet. Een belangrijk deel van het leger voelde zich ook vrij goed bij de samenwerking met andere landen tijdens peacekeeping-opdrachten. Maar het grootste deel van het leger voelt zich misbruikt. Zij zijn geen soldaat geworden om van hot naar her te rennen om de visie van dit kleine segment van de Amerikaanse macht te beschermen. Veel reservisten weigeren gewoon te vertrekken naar Irak.”

In België was er wel wat aandacht voor het nieuwe boek van super-havik Richard Perle “An End to Evil” waarin hij nog een stuk verder gaat dan de PNAC. Moeten we die man serieus nemen?

“Het is de meest duidelijke verwoording van de hardline neoconservatieve ideeën. Ik denk niet dat William Kristol akkoord gaat met alles wat Perle schrijft. Kristol vindt dat Europa als een ernstige partner moet worden beschouwd. Perle daarentegen ziet Europa als een mogelijke vijand en Frankrijk noemt hij nu al een echte vijand. Dit is een beangstigend boek.”

Is hij een gevaarlijke gek?

“Wel, ik denk dat de neoconservatieven in het algemeen waanideeën hebben over de ware aard van de Amerikaanse macht.”

Hoe invloedrijk is Perle vandaag nog?

“Dat is moeilijk te zeggen. Hij staat heel dicht bij Rumsfeld. Hij is een hartsvriend van vice-minister van Defensie Wolfowitz. Hij zit samen met de vrouw van vice-president Cheney in het rechtse American Enterprise Institute.”

Sommige Amerikaanse progressieven als Michael Moore vrezen dat het wel eens gedaan kan zijn met de democratie zoals we die kennen als Bush een nieuwe ambtstermijn krijgt. Perle beweert bijvoorbeeld in zijn boek dat de Amerikaanse democratie aan hervorming toe is.

“Perle zegt dat de samenleving waakzamer moet zijn. De balans tussen vrijheid en veiligheid zou zoek zijn. Dat is een vrij klassiek conservatief standpunt. Ik zou het zelf zeer alarmerend vinden, mocht Bush herverkozen worden. Maar of dat het einde zou betekenen van de democratie, durf ik te betwijfelen. Op het Brussels Tribunal werd nogal eens verwezen naar de Patriot Act II. Maar er bestaat geen tweede Patriot Act. Die is er nooit doorgekomen. Zelfs deze mensen beseffen dat er grenzen zijn. Hun populariteit bereikt ook stilaan een dieptepunt en daar maken ze zich grote zorgen over. Als ze niet nog meer afkeer voor hun ideeën willen opwekken, moeten ze wel gematigder worden. Zonder een catastrofale aanval op de VS zal het voor hen moeilijk zijn om hun stempel te drukken en te breken met de liberale traditie.”

“In absence of a catastrophic event” zo stond het ook al in het rapport 'Rebuilding America's Defenses'.

“Daar ging het over de verhoging van het militaire budget. Ik heb het over de mogelijke terugkeer van de neoconservatieven tijdens een tweede ambtstermijn voor Bush. Ik zie niet onmiddellijk een grote bedreiging voor de burgerrechten en het politieke systeem. Ik vertrouw deze administratie voor geen haar, maar ik denk dat er genoeg krachten zijn die hen in toom kunnen houden. Maar een andere catastrofale aanval zou het evenwicht kunnen verstoren. Dat is moeilijk te voorspellen.”

U bent verrassend optimistisch.

(lacht) “Wel, laten we het zo zeggen. Ik werk in Washington. Mocht ik weten dat er een aanval op komst is in de buurt van het nationale persgebouw waar ik werk, zou ik niet iedere dag trouw gaan werken.”