arch/ive/ief (2000 - 2005)

Kunt u nog eens herhalen wat het Oil for Food-programma juist inhield?

Het Oil for Food-programma was uitgedokterd door de Veiligheidsraad van de VN onder enorme druk van NGO's en het meer geciviliseerde deel van de wereld uitgezonderd Washington en Londen om meer aandacht te besteden aan de noden van de Iraakse bevolking die stierven onder de impact van de sancties. Er was een hoge kindersterfte. Er was de ondervoeding bij zowel kinderen als volwassenen die 4 à 5.000 mensenlevens kostte per maand. De sancties kwamen bovenop de vernietiging van Irak door de oorlog van 1991. De waterzuiveringsinstallaties en de electriciteitscentrales waren platgebombardeerd en konden door de sancties niet helemaal worden hersteld. Het resultaat was meer dan een miljoen doden. Binnen het Oil for Food-programma mocht Irak olie uitvoeren. Met de inkomsten kon dan voedsel worden gekocht.

Was u voor u vertrok naar Irak op de hoogte van die situatie?

Ja, ik wist hoe erg het was. Het zal misschien onbescheiden klinken, maar ik dacht dat ik die job beter zou kunnen doen dan anderen. Daarom stelde ik mij kandidaat. De tragedie van het Oil For Food-programma was dat het de verderzetting van de sancties juist vergemakkelijkte. Het stelde de VN onder druk van Londen en Washington in staat om gewoon door te gaan met het doden van Iraki's. Het programma gaf de indruk dat wij de Iraki's aan het helpen waren. Wij hielpen ook effectief. Het Oil for Food-programma zorgde er voor dat het niet erger werd, maar het stopte de ondervoeding en de hoge kindersterfte niet. Ik voelde mij al snel schuldig omdat ik een vriendelijk gezicht gaf aan een genocidair programma. Dat heeft uiteindelijk tot mijn ontslag geleid. De principes van Nürnberg verplichtten mij om de instructies van de VN-veiligheidsraad naast mij neer te leggen en om overal te gaan getuigen over wat ik had gezien.

U gebruikt het woord 'genocide'. Dat is wel een heel geladen uitdrukking.

O, maar daar heb ik geen enkele twijfel over. Als je kijkt naar de definitie van genocide die de VN zelf geeft, dan zie je dat zij het hebben over het uitroeien van een cultuur of een etnische groep óf het doden van een hele bevolking. Wat de VN in Irak deed, beantwoordt daaraan. Ten tweede staat er dat er sprake moet zijn van voorbedachtheid. De veiligheidsraad werd gebrieft door de secretaris-generaal gebaseerd op informatie van mensen als ik. Zij waren perfect op de hoogte van de impact van de sancties. Zij kenden de cijfers van de kindersterfte. De beruchte mevrouw Albright, de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken onder Clinton, gaf al in 1996 toe dat er een half miljoen kinderen waren gestorven. In 2002 zaten we al aan 1 miljoen doden. Die kinderen stierven niet gewoon. Ze werden vermoord door de VN en door de lidstaten van de VN. Dat is genocide. Dat werd gedaan in het volle besef van de gevolgen. Dat heten we met voorbedachten rade.

Waarom gebeurde dat dan?

Omdat Groot-Brittannië en de VS op een bepaald moment besloten dat hun vriend en bondgenoot Saddam Hoessein – de man die ze hadden gefinancierd en aan wie ze chemische en andere wapens hadden uitgedeeld – niet langer hun vriend was. Hij was plots een slechterik geworden. Hij was heel tof toen hij Iran aanviel. Toen kon hij op de steun van het Westen rekenen. Hij was fantastisch. “Thank you very much, mr Saddam Hoessein.” Maar toen dat voorbij was, stelde men vast dat hij al dat geld gebruikt had om een groot en sterk leger uit te bouwen. Plots besloot hij dan ook nog om Koeweit terug aan te sluiten bij Irak. Het kleine Koeweit is altijd al onderdeel geweest van Mesopotamië. Dat manoeuvre vormde een grote bedreiging voor Saudi-Arabië. De VS-controle over de olie kwam in gevaar. Vader Bush heeft altijd al grote belangen gehad in de olie-industrie. Daarnaast was er ook de wens om de Amerikaanse militaire aanwezigheid in deze regio te verhogen om zo de VS-belangen en Israël beter te kunnen beschermen. Dat was wat hen uiteindelijk aanspoorde om Irak te verpletteren: Israël beschermen en de controle verwerven over de olie van Irak.

Volgens de Iraakse getuige Ghazwan Al-Mukhtar wilden de VS en GB niet enkel de militaire macht van Irak breken, maar was het er hen ook om te doen om de ontwikkeling van Irak tout court in de kiem te smoren?

Ghazwan wil waarschijnlijk uitleggen dat de sancties niet enkel sloegen op militair materiaal. Ze verboden alles. Ze duwden Irak in een intellectuele isolatie. Boeken, medische tijdschriften, etc... mochten het land niet binnen. De sancties moesten het land afsnijden van alle mogelijke culturele, intellectuele en economische ontwikkeling. Het is een zeer uitzonderlijk fenomeen en het programma werd zeer succesvol toegepast. Er leefde grote angst onder de VS en hun bondgenoten dat Irak te sterk zou worden. De Iraki's hebben de reputatie van harde, intelligente en ambitieuze werkers te zijn. Dat maakte sommigen en meer bepaald de Israëli's doodsbang. Zij zagen Irak en Iran als serieuze concurrenten.

Oorspronkelijk was er toch een band tussen de sancties en de ontwapening van Irak?

De sancties kwamen er in 1990 toen Irak Koeweit binnenviel. Dat was een daad van agressie. Het charter van de VN laat dat niet toe. De sancties werden gezien als een vriendelijke oplossing om politieke druk uit te oefenen op Saddam Hoessein om zijn troepen uit Koeweit weg te halen. Wellicht zou hij dat uiteindelijk wel gedaan hebben. Hij stelde voor om te vertrekken in ruil voor de belofte dat Israël zich uit de bezette Palestijnse gebieden zou trekken. Dat heeft niet gepakt. Zo begon de oorlog van 1991. Na de oorlog werden er nieuwe en strengere sancties opgelegd aan Irak en die maakten deel uit van het project om Irak te verpletteren en te vernietigen. Deze sancties bleven van kracht tot vorig jaar.

Hoofd van de VN-wapeninspecties Scott Ritter nam ontslag omdat er geen enkele band meer was tussen de resultaten van de wapeninspecties en de mogelijke opheffing van de sancties?

Scott Ritter was een tijd samen met mij in Irak. De bewuste wapens waren al zo goed als verdwenen in 1996. Hij besefte dat de sancties niet rond de aanwezigheid van massavernietigingswapens draaiden maar wel om de 'containment' van Irak en Saddam Hoessein. De sancties moesten de ontwikkeling van Irak tegenhouden. Dat was ook één van mijn grootste frustraties. Ik ben een ontwikkelingsspecialist. Men liet mij echter niet toe om met de Iraki's te praten over ontwikkeling. Ik mocht enkel humanitaire bijstand op korte termijn verlenen. De boodschap was: “keep this nation down.” Stel u dat eens voor: wij, de Verenigde Naties – mensenrechten, hoge principes, u kent dat wel – zorgden er voor dat de kindersterfte verdrievoudigde.

Hoe verklaart u dat de VN die net in het leven werd geroepen om deze dingen te vermijden zich tot dat soort praktijken leende?

Ten eerste heeft de VN twee gezichten. Aan de ene kant is er het secretariaat waar mensen als ik gewone dienaars zijn. De VN is ook een ledenorganisatie die spijtig genoeg wordt gecontroleerd door de veiligheidsraad die op zijn beurt wordt gedomineerd door de vijf permanente leden waar de VS de lakens uitdelen. Dat is de werkelijkheid. Dat is geen ongelukkig toeval. Dat zit van bij de oprichting ingebakken in de structuren van de VN. De oprichters van de VN hadden een orgaan voor ogen dat onder de controle moest staan van de winnaars van de tweede wereldoorlog. En, geloof me, zo gaat het nog altijd. Dat is de tragedie van de VN. Wij moeten de VN hervormen. De veiligheidsraad moet worden uitgebreid. De landen van de Derde Wereld moeten een vaste zetel krijgen.

Is het nog niet te laat?

We zitten met een groot probleem. Het gevaar bestaat dat de VN helemaal ten onder gaat. De secretaris-generaal heeft gefaald om de onafhankelijkheid van de VN te beschermen. Hij wordt door een groot deel van de wereld gezien als een instrument van Washington en dat is zeer triestig.

Maar u gelooft wel dat de VN nog een toekomst heeft?

Wel, de VN hebben geen toekomst als ze niet grondig worden veranderd. Kofi Annan moet ontslag nemen. Niet enkel omwille van Rwanda of Srebrenica. Hij zou ontslag moeten nemen omwille van de sancties in Irak en de oorlog. De VN hebben gecollaboreerd met de bezetters van Irak. Maar daarna moeten we nog altijd de VN hervormen en dat is een enorme opdracht. Zelfs als we de VN morgen opdoeken, hebben we nog altijd nood aan een orgaan waar de verschillende landen met elkaar kunnen overleggen. Daarom stel ik voor om de VN te behouden en te verbeteren. Dat kan enkel lukken als de VS de internationale regels beginnen te respecteren. Dat doen ze nu niet en dat is een serieus probleem. Onder Bush werd het alleen maar erger. Het concept van de pre-emptive strike is daar een verregaand voorbeeld van. Ze zijn enkel geïnteresseerd in hun dominantie over de wereld. Ze willen zelfs Europa overheersen. Europa wordt in hun ogen alsmaar gevaarlijker. De Europese economie wordt een ernstige concurrent voor de VS.

U werkte iets meer dan een jaar in Irak. Wanneer begon u voor het eerst te zien dat uw werk misbruikt werd?

O, dat kwam al na vier weken. Nadat ik de rapporten over kindersterfte van Unicef onder ogen had gekregen, heb ik onmiddellijk aan de alarmbel getrokken bij de secretaris-generaal. Ik vroeg een verhoging van de middelen waarover Irak mocht beschikken in het Oil for Food-programma, maar ik kreeg geen enkele steun. Achter de rug van Kofi Annan stapte ik naar de Russen, de Chinezen en de Fransen en legde hen de situatie uit. Zij gingen met die informatie naar de veiligheidsraad en vroegen een verdubbeling van het budget. Vreemd genoeg stopten de VS plots hun verzet tegen die beslissing. De inkomsten van het Oil for Food-programma verdubbelen, betekende meer olie uitvoeren en de VS zagen in dat ze zo twee vliegen in een klap sloegen: ze verhoogden de olie-voorraad en ze kregen nog meer controle over de inkomsten van de Iraakse overheid. Alle inkomsten van het Oil for Food-program gingen namelijk rechtstreeks naar de VN. Dat deed ik de eerste weken. Daarna probeerde ik veranderingen aan te brengen binnen het kader van het Oil for Food-programma. Het was op die manier dat ik langzaam tot het besef kwam dat we wel de verhongering stopten, maar dat we tegelijkertijd de de houdbaarheidsdatum van de sancties verlengden. Iedere keer dat ik een ziekenhuis bezocht, zag ik kinderen sterven aan ziektes die Irak niet langer aan kon omwille van de sancties.

En toen besloot u om op te stappen?

Ik wou vrij uit kunnen spreken. Ik begon zeer tegen de zin van Washington persconferenties te geven. Ik werd daarvoor verschillende keren door de secretaris-generaal op de vingers getikt. Dus nam ik maar ontslag. Een week later was ik al in Washington om er te getuigen op uitnodiging van enkele leden van het Amerikaanse congres. En sinds die tijd ben ik daar nooit mee opgehouden. En spijtig genoeg heeft het niets uitgehaald of toch zeer weinig.

Had u de indruk dat er bij de medewerkers van het secretariaat van de VN de wil bestond om echt iets te doen aan de situatie in Irak? Had u medestanders onder uw collega's?

Het is onze job om de instructies van de veiligheidsraad uit te voeren. We worden niet verondersteld vragen te stellen. We kunnen voorstellen doen om de programma's beter te doen werken. We hebben ideeën. Wij zijn geen idioten. Maar we zitten wel in de tang van die lidstaten die de hele VN controleren. Dat is de realiteit van de VN. Velen weten wat er aan de hand is. Velen sluiten ook compromissen met hun eigen integriteit. Ik kon dat niet langer doen. Ik wou vrij zijn om terug de waarheid te kunnen zeggen.

Wat waren de gevolgen van uw beslissing voor uw persoonlijke leven?

Ik was niet langer welkom bij het establishment in Washington en Londen. Als ik ooit nog eens solliciteer voor een job bij een NGO of een VN-organisatie dan weet ik dat zij hun veto zullen stellen. Maar dat kan mij weinig schelen. Ik kan tenminste terug met mezelf leven.

Op het Brussels Tribunal was u lid van de jury. Dat Tribunal concentreerde zich nochtans wel op de PNAC en de politiek van Bush. U had eerder te maken met zijn voorganger Clinton.

Wel, de Nieuwe Amerikaanse Eeuw is niet zo nieuw. Clinton en daarvoor daddy Bush en Reagan deden al hard hun best om die politiek uit te tekenen. En waarschijnlijk zal er met Kerry (de democratische tegenstander van Bush, cc) ook niet meteen een breuk komen. Het is dus niet zo heel bizar dat ik hier getuig. Ik ben ook nadien nog naar Irak geweest. Twee weken voor de oorlog begon heb ik nog met verschillende Iraakse verantwoordelijken gesproken.

Dacht je toen dat de oorlog nog kon worden vermeden?

Ik heb altijd geweten dat er geen massavernietigingswapens meer waren in Irak. Mijn standpunt was dus: alstublieft, laat die inspecteurs hun werk doen. Laat ze onder jullie bed kijken. Laat ze het ganse land onderste boven halen. Maar voor de Iraki's was het een kwestie van soevereiniteit en van waardigheid. In de Arabische wereld is dat heel belangrijk. We spreken hier over een cultuur waarin je beter dood kan zijn dan onteerd. Saddam Hoessein kon het gewoon niet maken om in alle hoeken van zijn land zoekende en snuffelende Amerikanen te laten rondlopen. Het zou de doodsteek betekend hebben voor zijn populariteit in de Arabische wereld. Tot dan werd hij gezien als de enige Arabische leider die durfde op te staan tegen Bush en Blair.

Had u toen al de indruk te praten met mensen wiens doodvonnis getekend was?

Ze wisten dat ze niet konden ontsnappen. Wat ze op dat moment ook nog deden, Bush was vastberaden om Irak te verpletteren. En ze wisten ook dat ze het niet lang zouden volhouden tegen het Amerikaanse leger. Zij zaten daar met hun Russische tanks en hun Franse mirages tegenover de modernste technologie van de Amerikanen. De Amerikanen hebben zelfs nieuw materiaal uitgetest op de Iraki's. Ze hebben ook geen moeite gedaan om burgers te sparen. De lijst van oorlogsmisdaden is zeer lang. Bush moet afgezet worden voor die oorlogsmisdaden.

Bent u recent nog in Irak geweest?

Nee, ik werd al een paar keer uitgenodigd, maar ik weiger te gaan. Als ik ga, zou dat kunnen gezien worden als een erkenning van de bezetting.

De Amerikanen kunnen zich nu toch niet zomaar terugtrekken? Zou Irak dan niet het schouwtoneel van een burgeroorlog worden?

De Amerikanen zitten in een no win-situatie. Als ze blijven, doen ze verkeerd. Als ze weggaan ook. Maar de minste van de twee kwaden is vertrekken. Ik geloof niet dat er een burgeroorlog komt. Er zal wel wat gevochten worden, maar de Iraki's zijn een ervaren volk. Zij raken er wel uit. En ze zullen er zelfs sneller uitraken als de Amerikanen hun land niet langer bezetten. De Amerikanen en de Britten hebben het monster van de sji'ieten tegen de soennieten gecreëerd. Ik twijfel zelfs of er zoiets als een soennitische driehoek bestaat. Alleen al in Bagdad leven 1,2 miljoen sji'ieten. Toen ik daar was, heb ik nooit iets gemerkt van etnische spanningen. Iedereen werkte gewoon samen. Kijk naar onze Iraakse getuige Ghazwan Al-Mukhtar. Hij is getrouwd met een Koerdische vrouw en zijn twee zussen zijn getrouwd met sji'ieten. De minister van Gezondheid was een Koerd en de zijn collega van Buitenlandse Zaken een sji'iet. Tareq Aziz was een christen. Zij zijn echt wel gesofisticeerder dan dat.

Hebben de VN nog een rol te spelen?

De VN mogen niet naar Irak! Ze hebben het vorig jaar geprobeerd en de gevolgen waren rampzalig. Het hoofdkwartier van de VN waar ooit mijn bureau was, werd opgeblazen. Dat was het gevolg van de collaboratie met de Amerikaanse militaire bezetting. Zolang de Amerikanen daar blijven, kan de VN niet terug actief worden in Irak. Sla het VN-charter er maar op na. De VN kunnen enkel opereren in een land als ze daar toe worden uitgenodigd door een soevereine regering.

Misschien gaat de voorlopige regering dat wel doen?

Is de heer Chalabi de soevereine regering van Irak? Dat twijfelachtige heerschap? Misschien dat Irak volgend jaar een verkozen regering heeft. In afwachting zullen ze het wel zelf uitzoeken. In Irak heeft geen nood aan peacekeeping. Peacekeeping tussen wie? Tussen de Iraki's? Stuur de Amerikaanse troepen naar huis. Laat de Iraki's hun eigen problemen oplossen. Laat ze hun verkiezingen hebben. Ze zijn het gewoon om regeringen te kiezen. Er was natuurlijk een éénpartijstaat, maar het is niet zo dat ze nog nooit verkiezingen hebben meegemaakt. Europa, België, Ierland en de rest van de wereld moet dan maar klaar staan met hulp als de Iraki's daar om vragen.

Een adviseur van Paul Bremer waarschuwde al dat als de Amerikanen te snel gaan de Iraki's wel eens de verkeerde mensen zouden kunnen verkiezen?

Ach ja, dat gebeurt overal in de wereld. Iedere week wordt er wel ergens iemand verkozen die the wrong people zijn voor de Amerikanen. Zo zijn verkiezingen nu eenmaal. Weet je wat, laten we die Bremer ook maar meteen afzetten.

Hebt u de indruk dat uw verhaal aanslaat?

Ik heb duizenden lezingen gegeven, was te gast in tientallen tv- en radioshows. Wellicht hebben miljoenen Amerikanen mijn verhaal al gehoord. Misschien vinden ze me wel een intellectual commie bastard of een arrogante Ierse son of a bitch die de Amerikanen de les durft te spellen. Maar de meerderheid van de Amerikanen kijkt niet naar CNN, leest niet eens de New York Times. De VS zijn een vacuüm van informatie. Een zeer gevaarlijk vacuüm. Dat is de reden waarom ze Bush steunen. Het éne vacuüm steunt het andere. Bush is als hen: hij draagt een jeans en drinkt cola. Maar als gouverneur stelde hij wel meer dan 100 mensen terecht. Hij is dus geen vriendelijk oud besje, maar een gevaarlijke gek.

We zijn wel bijna van hem af. Kerry wint de verkiezingen en die nare Bush behoort meteen tot de geschiedenis?

Mmm, Bush heeft nu 200 miljoen dollar die hij kan besteden aan tv-spots. Zo worden verkiezingen gewonnen in de VS. Maar dan nog moeten we ons afvragen of Kerry wel zoveel beter is? (haalt schouders op) Hij is wellicht een stuk verstandiger. Hij zal meer rekening houden met de bondgenoten van de VS. Hij is vriendelijker, deftiger ook, heeft meer boeken gelezen dan Bush. Maar zal de economische en buitenlandse politiek daarom veranderen? Ik denk het niet. De Amerikanen hebben heel weinig keuze. Republikeinen of Democraten, het maakt uiteindelijk weinig verschil behalve dan misschien op binnenlands vlak. Internationaal gezien is er een grote continuïteit. Meneer Clinton is geen haar beter dan Bush. Het zijn allemaal oorlogsmisdadigers.

Bent u zelf niet bang slachtoffer te worden van de Patriot Act?

Ik heb al aan mijn vrouw gezegd dat als ik ooit eens verdwijn ze er dan maar moet van uit gaan dat ik werd opgepakt. Maar veel kunnen ze niet doen. Ze kunnen mij deporteren. Maar ik zal wel niet in Guantanamo worden gestopt.

Ziet u uzelf als een radicaal?

Ik denk dat ik een zachte, kleine, niet-gewelddadige quaker-pacifist ben. Maar sommigen vinden mij wellicht een gevaarlijke radicale maniak. Gelukkig zijn er ook anderen aan de linkerzijde die mij een rechtse suffe bureaucraat vinden.

Voelt u zich dan wel op uw gemak op zo'n Brussels Tribunal?

O jawel hoor. Ik ben het lang niet eens met alles wat ze zeggen. Maar het zijn goede mensen die nadenken en die inzitten met de wereld. Ze zouden veel meer aanzien moeten hebben. De wereld heeft nood aan een grote civiele maatschappij die regeringen en politieke leiders kan terecht wijzen. Het Brussels Tribunal kan daar een rol in spelen. Hoe zeggen ze het ook alweer in Mumbai? Een andere wereld is mogelijk. Daar geloof ik heel sterk in. Maar het is aan jullie jongeren om er iets aan te doen. Wij hebben er een rotzooi van gemaakt.

Dank u wel daarvoor.

(lacht) Graag gedaan. Nee, serieus, stel je maar eens voor dat je vandaag een Amerikaan bent. Zij zijn verantwoordelijk voor Bush. Doordat de Ierse regering Bush zijn gang laat gaan, ben zelfs ik medeverantwoordelijk voor wat Bush doet. In een democratie zoals de onze zijn wij allemaal medestrijders. Er zijn geen burgerslachtoffers meer. Elke Israëli is verantwoordelijk voor de wreedheden die de Israëlische soldaten begaan. Daardoor zijn het legitieme doelwitten. Klink ik nu extreemlinks?

Misschien geraakt u zo toch nog in Guantanamo.

(lacht) Prachtig zicht op de zee.

(terug ernstig) Zolang we mensen als Bush en Blair hun gang laten gaan, zullen we te maken hebben met zelfmoordaanslagen. Zolang zullen wij een legitiem doelwit zijn net als dat het legitiem is om het Pentagon aan te vallen. We zullen ooit toch eens de vraag moeten stellen waarom die mensen ons aanvallen. Het probleem met Bush en zijn medewerkers is dat ze zo arrogant zijn dat het hen niet eens kan schelen dat de Arabieren hen zo haten.