arch/ive/ief (2000 - 2005)

Democratie leeft van tegenspraak. Ze bestaat slechts bij gratie van levende debatten in vele publieke ruimtes, waar het onderscheid duidelijk wordt tussen een spontane opinie en de getoetste publieke opinie.

Deze evidentie is echter geen vanzelfsprekende realiteit. Steevast dreigt het gevaar van populisme, van mensen die het onderscheid willen opheffen tussen het publiek maken van ideeën en publiciteit opzoeken voor persoonsgebonden ideetjes. Waar dus populaire democratie wordt verward met goedkoop populisme.

Democratie berust op tegenspraak. Een cruciaal element van de ‘checks and balances’ van het systeem. Een vitale democratie leeft van een actief publiek debat vol tegenspraak waar actieve burgers, waaronder ook intellectuelen, een actieve rol te vervullen hebben.

Ons inziens is de huidige kritiek op intellectuelen dus ook niet onschuldig. Want intellectuelen vervullen een onmisbare rol in een democratie. Ten eerste voeden zij het debat met ideeën, die de bron vormen van nieuwe projecten (niet te verwarren met supermarkten vol ideetjes). De kracht van woorden kan niet onderschat worden, want zij zijn drager van betekenis. Ten tweede vervullen zij ten dele de maatschappelijk kritische stem. Zij wijzen op de consequenties van bepaalde standpunten, op interne tegenstellingen die bepaalde stellingen onbruikbaar maken. Zij verbreden het maatschappelijk debat als het dreigt dicht te slibben, brengen thema’s aan waar het politieke debat nog niet aan toe is.

Intellectuelen weerleggen de suggestie dat de toekomst in een steeds complexere wereld kan liggen in steeds simplistischer antwoorden. Want terwijl een aantal uitdagingen duidelijk een lange termijn inhouden (vergrijzing bevolking, gezinsverdunning, klimaatsopwarming) is het blijkbaar modieus om aan dagjespolitiek te doen. Je kan meer scoren op korte termijn, maar het politieke dient juist om de waan van de dag te overleven. Antwoorden die vandaag worden geformuleerd kunnen niet zonder dat lange termijn perspectief.

Intellectuelen herinneren ons er ook aan dat bepaalde woorden (progressief, links/rechts, ...) een historische invulling hebben gekregen die men niet schaamteloos naar de hand of aan de kant kan zetten. Ze herinneren politici er soms aan dat ze zich te veel laten leiden door het weer van de dag terwijl zich vooral moeten bekommeren om het maatschappelijk klimaat.

Men zou kunnen zeggen dat machtshebbers geen evidente vrienden zijn van intellectuelen, want deze laatste zijn inderdaad ‘lastig’, want nooit tevreden met de laatst gegeven uitleg. En daarom is een aanval op intellectuelen nooit onschuldig: het is de taal van machtshebbers die geen tegenspraak dulden.

Uiteraard staan ook intellectuelen niet buiten de kritische publieke ruimte, integendeel. En misschien horen we ze wel te weinig, of laten sommigen zich verleiden tot de rol van specialist, die vanuit een instrumentele rede eerder de dominante cultuur bevestigt dan kritische vragen naar voor schuift over de wenselijke sociale organisatie of politieke richting.

En uiteraard hebben intellectuelen niet het recht om zich op te sluiten in hun ivoren toren, zich als elite bepaalde privileges toe te eigenen. Ook zij zijn net als alle andere burgers voor hun daden en uitspraken onderhevig aan de principes van verantwoording. Wie aanspraak maakt op spraakmakende uitspraken moet hier ook de morele aansprakelijkheid voor willen dragen. Maar deze kritiek beoefenen mag nooit betekenen de intellectuelen beletten hun geliefkoosde bezigheid uit te oefenen. Het zijn de meest verstandigen die vragen om kritiek. Democratie zonder tegenspraak is ten dode opgeschreven.

Met dit manifest vragen we respect voor intellectuelen en engagement van intellectuelen, of het nu om denkers uit onder meer de culturele of de academische wereld gaat. Voltaire indachtig, gaat het dan om vertolkers van verschillende maatschappijvisies binnen het kader van de democratie. Maar we richten ons meer speciaal tot progressieve denkers. We kunnen ons niet van de indruk ontdoen dat de laatste jaren vooral conservatieve denkers in binnen- en buitenland het ideeënrijk bezetten, relevante maatschappijkritiek formuleren. Het zijn zij die vooral kritiek uitoefenen op vormen van populisme of overdreven massaconsumptie. Hier is meer dan ooit een taak van formaat weggelegd voor progressieve denkers. In een wereld van economische globalisering en harde dualisering is er grote nood aan het herijken van de idee van solidariteit. Met een doorgedreven individualisering ligt er de dringende vraag om het verschil duidelijk te maken tussen atomisering en persoonlijke emancipatie. Met de voortschrijdende ecologische crisis is er de dwingende uitdaging om de acute noden van een groot deel van de zes miljard huidige wereldbewoners te verbinden met de toekomstige negen miljard wereldburgers en hun leefomgeving. En last but not least: ook progressieve denkers kunnen niet omheen de voortdurende evenwichtsoefening tussen mensen ondersteunen in hun zoektocht en bevoogding. Voogden zijn niet meer van deze tijd, kritische bevragers des te meer.

Voorlopige lijst ondertekenaars Manifest:
Frank Albers, essayist
Arne Baillière, Gemeenteraadslid te Oostende
Mohamed Benaouisse, danser
Yves Bex, animatiefilmmaker
Jan Blommaert, docent Universiteit Gent
Marc Boone, Professor Universiteit Gent
Eddy Boutmans
Johan Braeckman, docent Universiteit Gent
Bambi Ceuppens, Antropologe, Universiteit Gent
Manu Claeys, essayist
Eric Corijn, cultuurfilosoof VUB
Johan Cottyn, Docent ethiek
Geertrui Daem, schrijfster
Tinneke Degraeuwe, Assistente Criminologie
Dirk De Meester, Links intellectueel
Dirk Depover, Directeur Vereniging Vlaamse Jeugddiensten en -consulenten
Magda Devos, Docent Universiteit Gent
Wouter De Vriendt
Jan Dumolyn, Dr. in de geschiedenis en andersglobalistisch auteur
Alain Dumon
Dirk Geldof, Socioloog
Jos Geysels, Vlaams volksvertegenwooriger en publicist
Eric Goeman, Attac
Werner Govaerts, Rudolf Steineracademie vzw
Delphine Hajaji, Wetenschappelijk medewerkster Universiteit Gent
Dirk Holemans, Vlaams volksvertegenwooriger en publicist
Marc Holthof, journalist
Dirk Jacobs, universitair docent
Roger Jacobs, Medewerker basiseducatie en publicist
Peter Tom Jones, postdoctoraal onderzoeker en andersglobalistisch auteur
Johny Lenaerts, publicist
Dries Lesage, postdoctoraal onderzoeker Universiteit Gent
Thomas Leys, Student rechten K.U.Leuven
Herman Lodewyckx, Docent ethiek & HRM
Patrick Loobuyck, Aspirant FWO, Universiteit Gent
Heidi Maris, juriste
Johan Mertens, Prof. ecologie Universiteit Gent
Freddy Mortier, Prof. filosofie Universiteit Gent
Stijn Oosterlynck, Doctoraal onderzoeker Lancaster University (UK)
Geert Opsomer, Nieuwpoorttheater
Rik Pinxten, hoogleraar Universiteit Gent
Jan Steyaert, burger en 'spectateur engagé'
Marc Swyngedouw, hoogleraar K.U.Leuven
Michel Uytterhoeven
Annelies Vanbelle
Hugo Van den Enden, Professor Universiteit Gent (ethicus)
Vic Van Den Eynden
Leen Van der Vorst, docent ipsoc
Jeanneke Van de Ven, Aardewerk
Jan Van Duppen, huisarts en gemeenschapssenator
Desire van Hoeylandt
Philippe Van Parijs, hoogleraar UCL
Marijke Ven, Orthopedagoge
Christel Verhas, Doctor in de rechten
Jenny Walry, publiciste
Noortje Wiesbauer, docent cultuurfilosofie
Dominique Willaert, coördinator Victoria Deluxe
Malte Woydt, Politicoloog en stadsgids

U kan dit manifest ondertekenen door een mailtje te sturen naar dirk.holemans@pandora.be met een cc naar pjones@mec.ua.pt.

http://www.yabasta.be

Intelligentie, intellectueel, vol pretentie zijn er veel te veel...
Intelligentie in mijn pyama, oh ja chocola, chocola, chocola...

Opletten zou ik zeggen, wanneer een partij die vandaag de machthebbers van de Vlaamse regering levert stellingen verdedigt over de relatie tussen machthebbers en intellectuelen, zeker als ze er zelf voor waarschuwen dat die machthebbers wel eens andere bedoelingen kunnen hebben met hun ideetjes... Democratie is tegenspraak, poneert men, terijl men het jaar voordien nog mee de vijf procent-drempel invoerde en zo de tegenspraak mee fnuikte...

Is dat niet typisch voor het grote debat in dit kleine landje? Ach ja, chocola, chocola, chocola...

In plaats van hun rol als intellectuelen te benadrukken zouden ze beter opiniestukken schrijven omtrent concrete thema's:

* de 5 procent-kiesdrempel die verhindert dat nieuwe en/of kleine democratische krachten de kans krijgen om aan bod te komen in de politieke arena

* de jacht op de werklozen

* de commercialisering/privatisering van de zorgsector, van het onderwijs, de openbare diensten

* de logistieke steun aan de oorlog tegen Irak

* het onmenselijk asielbeleid

* ....


"Om op de mooie avonden na te denken van waar ze komen en naar waar ze gaan, zijn ze te afgepeigerd." (Bertolt Brecht)

och, kleintjes, hoor, de commentaar van de twee commentaarschrijvertjes. hoe je het ook draait of keert, Holemans heeft zijn nek uitgestoken. Natuurlijk, ik kan ook zeggen dat ik Holemans (bijvoorbeeld) niet links, radicaal, beginselvast of intellectueel, ouvrieristisch of genoeg whatever vind ... maar feit blijft wel dat deze man een exponent is van een van de de enige partijen - samen met echt radicaal-linkse partijen als pvda, lsp-mas, ... - die geloven in een omkering, een verandering, iets anders, een revolutie; noem het hoe je het wil noemen.
Verenigd rond dezelfde strijd, zegt dat de twee commentaarschrijvertjes iets?
Ik vind het net van pedant (vals) intellectualisme getuigen om deze eerlijke aanzet tot een debat over een mogelijk andere visie op de rol van denkers aan te vallen vanuit de luie zetel.

dries g.

Enkele bemerkingen bij dit manifest...

1. Wie zijn zij die zichzelf typeren als intellectuelen? Al de mensen die dit ondertekenen, of zij die een diploma hebben gekregen (en bijbehorende machtspositie) van de machthebbers zelf? Waarom lijken zelfbenoemde intellectuelen altijd op excuustruzen van het systeem, die wel kritiek geven maar voor de rest rustig mee aan tafel kunnen zitten met de machthebbers (of het nu bazen, politici, kerkherders,... zijn)?

2. In dit manifest komt toch duidelijk naar voren dat het 'politieke' het werkterrein is van de intellectueel, met als werk een betaalde hobby. Kritiek geven als hobby. Politiek heeft echter niks te maken met de samenleving. Checks and balances, ik zou het het eerder hebben over een totaalpakket: hoe meer macht het politieke (dwz de staat) krijgt, hoe minder ruimte er is voor het sociale (dwz de basisdemocratische associaties), en omgekeerd. Het politieke zal dan ook nooit het terrein zijn van daadwerkelijke maatschappelijke omkeer of verandering, reglementeringen en wetjes bekomen via het politieke zullen altijd paleisrevoluties zijn. Het terrein waarop intellectuelen zich moeten begeven, niet om in naam van anderen te spreken (zoals de marxistische intellectuelen, of ze het nu toegeven of niet, altijd spreken in naam van anderen), maar om hand in hand met anderen te strijden, is het sociale, en niets dan het sociale terrein. Al wat zich boven de hoofden afspeelt, wat op het politieke plaatsvindt, is altijd neergekomen op een kanalisatie van het verzet en de sociale strijd. Intellectuelen die het politieke als werkterrein namen, hebben altijd de dynamiek en de vlam uit sociale groeperingen gehaald. Daarvoor hoef je zelfs niet diep de geschiedenis in te zoeken: de witte beweging, waar politici de genadeloze afkeer van hele groepen mensen voor het gerechtelijjke apparaat hebben gekanaliseerd naar 'witte ridders', intellectuele juridische specialisten en 'spreekbuizen van het verzet'. Of de arbeidsters in Argentinie, die hun fabriek in zelfbeheer hadden genomen na de financiële crisis. Na enkele maanden succesvol zelfbeheer, kwamen de academische betweters (dwz de intellectuelen) die allemaal wisten hoe het werkte op de vergaderingen. Ze hebben de Brukman fabriek dan ook overgeleverd aan de politie en de ondergang, zo getuigenden vele arbeidsters....

3. 'Van onderop' is geen loze slogan. Hoewel marxisten er dezer dagen graag gebruik van maken, snappen ze de consequenties (waarvoor intellectuelen volgens dit manifest voor dienen, om mensen te wijzen op de consequenties van hun overtuiging, sic!) er niet van. Van onderop betekent dat er aan een vrije samenleving gebouwd wordt, wars van het politieke (dwz de staat, sociale instituties,...) en wars van autoritaire betweters (die zogezegd 'goede raad' komen geven, maar zelf nergens hun nek uitsteken, laat staan hun handen.)

4. Ik kan de kritiek op deze kritiek al voorspellen: "Dit is weer zo'n anti-intellectualist, die ons aanspoort om te doen zonder na te denken en die vies is van nadenken." Integendeel. Ik ben vies van denken dat vrijblijvend is. 'Denkers' die aan de kant blijven staan, zijn denkers die vroeg of laat het verzet zullen kanaliseren en doen uitdoven. Geëngageerde intellectuelen beschouwen hun denken en hun concepten als een gereedschapskist voor de sociale strijd. Analyses en concepten zijn niet zaligmakend, niet eeuwig en niet dé referentie. Analyses en concepten zijn maar waardevol zolang ze gebruikt worden om efficiënter de sociale strijd te voeren. Analyses en concepten om machtssystemen en technieken mee te ontmaskeren en te vernietigen. Om met Michel Foucault, een intellectueel van formaat te eindigen (en in de intellectualistische traditie van het citeren):'Ik zou willen dat mijn boeken werken als een soort lancet, als molotovcocktails of als een mijnenveld, en dat ze na gebruiken verbranden zoals vuurwerk…’

hahaha. Een discussietekst die beweert dat er tegenspraak moet zijn. En als je dan één relativerend opmerkinkje maakt is dat meteen "kleintjes".

We moeten het dus eens zijn met zij die het opnemen voor de tegenspraak in de samenleving. Hey, driesje, 't is allemaal zo erg niet hoor. Zing, lach, huil, bid, vecht en bewonder. Oh ja chocola chocola chocola...