|
Voor
een komende gerechtigheid
Een
gesprek met Jacques Derrida
Lieven
De Cauter
Het
“BRussells Tribunal” is een onderzoekscommissie over
de Nieuwe Imperiale Wereldorde en meer bepaald over de "Project
for the New American Century" (PNAC), de neoconservatieve
denktank die achter de oorlogspolitiek van de regering Bush
schuilt. Medeondertekenaars van het PNAC- mission statement zijn
o.a. Cheney, Rumsfeld en Wolfowitz. Het programma van de denktank
bestaat erin een Amerikaanse wereldoverheersing te vestigen via
een hightech leger, het ontstaan van een concurrerende supermacht
te voorkomen en preventieve oorlogen te voeren tegen al wie de
Amerikaanse belangen bedreigt.. Het BRussells Tribunal gaat door
van 14 tot 17 april in de Beursschouwburg en Les Halles. Jacques
Derrida die leidt aan kanker, heeft de initiatiefnemer van het
project, Lieven De Cauter, bij hem thuis uitgenodigd voor een
gesprek.
Lieven
De Cauter (LDC): waarom hebt u beslist om ons een interview
toe te staan over het 'BRussells Tribunal'?
Jacques
Derrida (JD): Ik hield eraan om uw project te verwelkomen op
basis van zijn beginsel: de traditie van een Russell Tribunaal
terug opnemen is vandaag de dag symbolisch belangrijk en
noodzakelijk. Ik geloof dat, in principe, het een goede zaak is
voor de wereld, al was het maar om de geopolitieke reflectie van
alle wereldburgers te voeden. Ik geloof des te meer in die
noodzaak, daar men sinds enkele jaren meer en meer aandacht
schenkt aan de constitutie van internationale instellingen, van
internationaal recht, die boven de staatssoevereiniteit uit,
Staatshoofden en generaals beoordelen. Nog geen staten als
zodanig, maar personen die verantwoordelijk zijn voor of verdacht
worden van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid - men kan
het voorbeeld van Pinochet citeren ondanks de dubbelzinnigheid
ervan of van Milosevitch. In elk geval moeten staatshoofden voor
het Internationaal Gerechtshof verschijnen, dat een statuut heeft
dat erkend is door het internationaal recht, ondanks alle
moeilijkheden die u kent: de Amerikaanse, Israëlische en
Franse terughoudendheid. Niettemin: dit tribunaal bestaat, en
zelfs al is het nog stotterend, zwak en problematisch in het
opleggen van zijn sancties, het bestaat als fenomeen van het
erkende internationaal recht.
Uw
project, als ik het goed begrepen heb, is niet van dezelfde aard,
ook al is het geïnspireerd door dezelfde geest. Het heeft
geen erkend juridisch of rechterlijk statuut, het is door geen
enkele staat erkend en daardoor blijft het een privé-initiatief.
Burgers van verschillende landen zijn overeengekomen om zo eerlijk
mogelijk een onderzoek in te stellen naar een bepaalde politiek,
naar een politiek project en zijn uitvoering. Het gaat er niet om
uit te komen bij een oordeel dat sancties uitspreekt maar om de
waakzaamheid op te wekken of te versterken van de wereldburgers en
in de eerste plaats van de verantwoordelijken die u beoordeelt.
Dat heeft een symbolisch gewicht waarin ik geloof, een
exemplarisch symbolisch gewicht.
Het
is daarom dat, hoewel ik me niet geïmpliceerd voel in het
daadwerkelijke experiment dat u zult uitvoeren, ik er erg aan houd
te onderlijnen dat het geval dat jullie gaan onderzoeken - dat
natuurlijk een massieve case en een ernstig geval is, toch
maar een geval is onder vele andere. In de logica van uw project
kunnen ook andere politieke projecten, andere militaire of
politieke leiders, andere landen, andere staatslieden op dezelfde
manier uitgekozen worden om te worden beoordeeld of te worden in
verband gebracht met dit geval. Persoonlijk sta ik erg kritisch
tegenover de Bush-administratie en haar project, tegenover de
aanval op Irak, en de omstandigheden waarin het zich heeft
afgespeeld op een unilaterale manier, ondanks de vele officiële
protesten van Europese landen waaronder Frankrijk; in strijd met
de regels van de Verenigde Naties en de veiligheidsraad. Maar
ondanks deze kritieken - die ik overigens publiekelijk naar voren
heb gebracht - zou ik niet willen dat de Verenigde Staten in het
algemeen en als zodanig voor een dergelijk tribunaal zouden moeten
verschijnen. Ik zou een onderscheid willen maken tussen een aantal
krachten in de VS, er zijn er die zich hebben verzet, zo sterk als
in Europa, tegen de politiek in Irak. Dit impliceert niet het hele
Amerikaanse volk, zelfs niet de hele Amerikaanse Staat, maar een
fase van de Amerikaanse politiek, die misschien in vraag zal
gesteld worden in de aanloop naar de komende verkiezingen. Er zal
zich misschien een verandering voordoen in de Verenigde Staten,
tenminste gedeeltelijk. Dus zou ik u willen oproepen tot
voorzichtigheid wat betreft het doelwit van de beschuldiging.
LDC:
Het is daarom dat wij ons niet richten op de regering in het
algemeen maar op de Project for a New American Century, de
denktank waaruit al deze extreme ideeën van unilateralisme ,
hegemonie, van militarisering van de wereld, enzovoort,
voortkomen.
JD:
Daar waar een expliciet politiek project zijn hegemonische
visie en bedoelingen verkondigt en alles in het werk wil stellen
om het te realiseren, daar kan men inderdaad beschuldigen,
protesteren in naam van het internationaal recht en de bestaande
instituties, naar hun geest en naar hun letter. Ik denk zowel aan
de Verenigde Naties als aan de Veiligheidsraad, die respectabele
instituties zijn, maar waarvan de structuur, het charter en de
procedures zullen moeten worden hervormd, vooral dan de
veiligheidsraad. De crisis die zich net heeft voorgedaan,
bevestigt het: het zal wel moeten dat deze internationale
instellingen worden getransformeerd en daar zou ik natuurlijk
pleiten voor een radicale transformatie - waarvan ik niet weet of
ze zich op korte termijn zal voordoen - die zelfs het charter in
vraag zou stellen, dat wil zeggen het respect voor de
soevereiniteit van de nationale staten en de ondeelbaarheid van
soevereiniteit. Er is een contradictie tussen het respect voor de
mensenrechten in het algemeen, die ook deel uitmaken van het
handvest, en het respect voor de soevereiniteit van de nationale
Staat. De Staten worden in de Verenigde Naties inderdaad
vertegenwoordigd als staten en a fortiori in de Veiligheidsraad,
die de overwinnaars van de Tweede Wereldoorlog verenigt. Dat alles
vraagt om een diepgaande transformatie. Ik zou willen dat het een
transformatie wordt en geen destructie, want ik geloof in de geest
van de Verenigde Naties.
LDC:
Dus U blijft vasthouden aan het visioen van Kant?
JD:
Tenminste in de geest van Kant, want ik heb ook wat betreft
het kantiaanse concept van kosmopolitisme enkele vragen*.
Het is in dit perspectief dat ik geloof dat initiatieven als het
uwe (of analoge initiatieven) symbolisch erg belangrijk zijn om te
appelleren aan de bewustwording van de noodzaak van deze
transformaties. Dit zal - dat is in elk geval wat ik wens - de
symbolische waarde hebben van een oproep tot een reflectie waaraan
wij allen nood hebben en die de staten niet op zich nemen en die
zelfs de instituties van het type van het internationaal
gerechtshof niet opnemen...
LDC
: Als ik even mag preciseren, wij maken deel uit van een heel
netwerk dat het "World Tribunal on Iraq" heet. Er zullen
sessies zijn in Hiroshima, Tokio, New York, Kopenhagen, Mexico,
Londen en Istamboel. In Londen - en daar is de link tussen het
internationaal gerechtshof en het morele tribunaal erg sterk -
hebben de verantwoordelijken van het tribunaal over Irak een
dossier opgemaakt met specialisten om te onderzoeken of Blair (die
het internationale gerechtshof heeft erkend) een overtreding heeft
begaan van het internationaal recht. Het is evident dat er een
grote consensus heerst tussen de specialisten om te zeggen dat
deze oorlog wel degelijk een overtreding was. Het is een
"agressieve oorlog" in de technische betekenis van het
woord volgens het handvest van de Verenigde Naties want er was
geen onmiddellijke dreiging voor het territorium van de betrokken
landen. Het resultaat van dit onderzoek is dat zij een dossier
hebben neergelegd bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag.
Hetzelfde zal gebeuren in Kopenhagen, daar Denemarken deel
uitmaakt van de coalitie. Er zijn dus mogelijkheden dat ons moreel
initiatief in sommige van zijn delen zich transformeert in een
juridische procedure in de strikte zin van het woord.
JD
: Dit is uiteraard wenselijk! Maar het lijkt me
onwaarschijnlijk dat dit gebeurt. Omdat er teveel staten zullen
zijn die zich zullen verzetten tegen het institutioneel en
juridisch worden van het initiatief en niet alleen de VS. Indien
dit niet gebeurt wil dat niet zeggen dat uw project gedoemd is te
mislukken of nutteloos te blijven. Integendeel. Ik geloof in zijn
grote symbolische efficiëntie in de publieke ruimte. Het feit
dat het gezegd wordt, gepubliceerd wordt, zelfs als het niet
gevolgd wordt door een oordeel, een uitspraak in de strikt
juridische zin, en nog minder door sancties, kan het een
symbolisch effect hebben op het politieke bewustzijn van de
burgers, een nazinderend, uitgesteld effect; maar, waarvan men
veel mag verwachten. Wat ik zou wensen is dat u rechtvaardig
blijft ten aanzien van uw beschuldigden, dat uw démarche
werkelijk integer zou zijn, zonder vooraf partij te kiezen,
dat alles gebeurt in sereniteit en rechtvaardigheid. Dat men de
verantwoordelijken goed identificeert, dat het niet oeverloos
wordt en dat men voor de toekomst andere processen van hetzelfde
type niet uitsluit. Ik zou niet willen dat dit proces als alibi
dient om geen andere even noodzakelijke processen te voeren over
andere landen, andere politieke projecten, of ze nu Europees zijn
of niet. Ik zou zelfs willen dat het exemplarische karakter van uw
initiatief leidt tot een duurzame, zelfs permanente instantie. Ik
geloof dat het aangevoeld zal worden als rechtvaardiger als u zich
niet blindstaart op dit doelwit als enig mogelijk doelwit, temeer
omdat, zoals u weet, tijdens de agressie tegen Irak de Amerikaanse
verantwoordelijkheid welliswaar determinerend was maar niet zonder
complexe medeplichtigheid van alle kanten. Het gaat om een bijna
onontwarbare knoop van medeverantwoordelijkheden. Ik zou wensen
dat er duidelijk rekening mee zou worden gehouden en dat het geen
beschuldiging wordt van één enkele persoon. Zelfs
als hij een ideoloog is, een persoon die aan het project voor
hegemonie een erg leesbare vorm heeft gegeven, hij heeft het niet
alleen gedaan. Hij heeft het niet kunnen opleggen aan mensen die
er niet mee instemmen. Dus, het silhouet van de beschuldigde, van
de beklaagde of de beklaagden, is erg moeilijk te bepalen.
LDC
: Ja, dat is één van de redenen waarom wij de
strikt juridische vorm hebben verlaten. Een van de nadelen van de
juridische vorm is dat men alleen personen kan treffen. Wij
daarentegen willen een systeem viseren, een systemische logica.
Wij noemen de beschuldigden (Cheney, Wolfowitz, Rumsfeld) om te
tonen aan de mensen dat we niet spreken over fantomen maar wij
viseren de PNAC als verzameling van performatieve vertogen. Dat
wil zeggen, plannen om iets uit te voeren, voornemens tot een
actie die zich voltrekt. Onze moeilijkheid is ook een informatieve
taak: de mensen duidelijk maken dat de PNAC bestaat en dat het
belangrijk is om deze denktank te kennen. Dat is al een hele
opdracht.
JD
: Zeer zeker. En daarom is het belangrijk dat het voor een
deel gepersonaliseerd is en voor een deel ontwikkeld op het niveau
van het systeem, van principes, van het concept. Daar waar dit
systeem, deze principes, deze concepten, de internationale wetten
verkrachten - wetten die we tegelijk moeten respecteren en
misschien ook veranderen. Het is op dat punt waar jullie niet
zullen kunnen vermijden om te spreken over de soevereiniteit, over
de crisis van de soevereiniteit, de noodzakelijke deling en
beperking van soevereiniteit. Persoonlijk, ben ik erg voorzichtig
als ik moet positie nemen over dit uitgestrekte onderwerp van de
soevereiniteit, over wat ik noem zijn noodzakelijke deconstructie.
Ik denk dat men de politieke theologie van de soevereiniteit moet
deconstrueren door een filosofische en historische analyse. Het is
een enorme filosofische taak en hierbij moet men alles herlezen,
van Kant tot Bodin, van Hobbes tot Schmitt. Maar tegelijk moet men
niet geloven dat men militant mag pleiten voor de totale
afschaffing van elke soevereiniteit. Het is onrealistisch en zelfs
niet wenselijk. Er zijn effecten van soevereiniteit die in mijn
ogen nog politiek nuttig zijn om te vechten tegen bepaalde
krachten of concentraties van internationale krachten die lachen
met soevereiniteit. In het huidige geval hebben we precies te
maken met het kruispunt tussen enerzijds de arrogante en
hegemonische affirmatie van een soevereine natiestaat en
anderzijds een geheel van mondiale economische krachten, met
allerlei soorten transacties en complicaties waarin ook China,
Rusland en vele landen van het Midden Oosten betrokken zijn. Het
is daar waar het moeilijk wordt om de knopen te ontwarren. Ik denk
dat de aanspraak van de soevereiniteit niet altijd moet
aangeklaagd of bekritiseerd worden. Dat hangt van de situatie af.
LDC
: Zoals U in Voyous heel mooi hebt aangetoond, onder
het deconstrueren van de term, geen democratie zonder "cratie":
er moet altijd een macht zijn en zelfs slagkracht.
JD
: Absoluut. Men kan ook spreken van de soevereiniteit van de
burger die soeverein stemt, dus men moet heel voorzichtig zijn. In
mijn ogen berust het belang van uw project erin deze reflectie te
beginnen of voort te zetten, vertrekkend van een werkelijk geval
die een militaire, strategische, economische vorm aanneemt. Het is
erg belangrijk om deze reflectie te ontwikkelen aan de hand van
een geval, maar het is een reflectie van lange adem die met de
gehele geopolitieke wording van de komende decennia gepaard zal
gaan. Het is niet enkel als Fransman, Europeaan of wereldburger
maar ook als filosoof die bezorgd is over deze kwesties, dat ik
jullie poging interessant en noodzakelijk vind. Zij zal anderen
ertoe aanzetten - vele anderen hoop ik - positie te nemen met
betrekking tot wat jullie doen, na te denken, eventueel zelfs zich
te verzetten of zich bij u aan te sluiten, maar dat kan alleen
maar een goede zaak zijn voor de politieke reflectie, waaraan we
grote nood hebben.
LDC
: Ik was zeer verwonderd over de definitie die U geeft in 'Le
concept du 11 septembre' : U noemt filosoof diegene die zich
bezighoudt met de overgang naar de politieke en internationale
instellingen die komen. Het is een erg politieke definitie van de
filosoof.
JD
: Wat ik wou laten aanvoelen is dat het niet noodzakelijk de
professionele filosofen zijn die zich ermee gaan bezighouden. De
jurist of de politicus die deze kwesties opneemt, zal de filosoof
van morgen zijn. Soms zijn politici of juristen bekwamer om deze
vragen filosofisch te denken dan de professionele universitaire
filosofen, zelfs al zijn er enkele in de academische wereld die er
zich in verdiepen. In elk geval is de filosofie van vandaag of de
filosofische taak van vandaag, dit te denken in de actie, door
iets te doen.
LDC
: Ik zou graag willen terugkomen op de notie van
soevereiniteit. De nieuwe imperiale wereldorde die schurkenstaten
aanduidt, is dat geen uitzonderingstoestand? U spreekt in 'Voyous'
over het concept "auto-immuniteit van de democratie": de
democratie heeft de neiging om op kritieke momenten zichzelf op te
heffen om de democratie te verdedigen. Dat is precies wat er nu
gebeurt in de Verenigde Staten. Zowel in de binnenlandse politiek
als in de buitenlandse politiek. De ideologie van de PNAC en dus
van de regering Bush, is precies dat.
JD
: De uitzondering is de vertaling, het criterium van
soevereiniteit, zoals is opgemerkt door Carl Schmitt (die ik
overigens heb bekritiseerd. Men moet zeer voorzichtig zijn wanneer
men spreekt over Schmitt, ik heb enkele hoofdstukken over Schmitt
geschreven in 'Politique de l'amitié' waarin ik hem
ernstig neem en bekritiseer. Ik zou niet willen dat mijn reflectie
over Carl Schmitt zou opgevat worden als sympathie voor zijn
stellingen of zijn geschiedenis). Is soeverein diegene die beslist
over de uitzondering? Uitzondering en soevereiniteit gaan hier
hand in hand. Zoals de democratie soms zichzelf bedreigt waar ze
zichzelf opheft, bestaat de soevereiniteit erin zich het recht te
geven het recht op te heffen. Het is de definitie van de
soeverein. Hij maakt de wet, hij staat boven de wet, hij kan de
wet opheffen. Dat is wat de Verenigde Staten gedaan hebben. Van de
ene kant hebben ze hun eigen verplichtingen tegenover de VN en de
veiligheidsraad overtreden, en van de andere kant bedreigen ze in
het binnenland in zekere mate de Amerikaanse democratie door
politionele en juridische uitzonderingsprocedures in te voeren. Ik
heb het niet alleen over de gevangen van Guantánamo maar
ook over de Patriot Act: sinds de wet in voege is getreden, is de
FBI zich te buiten gegaan aan inquisitie-achtige
intimidatieprocedures, die zijn aangeklaagd door de Amerikanen
zelf, meer bepaald door juristen, als zijnde in tegenspraak met de
grondwet en de democratie.
Dit
gezegd zijnde mag men, om rechtvaardig te zijn, niet uit het oog
verliezen dat de Verenigde Staten ondanks alles een democratie is.
Bush die met de hakken over de sloot verkozen is, riskeert de
volgende verkiezingen te verliezen: hij is slechts soeverein voor
vier jaar. Het is een erg legalistisch land waar vele
manifestaties van politieke vrijheid plaatsvinden die niet zouden
worden getolereerd in veel andere landen. En ik spreek niet alleen
van landen die als niet democratisch bekend staan maar ook van
onze westerse Europese democratieën. Ik heb in de Verenigde
Staten massale manifestaties gezien tegen komende oorlog in Irak,
voor het Witte Huis, heel dichtbij de bureaus van Bush. Ik heb me
de bedenking gemaakt dat wanneer in Frankrijk zich duizenden
manifestanten zouden verdringen om te gaan protesteren voor het
Elysée in een analoge situatie, dat niet zou worden
getolereerd. Om rechtvaardig te zijn moet men rekening houden met
deze interne contradictie in de Amerikaanse democratie: van de ene
kant auto-immuniteit - de democratie vernietigt zichzelf door zich
te beschermen - maar aan de andere kant moet men ook rekening
houden met het feit dat deze hegemonische tendens ook een crisis
is van de hegemonie. De Verenigde Staten verkrampen volgens mij in
hun hegemonie op het moment dat deze bedreigd is, op losse
schroeven staat. Er is geen contradictie tussen de hegemonische
drift en de crisis. De Verenigde Staten voelen heel goed aan dat
binnen enkele jaren China en Rusland zullen beginnen wegen. Het
ganse olieverhaal dat natuurlijk de Iraakse episode heeft bepaald,
heeft te maken met vooruitzichten op lange termijn, vooral met
betrekking tot China: het dresseren van China met petroleum, de
controle van de petroleum van het Midden Oosten... . Dit alles
betekent dat de hegemonie even bedreigd is als manifest en
arrogant. Het is een extreem complexe situatie. Het is daarom dat
ik mij genoodzaakt zie te zeggen dat het er niet om gaat de
Verenigde Staten als geheel te beschuldigen of aan te klagen, maar
rekening te houden met alles wat kritisch is in het Amerikaanse
politieke landschap. Er zijn in de VS krachten die vechten tegen
de Bush-administratie, men moet zich aan de kant scharen van die
krachten, het bestaan ervan erkennen. Soms manifesteren zij hun
kritiek op een radicalere manier dan in Europa. Maar er is
vanzelfsprekend - en ik veronderstel dat U erover zult spreken in
uw onderzoekscommissie - het enorme probleem van de controle en
van de macht van de media, die heel deze geschiedenis op een
beslissende manier begeleidt, van 11 september tot aan de invasie
van Irak; invasie die overigens volgens mij al lang voor 11
september was gepland.
LDC
: Ja, het is één van de dingen die moeten worden
bewezen. De PNAC schrijft in 2000 "Decennialang al willen de
Verenigde Staten een duurzamere rol spelen in de veiligheid van de
Golfregio. Terwijl het onopgeloste conflict met Irak de
onmiddellijke rechtvaardiging biedt, overstijgt de behoefte aan
een substantiële militaire aanwezigheid in de Golf het
probleem van het regime van Saddam Hussein" Dat schrijven ze
in september 2000: het was dus al beslist, al de rest was slechts
een alibi.
JD
: Het is een discussie die ik in publiek heb gehad met
Baudrillard die zei dat de agressie tegen Irak, die op dat moment
op til was, een direct gevolg was van 11 september. Ik heb me
tegen die stelling verzet. Ik heb gezegd dat ik dacht dat ze in
elk geval zou plaatsvinden, dat men er al sinds lang de premissen
van had en dat de twee sequenties in zekere mate van elkaar kunnen
worden losgekoppeld. De dag dat men er de geschiedenis zal van
schrijven, dat de documenten publiek zullen worden gemaakt, zal
men vaststellen dat 11 september vooraf gegaan is door zeer
gecompliceerde geheime transacties, dikwijls in Europa, met
betrekking tot oliepijplijnen, op een moment dat de petroleum-clan
aan de macht was. Er zijn transacties geweest en bedreigingen, en
het is niet onmogelijk te denken dat men ooit op een dag zal
ontdekken dat het echt de Bush-clan was die geviseerd werd en niet
het land als zodanig, het Amerika van Clinton. Maar men moet niet
ophouden bij de petroleum. Er staat veel meer op het spel, op het
vlak van geopolitieke strategie, waaronder de spanningen met
China, Europa en Rusland. Zeer veranderlijke allianties zoals
altijd met de VS gezien zij de mensen hebben aangevallen die ze
lange tijd hebben gesteund. Irak is een bondgenoot geweest zowel
van de VS als van Frankrijk: het is een kwestie van diplomatieke
grilligheid, hypocriet van het begin tot het einde, en niet alleen
van de kant van de VS. Er staat veel meer op het spel dan alleen
olie temeer dat de olie een kwestie is van enkele decennia: er zal
geen olie meer zijn binnen 50 jaar! Men moet het olievraagstuk in
rekening brengen maar er niet alle aandacht en de hele analyse aan
besteden. Er zijn militaire kwesties die zich uiten in
territoriale kwesties van bezetting en van controle. Maar de
militaire macht is niet alleen een territoriale macht, dat weten
we nu, ze heeft ook te maken met niet geterritorialiseerde
controles op het vlak van technologische telecommunicatie
enzoverder. Dat alles moet in rekening worden gebracht.
LDC
: En Israël ?
JD
: Velen hebben gezegd dat de Amerikaans-Israëlische
bondgenootschap of de steun die de VS aan Israël verlenen,
niet vreemd is aan deze interventie in Irak. Ik geloof dat het
waar is, in zekere mate. Maar ook hier is het zeer complex. Als
inderdaad de huidige Israëlische regering - en daar zou ik
dezelfde voorzorg nemen als voor de VS : er zijn in Israël
Israëlis die vechten tegen Sharon - zich officieel en
publiekelijk gelukkig heeft geprezen met de agressie tegen Irak,
is de vrijheid die dit het land schijnbaar heeft gegeven in zijn
offensieve initiatieven van kolonisatie en van repressie, zeer
dubbelzinnig. Ook hier kan men spreken van auto-immuniteit. Het is
erg contradictorisch want terzelfdertijd heeft dit alles het
Palestijnse terrorisme verergerd en symptomen van anti-semitisme
in heel Europa aangewakkerd of opgewekt.
Het
is erg complex want als het waar is dat de Amerikanen Israël
steunen - net zoals de meerderheid van de Europese landen met
verschillende politieke varianten - dan is het ook waar dat de
beste Amerikaanse bondgenoten van de Sharonpolitiek, dat wil
zeggen van de meest offensieve politiek van alle Israëlische
regeringen, niet alleen de gemeenschap is van de Amerikaanse
Joden, maar ook de Christelijke fundamentalisten. Zij zijn de
meest pro - Israëlische van de Amerikanen, soms zelfs meer
dan bepaalde Amerikaanse Joden. Ik ben er niet zeker van dat het
in het belang van Israël was dat deze vorm van agressie tegen
Irak zich heeft voorgedaan. De toekomst zal het uitwijzen. Zelfs
Sharon stuit vandaag de dag op een oppositie in zijn eigen
regering, in zijn eigen meerderheid want hij pretendeert de
kolonies in Gaza te willen ontmantelen. De moeilijkheid van een
project als het uwe, hoe noodzakelijk, hoe rechtvaardig, en hoe
prachtig het ook is in zijn beginsel, bestaat erin rekening te
houden met heel deze complexiteit. Te proberen niet onrechtvaardig
te zijn tegenover de enen en de anderen. Het is één
van de redenen waarom ik eraan houd om u mijn solidariteit te
betuigen in principe. Omdat ik niet in staat ben om effectief deel
te nemen aan het onderzoek en de afwikkeling van het oordeel,
verkies ik voor het ogenblik mij te beperken tot dit
princiepsakkoord. Maar ik zal niet aarzelen om achteraf te
applaudiseren als ik vind dat U de zaak tot een goed einde hebt
gebracht!
LDC
: Uw gedachten zijn helder en zullen te drinken geven aan
velen die dorst hebben (naar gerechtigheid bijvoorbeeld). Heel
hartelijk bedankt! Laten we als proscriptum even over messianisme
praten. Dat wil zeggen over "de zwakke kracht" die naar
Benjamin verwijst en die u evoceert in 'prière d'insérer'
het voorwoord tot Voyous. Sta me toe even te citeren :"Wat
zich hier affirmeert, zou een Messiaanse geloofsdaad kunnen zijn -
onreligieus en zonder messianisme (....) Aan dit appel is alle
hoop toevertrouwd, zeker, maar dit appel blijft, op zich, zonder
hoop. Niet wanhopig, maar vreemd aan elke teleologie, aan de hoop
en het heil van de redding. Niet vreemd aan het heil van de
andere, niet vreemd aan het afscheid en de gerechtigheid, maar
toch nog rebels tegen de economie van de verlossing. "...
Ik
vond dit zeer mooi. Bijna een gebed om - in het alledaagse, in ons
project - in te voegen. Maar wat is dat messianisme zonder
religie?
JD :
De zwakke kracht verwijst inderdaad naar de benjaminaanse
interpretatie maar, het is niet helemaal de mijne. Het gaat om wat
ik noem "messianiteit zonder messianisme" : ik zou
zeggen dat vandaag één van de incarnaties, één
van de verwerkelijkingen van deze messianiteit, van dit
messianisme zonder religie, te vinden is in de beweging van de
andersglobalisten. Een beweging die nog heterogeen is, nog een
beetje vormeloos, vol contradicties, maar die de zwakken van de
aarde verenigt, al diegenen die zich verpletterd voelen door de
economische hegemonie, door de liberale macht, door de
soevereiniteit, enzovoort. Ik geloof dat de zwakken op termijn de
sterksten zullen zijn en dat zij de toekomst vertegenwoordigen.
Hoewel ik geen militant ben van de beweging, zet ik in op deze
zwakke kracht van de andersglobaliseringsbewegingen. Zij zullen
zich moeten verduidelijken, hun contradicties ontwarren, maar ze
zijn in optocht tegen alle hegemonische organisaties van de
wereld. Niet alleen de VS maar ook het IMF, de G8, al deze
dominanties georganiseerd door de rijke en machtige landen, waar
Europa deel van uitmaakt. Het is deze andersglobaliseringsbeweging
die één van de mooiste figuren is van wat ik de
"messianiteit zonder messianisme" zou noemen, dat wil
zeggen zonder deel uit te maken van een bepaalde religie. In het
conflict met Irak zijn er veel religieuze elementen in het spel en
van alle kanten - zowel van Christelijke als van Islamitische
kant. Wat ik "messianiteit zonder messianisme" noem is
een appèl, een belofte van een onafhankelijke toekomst voor
wat komt, een die komt zoals elke Messias in de vorm van vrede en
gerechtigheid, een belofte onafhankelijk van religie, dat wil
zeggen universeel. Een belofte die onafhankelijk is van de drie
religies die zij elkaar bevechten, want deze oorlog speelt tussen
de drie abrahamitische religies. Het gaat om een belofte voorbij
de religies van Abraham: zij is universeel, zonder verband met de
openbaringen of met de geschiedenis van de religies. Mijn
gedachtegang is niet anti-religieus. Het gaat er niet om ten
strijde te trekken tegen de religieuze messianismen in strikte
zin, dat wil zeggen Joodse, Christelijke of Islamitische. Maar het
gaat erom een plaats te bepalen waar deze messianismen worden
voorbij gestreefd door de messianiteit. Dat wil zeggen door deze
verwachting zonder horizon, verwachting van de komende
gebeurtenis, van de komende democratie, met al haar contradicties.
En ik geloof dat men vandaag de dag, erg voorzichtig, moet zoeken
om deze messianiteit vorm en kracht te geven, zonder te wijken
voor de oude politieke concepten (soevereiniteit en de aan
territorium gebonden nationale Staat). Zonder toe te geven aan de
kerken, of aan de religieuze, theologico-politieke of
theocratische machten van alle slag en soort, of het nu gaat om de
theocratiëen van het Islamitische Midden Oosten, of om de
vermomde Westerse theocratiëen. (Ondanks alles zijn Europa,
Frankrijk in het bijzonder, maar ook de VS in principe
geseculariseerde landen volgens hun grondwet. Ik hoorde onlangs
een journalist zeggen tegen een Amerikaan "hoe verklaar je
dat Bush altijd zegt 'God bless America' ,dat de president zweert
op de bijbel enzoverder" en de andere antwoordde hem :"je
moet ons geen lessen geven over secularisering, want lang voor
jullie hebben wij de scheiding van kerk en staat in onze grondwet
ingeschreven". En dat de staat niet onder de controle was van
welke religie ook, wat niet belet dat er een Christelijke
overheersing is maar ook daar moet je heel voorzichtig zijn).
Messianiteit zonder messianisme is dit; onafhankelijkheid
tegenover het religieuze in het algemeen. Een geloof zonder
religie in zekere zin.
|
