arch/ive/ief (2000 - 2005)

Weet wat je eet : Voedselteams…

Met Ryanair kan je goedkoop door Europa reizen, dat is bekend. Wie zich echter gratis en voor niks wil onderdompelen in geuren en smaken afkomstig van over de hele wereld, moet daarvoor niet bij zijn reisagent zijn, maar kan beter es binnenspringen in de lokale supermarkt.

Bananen uit Zuid-Amerika, koffie uit Argentinië, tomaten uit Spanje, water uit Frankrijk …, een greep uit het exotisch aanbod van allerlei landbouwproducten wat de supermarkt ons biedt. We stellen er ons geen vragen bij en vinden het vanzelfsprekend dat de wereldkeuken binnen handbereik ligt.

Maar is dat wel zo vanzelfsprekend ? Tomaten uit Spanje terwijl we zelf in België tomatenkwekers hebben ? Water dat uit Frankrijk geïmporteerd wordt terwijl we verschillende waterbronnen dichtbij huis hebben ?

Bovendien blijkt de gemondialiseerde landbouw zo zijn nadelen te hebben. We zijn heel ver geëvolueerd van het oorspronkelijk landbouwmodel waar kleinschaligheid de norm was. De grootschaligheid van heden en de daarbijhorende prijzendruk op de wereldmarkt zorgen voor uitwassen. Zowel in eigen streek (denk maar aan de dioxinecrisis of aan de dollekoeienziekte), als in de ontwikkelingslanden (voedseldumping,exportsubsidies,…) worden we geconfronteerd met de specifieke problemen van een geglobaliseerde landbouw.

En wat is de plaats van de consument in dit alles ? Voor een groot stuk mogen we toch wel stellen dat veel problemen te wijten zijn aan het “dictaat van de consument” : zo veel mogelijk keuzemogelijkheden aan de laagste prijs.

Hier komt Voedselteams op het toneel. Voedselteams is een onafhankelijk VZW ontstaan in Vlaams Brabant uit 3 verenigingen die al langer rond deze problematiek werken: Vredeseilanden, Elcker-Ik en Wervel. Gebaseerd op een participatieve structuur geven ze aan geïnteresseerden een middel om iets te doen voor een duurzamere en streekgebonden landbouw. Consumenten werken samen in teams bij de aankoop van fruit, groenten en zuivelproducten bij de lokale landbouwer. Dit heeft niets dan voordelen voor zowel de consument als de landbouwer. Enerzijds ontstaat er voor de consument terug een band met het voedsel. Hij weet terug wat hij eet en waar het vandaan komt. Anderzijds haalt ook de landbouwer er een direct voordeel uit. Hij schakelt op die manier verschillende stappen in het distributieproces uit en levert rechtstreeks aan de consument. Het resultaat hiervan is dat er natuurlijk een grotere marge overblijft voor de landbouwer. Hij krijgt met andere woorden terug een eerlijke prijs voor zijn producten. Derde winnaar bij dit alles is het milieu. Niet alleen dankzij een ander productieproces (biologische teelt is de norm), maar ook dankzij de enorme energiebesparing (transport) die dit oplevert.

Voor een gedetailleerde bespreking van wat en waar en hoe Voedselteams functioneert, verwijs ik naar hun website www.voedselteams.be. Op deze website is er uitgebreide informatie over hun werking terug te vinden.

Wat nu volgt is een interview met Hilde Delbecque van Voedselteams. Ze is coördinator en verantwoordelijke van de regio Vlaams Brabant en heeft zich graag willen vrijmaken voor een gesprek om het project Voedselteams toe te lichten…

Interview met Hilde Delbecque van Voedselteams

Wie is mevrouw Delbecque en hoe komt ze bij Voedselteams terecht ?

Via vrienden die lid waren van Voedselteams ben ik er uiteindelijk ook bij terechtgekomen. Na een paar jaar kwam er een vacature uit waar ik ben voor gaan solliciteren. Bij Elcker-ik was dat toen nog. In 2001 is Voedselteams een VZW geworden en in juli 2002 ben ik in dienst genomen door de VZW.

Kan u even kort de principes van voedselteams uitleggen ?

Het belangrijkste is dat we mensen die bezorgd zijn over duurzame landbouw, mensen die duurzame landbouw willen steunen en die contact met de boeren belangrijk vinden, dat we die, actiegericht, de middelen gaan geven om zich te organiseren in Voedselteams. Op die manier kunnen ze door rechtstreekse aankoop bij lokale boeren zelf iets bijdragen aan de bevordering van de duurzame landbouw en de streekgebonden economie.

Hoe is de idee ontstaan ?

De idee komt uit Japan. Daar is er ooit een zware kwikramp geweest. Veel van het voedsel was vergiftigd. De vrouwen uit de buurt hadden zich dan uit voorzorg georganiseerd om rechtstreeks bij de lokale boeren aan te kopen. De idee komt van daar en het is in 1996 toegepast door Vredeseilanden, Elcker-Ik en Wervel .

Bij Elcker-Ik waren ze al langer bezig met vormingen rond die hele problematiek en ze stelden zich dan ook de vraag : ja maar…, wat kunnen wij er nu aan gaan doen ? En toen is de idee gegroeid om ook hier zo een actiemodel op te zetten. Vredeseilanden ( Landbouw Vlaanderen) was al bezig rond de boeren en samen met Wervel zijn ze rond de tafel gaan zitten en hebben de eerste 3 Voedselteams van Vlaams Brabant opgericht.

Wat is de stand van zaken momenteel ?

Momenteel zijn er een 90-tal Voedselteams verspreid over heel Vlaanderen. De grootste hoop, een 45-tal, zit in Vlaams Brabant. De rest is verdeeld over de andere provincies.
We hebben een 60 à 70-tal producenten die eraan meewerken.

Over hoeveel mensen gaat het dan die lid zijn ?

We hebben er niet echt de juiste cijfers van omdat het zo schommelt, we denken rond de 1800 à 2000 leden.

Wat zijn de plannen voor de toekomst ?

Voor de toekomst zijn we vooral afhankelijk van centen. We hebben een subsidieaanvraag ingediend om erkend te worden als beweging. Eind dit jaar, in september, zullen we daar meer over weten. In functie daarvan hebben we ons beleidsplan opgemaakt tot in 2009. Daarin staat wat we naar toe willen met Voedselteams.

Heeft u een idee van de reacties op het systeem van de betrokkenen zoals boeren en gezinnen ?

De meesten zijn er heel tevreden mee omdat het voor hen een manier is om concreet iets te doen. Ze zijn ook tevreden over de producten.

Voor een groot aantal producenten is het een belangrijke tot zeer belangrijke afzet. Voor anderen is het een bijkomende afzet op bijvoorbeeld de verkopen die ze op markten doen. Maar het belangrijkste voor hen is de rechtstreeks afzet te vinden en daar kan Voedselteams helpen. Bijkomend voordeel is dat de producenten een rechtstreeks informatie kunnen uitwisselen met de voedselteamleden over tevredenheid, over een eventuele vraag om duurzamer te gaan.

Uiteindelijk is het een vrij zwaar engagement, zowel voor de producent als voor de leden, omdat er een pak administratie en organisatie bij komt kijken. Het vraagt toch wel een inzet van de leden en van sommigen meer dan van anderen. Momenteel is een wergroep vrijwilligers een webapplicatie aan het uitwerken ter vereenvoudiging van de administratie.

Jullie werken dus vooral met vrijwilligers ?

We hebben 3 halftijdse mensen in dienst die de nieuwe teams opstarten, de teams opvolgen, producentencontacten onderhouden, nieuwe producenten zoeken. Daarbovenop moeten ze zorgen voor de cohesie binnen de regio’s. Maar voor de rest werken de teams volledig autonoom. Ze kunnen natuurlijk wel terecht bij hun verantwoordelijken voor extra informatie of bij problemen.

Duurzame landbouw en ecologie staan centraal binnen de voedselteams. Wat betekent dit concreet ? Aan welke eisen moeten bijvoorbeeld leveranciers voldoen ?

De groenten zijn altijd biologisch met een biogarantielabel. Dat is een label dat vanuit de overheid wordt toegekend. Fruit is overwegend biologisch maar was vroeger ook deels geïntegreerd. Als we keuze hebben uit de beide laten we het team de keuze voor welke ze kiezen. Maar het moet altijd heel duidelijk zijn hoe de producent werkt. Zuivel is, als we het vinden, biologisch. Als we het vinden zeg ik wel, want bio is weinig voorhanden. Meestal is gaat het over hoevezuivel. We streven naar grondgebonden bedrijven die een gesloten circuit hebben, die dus zelf voor de voeding van de dieren zorgen.

Het zijn allemaal streekgebonden producten die aangeboden worden ?

Ja dat is de bedoeling dat we de producenten zo dichtbij mogelijk gaan zoeken om de kilometers en de transportkosten te beperken. Er wordt ook gezocht naar samenwerking tussen de producenten voor bijvoorbeeld het transport. En daar zijn we nog naar ideeën aan het zoeken om het verder te optimaliseren.

Het is ook seizoensgebonden ?

In de winter is het vooral kool, witloof, spruitjes ed. en ze proberen dat dan wel af te wisselen met bietjes, champignons, prei. In principe is het zo dat er in de grote zakken groenten zitten van de boer zelf of van groenten die hij bij een boer bij hem in de buurt heeft aangekocht. Bijvoorbeeld een groenteboer die zelf geen champignons heeft, koopt ze bij een bioteler bij hem in de buurt. Lukt het niet op die manier dan kopen ze wat bij op de bioveiling, vooral in de winter. Dan wordt dat wel door de meeste producenten duidelijk vermeld.

Tomaten in de winter kan dus niet voor u ?

Dat kan er voor ons niet bij. En dat pikken de leden ook niet. Die reclameren dan direct van : ”seg, dit is compleet tegen het principe”. Want af en toe hebben we wel es iemand die dat goedbedoeld doet om wat meer afwisseling te brengen . Maar dat wordt dus niet geapprecieerd.

Hoe belangrijk is het sociale aspect ?

Dat is vrij belangrijk. Er worden tussen boeren en teams veel afspraken gemaakt. Bijvoorbeeld over de manier waarop het voedsel verpakt wordt. Wat er ook al gebeurd is, is dat een fruitproducent die geïntegreerd teelde is overgegaan is naar een biologische teelt.De fruitproducent had een enquête gehouden met de vraag of de teamleden wilden overschakelen op een biologische teelt ten koste van een meerprijs.
Teams komen ook regelmatig samen met de producenten of gaan op bezoek naar het bedrijf.

Jullie willen de tussenhandel uitschakelen en de boeren een volwaardig inkomen bieden, dus als het van jullie systeem afhangt zullen de subsidies voor landbouwers in de toekomst niet meer nodig zijn ?

Goh, maar zo ver zijn we nog niet ! In denk dat we dan nog zeer zeer veel moeten groeien. Ik denk dat Voedselteams dat probleem van rechtstreekse afzet ook niet gaat oplossen omdat we nooit alle mensen en alle producenten die daarvoor geïnteresseerd zijn zo ver gaan krijgen om in het systeem te stappen. Het vraagt immers toch wel wat engagement. Naast Voedselteams moeten er ook andere circuits blijven bestaan.

Het is dan meer om een voorbeeld te stellen dan ?

Het is zeker een voorbeeld. Het is een duidelijk signaal naar de overheid dat er gewerkt moet worden aan het verbeteren van de rechtstreeks afzet voor alle producenten, dus ook de kleine, want die hebben het soms heel moeilijk om een afzet te vinden. Het is ook bewustmaking van het grote publiek. Zo van : mensen denk es efkens na als ge in de supermarkt staat , wat ben ik nu aan het kopen, waar komt het vandaan, wie heeft dat geproduceerd ? Men is die band met de herkomst van het voedsel totaal kwijt.

Krijgen jullie respons vanuit de overheid ? Zijn er contacten met de overheid ?

Ja er zijn wel contacten met de overheid. Er wordt ook regelmatig gelobbyd voor subsidies. Men vindt het altijd een zeer lovenswaardig initiatief maar totnutoe heeft dat niet geleid tot concrete gevolgen. Vorig jaar hebben we wel subsidies ontvangen van de administratie land- en tuinbouw. Maar dat gaat altijd over projecten van een jaar ongeveer. En dat is dus eind vorig jaar afgelopen en we hebben er geen nieuwe toegewezen gekregen.

Jullie hangen dus in belangrijke mate ook af van subsidies ?

Ja, we hebben bijna geen enkele bron van inkomsten. Er zijn de lidgelden van de leden, maar die hebben we bewust heel laag gehouden. De producenten staan ook een percentage af van hun omzet. Maar dat is het enige. En als men dan personeel wilt aannemen is dat ruim onvoldoende. We moeten dus voortdurend op zoek gaan naar subsidies, wat helemaal niet makkelijk is.

Als jullie gaan werken met subsidies om de subsidies van de boeren te doen wegvallen, is dat geen verschuiving van het probleem ?

Onze subsidie zit in een totaal ander kader, de socio-culturele sector. Dat zijn dus geen subsidies voor landbouw. Nu, ik ben op zich niet tegen subsidies van de boeren, maar ik denk dat we daar verstandiger mee moeten omgaan. Wat voor mij niet kan zijn bijvoorbeeld subsidies van de export. Men maakt daarmee de lokale markten in het zuiden volledig kapot. Wat ik bovendien niet echt logisch vind, is dat mensen die biologisch willen gaan telen zoveel moeten betalen voor een biogarantielabel en de extra controles, terwijl eigenlijk de grote milieuvervuilende kost bij de gangbare landbouw zit. En die toch ook wel gesubsidieerd wordt. Er is nu wel een subsidie voor omschakeling naar bio, dit is een stap in de goede richting.

Het is belangrijk voor u dat de milieukost in de eigenlijke prijs verrekend wordt ?

Ja, en dat is nu eigenlijk niet het geval waardoor wat gangbaar verkocht wordt, eigenlijk veel te goedkoop is.

Is dat politiek-economisch haalbaar ? Is dat niet de traditionele tegenstelling tussen economie en ecologie waarbij ecologie het meestal moet afleggen ten gunste van de eigen portemonnee ?

Het is inderdaad moeilijk in de economie, zeker als je het globaal bekijkt. De vrije markteconomie maakt het er allemaal niet makkelijker op. Ik denk dat we verkeerd bezig als we alleen maar denken voor de grote markten en de export. Wat gaat er hier op den duur nog geteeld worden ? Waar gaan we ons eigen voedsel halen ? Gaan we het allemaal moeten importeren ? Ik denk dat we daar toch een ommekeer moeten krijgen. Het is belangrijk dat voedsel wat hier geproduceerd wordt ook grotendeels hier kan opgegeten worden. Eigenlijk zou elk land dat moeten doen. Eerst zorgen voor de zelfvoorziening en wat het niet zelf kan voorzien, invoeren. De waanzin van tomaten die van hier naar Spanje gaan en de Spaanse tomaten die naar hier komen, dat heeft toch compleet geen zin. Bovendien wordt het allemaal gesubsidieerd en dan denkt ge toch van, als nu eens ieder zijn eigen tomaten es opeet ?

Meer inmenging van overheid in het prijzenbeleid ?

Vooral in het stimuleren van de lokale economie voor de lokale afzet. Ik denk dat men dat aspect teveel uit het oog verliest. Men heeft het allemaal veel te groot gezien altijd. Boeren zijn daar mee het slachtoffer van. Ze hebben allemaal zwaar moeten investeren. Ze gaan er mee aan kapot. Het moet altijd maar groter, het moet altijd maar meer opbrengen. En uiteindelijk brengt het absoluut niet meer op. Als ge kijkt naar de varkensboeren en als ge dan ziet wat die nu nog krijgen per kilo vlees. Dat is gewoon niks meer ! Ondertussen begint het bij boeren en overheid langzaam door te sijpelen dat ze zo niet meer verder kunnen.

De grote multinationals creëren niet meer werkgelegenheid of niet meer inkomen voor de lokale landbouwers ?

Nee , zeker niet voor de lokale landbouwers.
Maar het is ook een filosofie. Hoe staat ge er zelf tegenover als boer ? sommigen kiezen er heel bewust voor om kleinschaliger en duurzamer te werken . Maar de boeren hebben dikwijls niet meer te kiezen, investeringen moeten namelijk afbetaald worden.

Zijn er contacten met de distributiesector ?

Met ons rechtstreeks niet zozeer. Die zijn er wel onder de vorm van samenwerkingsverbanden. Bijvoorbeeld in het kader van de BIO 10 OP 10 campagne, wordt er met heel wat organisaties samengewerkt aan het campagneplan. Daar vinden dan ook onderhandelingen plaats met grootwarenhuizen. Maar wij als vzw’ke hebben weinig te zeggen aan die grote distributieketens natuurlijk.

Met wie gebeuren die onderhandelingen dan ?

Dat is eigenlijk het platvorm rond biologisch landbouw, met een breed scala aan verenigingen. Er gebeurt wel degelijk vanalles om inderdaad een andere richting uit te gaan. Maar dat zijn wij niet alleen, dat is in samenwerking met verenigingen met dezelfde ideologiën.

Het is een goede zaak dat er meer en meer biologische voeding in warenhuizen te vinden is ?

Dat is op zich een goede zaak, alleen moeten we de sector en de warenhuizen er nog van zien te overtuigen dat ze eerst inlands zouden moeten kopen. In plaats van eerst te zoeken naar het goedkoopste en dat dan uit alle mogelijke hoeken van Europa of nog verder in te voeren. Het is schandalig om te zien welke moeite er gedaan moet worden door onze biologische boeren om hun producten verkocht te krijgen, en dan zie je overal in de warenhuizen Nederlandse biozuivel staan. En dan denk je toch , we zijn toch niet goed bezig ? En dat vind ik een taak van de overheid.

De consument moet gesensibiliseerd worden om niet altijd te kiezen voor de laagste prijs ?

Dat zeker. Dat ze zich daarvan bewust moeten zijn. Maar ook de overheid moet gesensibiliseerd worden om de sector onder druk te zetten. Ze moet de teelt voor eigen markt stimuleren om wat hier in België geteeld wordt ook hier in België te verkopen. Dat zou tegelijkertijd ook een stimulans zijn voor ander landbouwers om duurzamer te gaan telen. Soms doet men het nu niet omdat er teveel twijfels zijn over het risico. De consument van zijn kant moet natuurlijk ook bereid zijn om dat te betalen. Als men bijvoorbeeld een kip kan kopen voor 100 frank dan weet men toch als men een beetje erbij nadenkt dat dat geen goede kip kan zijn. Die kan niet op een goede manier gekweekt zijn. Maar de mensen zijn het zo gewoon om inderdaad naar het goedkoopste te gaan.

Ik dank u voor dit interview…

Enkele interessante links :

• www.voedselteams.be
• www.wervel.be
• www.elcker-ik.be
• www.bioforum.be
• www.biodichtbijhuis.be
• www.velt.be