arch/ive/ief (2000 - 2005)

Lieven De Cauter stootte begin vorig jaar eerder toevallig op het document toen hij op zoek was naar de mogelijke drijfveren van Bush. “Na wat gesurf vond ik de website van die bewuste denktank. Ik heb het rapport 'Rebuilding America's Defenses' van het Project for a New American Century (PNAC) uit 2000 gedownload, gelezen en toen ... sloegen de stoppen bij mij door.”

“Een voorbeeld van een citaat: Saddam Hoessein is maar een alibi voor deze oorlog. Dat staat daar gewoon in. Op pagina 14 kan je lezen: 'Wij hebben een aanzienlijke aanwezigheid van Amerikaanse krachten in de Golf nodig en het huidige conflict in Irak is enkel de onmiddellijke verantwoording.'”

Waaruit bestaat het 'project' van de PNAC?

“Het Project for the New American Century bevat drie elementen: de new American century – met andere woorden de werelddominantie van de VS in de 21ste eeuw-, het verhinderen van de opkomst van concurrerende supermachten als China, Europa en Rusland en ten derde preventieve actie tegen al wie de belangen van de VS bedreigt. Dat programma moet worden uitgevoerd door het versterken van het Amerikaans leger, met name door het militaire budget te verhogen en door er een high tech leger van te maken. Maar, zo zeggen de schrijvers van het rapport en zo komen we bij het tweede citaat dat bij mij de stoppen deed doorslaan: deze noodzakelijke revolutie van het Amerikaans leger kan lang op zich laten wachten zonder 'één of andere catalyzerende en catastrofale gebeurtenis, een nieuw Pearl Harbour'. (pauze) Begrijp je waarom de stoppen doorsloegen? Dit is geschreven in het jaar 2000. Precies één jaar later was er 11 september.”

Een samenzweringstheorie!

“Nee, want heb ik daar mee gezegd dat de PNAC en de regering Bush direct verantwoordelijk zijn voor de aanslagen? Neen, maar het was wél een godsgeschenk. Zo zeggen ze het toch zelf in hun rapport. Drie van de ondertekenaars - Rumsfeld, Cheney en Wolfowitz - zijn kernleden van de administratie Bush. Met dat programma onder de arm treden ze toe tot de regering. Plots is er dan 11/09 en ze kunnen meteen beginnen met de uitvoering van de plannen.”

Waarom vindt u de PNAC zo radicaal?

“Dat programma is zo radicaal omdat het eigenlijk neerkomt op de omverwerping van de internationale rechtsorde die wordt belichaamd door het handvest van de VN. Het komt er op aan om de Amerikaanse hegemonie zo sterk te maken dat je de VN aan de kant kan schuiven. Het handvest van de VN is zeer duidelijk. Als er geen bewijs is van een onmiddellijke bedreiging van het eigen grondgebied heeft geen enkele natie het recht om zomaar een ander land aan te vallen. Doet het dat wel dan pleegt het een misdaad in termen van het internationale recht en dat noemt men een agressieve oorlog. Zo had Hitler niet het recht om Polen binnen te vallen. Zo had Saddam Hoessein ook niet het recht om Koeweit binnen te vallen. Evenmin hebben de VS al dan niet in een coalitie met Groot-Brittannië en anderen het recht om de soevereine staat van Irak binnen te vallen als er geen bewijzen zijn van een onmiddellijke dreiging.”

De VS hebben toch veel moeite gedaan om te bewijzen dat er wel een onmiddellijke bedreiging was?

“Als er geen 'casus belli' is, moet je er inderdaad zelf één produceren. Vandaar die hele web of lies: de gefabriceerde bewijzen van de aanwezigheid van massavernietigingswapens waarvan wapeninspecteur Scott Ritter en anderen al in 1998 zeiden dat ze vernietigd waren of de waanzin van de vervalste brief die moest bewijzen dat Irak uranium zocht in Nigeria. Of nog: het verhaal van de ontmoeting tussen Al Qaeda en officials van het Iraakse regime in Praag. Het blijken allemaal stuk voor stuk kwakkels te zijn. Er was dus geen gerechtvaardigde reden voor deze oorlog. Dat weten we nu en dat wisten de 30 miljoen betogers eigenlijk ook al op voorhand. Je kan over Hoessein zeggen wat je wil maar de internationale rechtsorde is op planetair niveau uiteindelijk belangrijker dan de kwestie van het regime van Saddam Hoessein. Dictators zijn er genoeg. De geschiedenis van de Amerikaanse buitenlandse politiek leert ons trouwens dat Amerika dictators laat begaan zolang ze hun belangen dienen en bestrijdt van zodra ze dat niet meer doen. Dat geldt ook voor Saddam Hoessein.”

In de VS zijn er honderden denktanks. Waarom vindt u de PNAC dan zo belangrijk?

“De PNAC heeft een zeer duidelijk en zeer uitgesproken programma. Bijna alle PNAC-leden hebben banden met het militair-industrieel complex en/of met de olie-industrie en/of met likoud (de partij van de Israëlische premier Sharon, cc). Anderzijds is er een duidelijke materiële link. Drie leden van het PNAC zitten in de regering van Bush. Stel je voor dat in België de minister van defensie, de vice-premier én een belangrijke staats-secretaris allen lid zijn van Opus Dei. Dan zou het toch geen samenzweringstheorie zijn om te beweren dat Opus Dei de Belgische politiek mee bepaalt?
Ten tweede lijkt de PNAC mij op dit moment de kern van een netwerk van denktanks en van organisaties. Je ziet steeds dezelfde namen terugkeren.”

U beweert dat de VS afstevenen op een uitzonderingstoestand.

“De Amerikaanse regering erkent Kyoto niet. Ze erkennen het Internationaal Gerechtshof niet. Meer nog: ze keurden de Hague Invasion Act goed waardoor het Amerikaans leger toelating krijg om Nederland binnen te vallen, mocht er ooit een Amerikaanse burger voor het gerechtshof moeten verschijnen. Als België een wet die door het Belgische volk werd goedgekeurd toepast op Tommy Franks sturen ze er Rumsfeld, de cowboy of the band, op uit die koudweg zegt: 'Als jullie de wet niet veranderen, verhuizen we de Navo'. Naast die overtredingen van het internationaal recht is er ook de binnenlandse politiek. Dankzij de Patriot Act hebben Amerikaanse politiediensten nu geen huiszoekingsbevel meer nodig om iemands huis onderste boven te halen. Voor een land dat vrijheid en burgerrechten zo hoog in het vaandel draagt en zo diep in zijn grondwet heeft verankerd is dat niet minder dan een schande. Als we al die dingen bij elkaar leggen zien we dat de VS heel dicht bij de uitzonderingstoestand zitten. In een uitzonderingstoestand wordt de wet opgeheven zogezegd om de wet te verdedigen, de democratie opgeschort om de democratie te vrijwaren. En dan heb ik het nog niet gehad over het meest extreme voorbeeld van het afglijden naar de uitzonderingstoestand: Guantanamo.

Zoals Auschwitz de naam is voor de extreme uitzonderingstoestand van de nazi's, zo is Guantanamo de uitzonderingstoestand van de VS. De 600 gevangenen van Guantanamo hebben geen enkel juridisch statuut. Ze vallen uit de boot van het burgerschap. Het zijn geen krijgsgevangenen en al even min gevangenen onder de Amerikaanse wet. Ze worden nergens van beschuldigd. Ze hebben geen recht op een advocaat, noch op familiebezoek. Guantanamo is helaas niet eens een alleenstaand geval. Op Bahran, Diego Garcia en andere geheime plekken worden eveneens mensen vastgehouden zonder enige vorm van beschuldiging. Stel nu nog dat daar monsters tussen zitten. Wel, Dutroux is ook een monster, maar Dutroux heeft wel recht op een eerlijk proces. Voor alle duidelijkheid dit zijn geen exterminatiekampen, maar volgens de letter van de definitie wel concentratiekampen. Een kamp is een plaats waar men mensen samenbrengt die buiten elke juridische ruimte worden geplaatst. Voorbeelden daarvan zijn de koloniale kampen van de Britten, maar ook de kampen in de VS waar Japanners werden ondergebracht. In een concentratiekamp verliezen mensen hun statuut van mens en burger.”

U dreigt wel opnieuw beschuldigd te worden van anti-amerikanisme.

“Ik ben tegen de regering-Bush, niet tegen Amerika. Ik ben absoluut geen anti-amerikaan. Ik voel mij zelfs meer dan ooit Amerikaans patriot. Ich bin ein Amerikaner. Net als Michael Moore en een hele beweging in de VS die helaas veel te weinig aan bod komt in de media, roep ik: 'Dude, where is my country?' De VS is de eerste staat die een moderne grondwet uitvindt in 1776.

Ik ben ook gefascineerd door de Amerikaanse cultuur: Zappa, Warhol, de westerns... Ik snap dat gedoe over anti-amerikanisme dus niet. De angst voor anti-amerikanisme kan toch geen alibi zijn om te zwijgen? Net als antisemitisme geen alibi mag zijn om te zwijgen over de Israëlische politiek. We moeten durven de dingen onder ogen zien. Juist omdat het zo acuut is heb ik besloten om tot de actie over te gaan. Als we niet opletten, glijden we af naar een uitzonderingstoestand. We maken ook geen rechtbank, wel een onderzoekscommissie. De enige rechter in deze is de wereld publieke opinie.”

Hoe is het zover kunnen komen?

“Het citaat toont dat de plannen klaar lagen. Deze mensen zochten enkel nog een alibi om het programma te kunnen uitvoeren. Tja... Waarom? Ik denk dat de Amerikaanse oorlogsindustrie en de Amerikaanse politiek in het algemeen na 1989 en de val van de Berlijnse Muur een groot probleem hebben. Zonder vijand kan je geen gigantische oorlogsindustrie draaiende houden. Een oorlogsindustrie is een industrie als een ander die een afzetmarkt en liquidatie van stocks nodig heeft en bovendien teert op gigantisch hoge subsidies. Het gezang over de vrije markt kan je ernstig nemen of niet, maar het is wel een feit dat één van de belangrijkste industrieën, de oorlogsindustrie draait op geld van de belastingsbetaler. Die laatste moet ervan overtuigd worden dat die investeringen nodig zijn. Er is dus een vijand nodig.”

Als ik uw verwijzing naar de economie hoor, lijkt het wel om een economische noodwendigheid te gaan. Maar is het niet zo dat de neocons, zoals deze politici en intellectuelen worden genoemd, nu al out zijn? Sommigen beweren dat Irak de eerste en meteen de laatste neocon-oorlog was omdat die het neoconservatieve gedachtengoed zo enorm heeft gediscrediteerd.

“Richard Perle doet inderdaad een stap terug omdat hij betrokken was in een schandaal. Maar Cheney, Wolfowitz en Rumsfeld zijn nog lang niet aan de kant geschoven. Ik moet het dus nog zien of ze echt macht aan het verliezen zijn. Ik zou het in ieder geval toejuichen. Maar ik ben er niet van overtuigd.”

Maar concreet: moeten we bij de volgende presidentsverkiezingen hopen op Kerry om van de neocons af te raken?

“Dat is eigenlijk niet het onderwerp van het Tribunaal. Wat ik denk over Kerry heeft dus niets te maken met het Brussels Tribunal. Ik ben niet te optimistisch over Kerry. De Amerikaanse drang naar hegemonie is niet nieuw. In de voorbije Amerikaanse eeuw was er nog sprake van een soort multilateralisme. Ik vermoed dat Kerry terug zal willen keren naar die periode. Of die politiek in de grond echt anders zal zijn, zullen we moeten afwachten. En als Kerry het even bont maakt, hoop ik dat een ander Tribunaal dat even kritisch zal onderzoeken.”

Om nog eens terug te keren naar het moment dat je het rapport onder ogen kreeg. Je hebt toen een petitie gelanceerd waarin toen al stond dat er een tribunaal moest komen?

“Die petitie is verschenen op 21 maart in De Standaard en De Morgen en werd ondertekend door 500 schrijvers en intellectuelen. Daarin stond in punt één dat er een nieuw Russell-tribunaal moest komen om de PNAC te onderzoeken. Op dat moment zaten we al rond de tafel met enkele culturele instellingen om dat te realiseren. Het Brussells Tribunal verwijst in zijn naam al naar het tribunaal dat de oorlog in Vietnam onderzocht (het Bertrand Russell-tribunaal, cc) en is geen positief politiek programma. In zo'n tribunaal onderzoeken we op basis van feiten en solide argumenten wat er fout loopt. De commissie is vrij om een aantal aanbevelingen te formuleren maar wij zijn geen politieke partij. Dat betekent dat het Brussell Tribunal geen ideologie heeft. Vandaar de noodzaak dat het een regenboogcoalitie is met de De Singel, Vooruit, 11.11.11, la Ligue des Progressistes Juifs, enkele Arabische organisaties.... Het is een zeer bont gezelschap.”

Vanwaar het idee om aan te sluiten bij de traditie van het Russell-tribunaal?

“Het eerste Vietnam-tribunaal waaraan de filosoof Bertrand Russell zijn naam verleende, werd in 1967 georganiseerd. Dat was een zeer mediatieke gebeurtenis omdat Russell en Sartre, twee intellectuele reuzen, de handen in elkaar hadden geslagen. Er zijn er nadien nog geweest maar die zijn minder bekend. Er is dus een traditie en ik denk dat het tijd was om die draad terug op te nemen. Er komt in Hiroshima een sessie over verarmd uranium. In Tokyo zal het over oorlogsmisdaden gaan.”

Als ik het goed begrijp waren er overal ter wereld aparte initiatieven die zich vonden in het Wereldtribunaal?

“Dat gebeurde eigenlijk eerder toevallig hier in Brussel. De Bertrand Russell-Peace Foundation had hier vorig jaar een netwerkconferentie georganiseerd en daar hebben we besloten om de handen in elkaar te slaan. In het najaar is dan tijdens een vergadering in Istanbul het World Tribunal on Iraq onstaan. Ons initiatief heeft zeer diepe wortels in de vredesbeweging en in de andersglobalistenbeweging.”

Had u zelf zo'n grote respons verwacht?

“De reactie op de petitie was een teken dat er wel iets leefde bij de mensen. Als je dertig miljoen mensen op straat zie dan weet je dat de bewoners van de planeet aarde aanvoelen dat dit niet kan. En in België was dat zeer sterk. Niet alleen op straat, niet enkel de alternatievelingen, de vredesbeweging en de andersglobalisten, maar ook oudere mensen, politici. Ik herinner mij Louis Michel die op een zondagmorgen zegt dat België volgens de internationale wetgeving zijn luchtruim zou moeten sluiten voor Amerikaanse vliegtuigen. Natuurlijk heeft hij dat soort uitspraken moeten inslikken. Maar op dat moment was het heroïsch om dat te zeggen. En ik snap nog altijd niet waarom de man af en toe zo heroïsch is.”

Onder de ondertekenaars zijn er ook heel wat kunstenaars. In België is het uitzonderlijk dat mensen uit die hoek zich tot zoiets engageren?

“Ja, de traditie van de intellectuelen die zich bemoeien met het publieke debat kennen wij niet. Het woord intellectueel is gangbaar geworden na de brief van Emile Zola naar aanleiding van de zaak-Dreyfus waarin hij schreef 'J'accuse!'. Het is een soort morele aanspraak op gerechtigheid. Ik denk dat het de plicht is van intellectuelen om af en toe even te stoppen met boeken schrijven, les geven, ... om aan academisch activisme te doen. Ik verdedig dat ook tegenover mijn studenten.”

Is dat een breuk met de traditie van het post-modernisme?

“Je hebt de Franse filosoof en postmodernist Lyotard die ontgoocheld over de jaren '60 besluit dat er geen grote verhalen meer zijn. Toen was dat wellicht een juist gevoel. De dromen waren niet uitgekomen. Maar je zit met een golfbeweging. Ik zat er al een tijdje op te wachten. En sinds Seattle lijkt er echt iets veranderd. Plots staat er een nieuwe massabeweging op met het Wereld Sociaal Forum. Nu is er een kolossale beweging van honderdduizenden mensen. Daaronder zit wel een continuïteit. De voorzitter van het Brussels Tribunal François Houtart is niet iemand die pas gisteren wakker werd. Het postmodernisme was de dominante stroming, maar daaronder had je mensen die constant aan de weg bleven timmeren.”

Eigenlijk geldt dat voor alle grote namen op het Tribunaal.

“Veel van die mensen zijn inderdaad letterlijk en figuurlijk niet van gisteren.”

En uzelf?

“Ik heb mij altijd beschouwd als een kind van '68. Ik maakte een doctoraat over Walter Benjamin, een marxistische messianist. Mijn boek over Benjamin is niet meteen een oproep tot activisme, maar daarachter zit toch ook een bekommernis voor gerechtigheid. Dat blijft toch een soort basisintuïtie.”