arch/ive/ief (2000 - 2005)

Het moet een gek gezicht zijn: iemand die armoefeningen doet terwijl hij via de telefoon een interview geeft. De Amerikaanse computerwizard Richard Stallman profiteerde namelijk van ons gesprek om zijn RSI te behandelen. Voor een hacker als rms, zoals hij in cyberspace bekend staat, is een deftig stel armen immers onmisbaar.

In 1984 laat Stallman de wereld kennis maken met het computerbesturingssysteem GNU. Het GNU-systeem is -vandaag nog steeds- vrije software: mensen zijn vrij om het programma te gebruiken, te kopiëren, te veranderen en aangepaste versies opnieuw te verspreiden. Een jaar later, in 1985, richt Stallman de Free Software Foundation op, onder meer om het GNU-project te ondersteunen en te promoten. Vandaag, twintig jaar na de eerste regeltjes code, vormen delen van GNU nog steeds een belangrijk onderdeel van Linux, het wijdverspreide besturingssysteem dat een geduchte concurrent is voor Windows en MacOS.

Omwille van de sterke nadruk op vrijheid en openheid, inspireert de free software-filosofie niet alleen programmeurs over de hele wereld, maar ook mensen die met open media bezig zijn. Een goede reden om eens te bellen met de man die de vrije softwarebal aan het rollen bracht.

De audiofragmenten van het interview zijn gepubliceerd in het vrije Ogg Vorbis-formaat. Je kan ze beluisteren met Xmms (Linux), Whamb (Mac) of Winamp (Windows). (right-click or ctrl-click to download)

VRIJE SOFTWARE, VRIJE MEDIA

-- Is er volgens jou een ideologisch verband tussen de beweging voor vrije software en die voor open media? [download audio]

"Ze zijn niet erg nauw met elkaar verbonden, maar er is wel een zekere link. Beide bewegingen moedigen immers een vorm van 'vrijheid in activiteit' aan voor alle deelnemers. Bij vrije software beslis je zelf wat je computer doet, bij open media beslis je zelf wat je in een bepaald medium naar voren brengt.

Vrije software en open media moedigen ook samenwerking aan. Als je iets publiceert in een open medium, is het niet de bedoeling om jezelf te horen of te lezen, maar om jouw verhaal aan anderen te vertellen. Bij vrije software kan je niet alleen een programma veranderen om in je eigen behoeften te voorzien, je kan het bovendien publiceren zodat anderen het kunnen gebruiken.

Je kan open media ook vergelijken met een vorm van vrije nieuwskennis. Op die manier is er wel een overeenkomst tussen vrije software en het nieuws dat verspreid wordt via open media."

-- Zijn open media het aan hun 'mission statement' verplicht om met vrije software te werken? [download audio]

"Iedereen zou vrije software moeten gebruiken. Onvrije software is ethisch niet verantwoord, ongeacht waarvoor die software moet dienen. Het is bijvoorbeeld erg belangrijk dat mensen een formaat als Flash (een animatieprogramma, bdb) afwijzen, aangezien je dat enkel kan bekijken met onvrije software. Door animaties te publiceren in een dergelijk formaat, zet je andere mensen dan ook onder druk om onvrije software te gebruiken."

-- Moet iedereen dan ophouden met Flash-animaties te ontwerpen, zolang er geen alternatief bestaat in de vorm van vrije software? [download audio]

"Absoluut. Je kan wachten tot iemand anders een dergelijk formaat ontwikkelt dat je kan bekijken met vrije software, of je kan zelf zo'n formaat ontwikkelen. Maar zolang er geen alternatief bestaat in de vrije wereld, zou je dergelijke programma's niet mogen gebruiken.

Zolang mensen het aanvaardbaar vinden om met een onvrij programma te werken wanneer het nuttige dingen doet, is dat een vrijgeleide -aangezien de meeste mensen de dingen die ze doen nuttig vinden- om onvrije software te gebruiken wanneer ze maar willen. En dat is een recept om je voor altijd te onderwerpen aan dat soort computerprogramma's."

-- Veel mensen vinden onvrije software nog steeds erg ingewikkeld en niet erg gebruiksvriendelijk. Wat vind je daar zelf van? [download audio]

"Het klopt dat sommige vrije programma's niet erg gebruiksvriendelijk zijn, maar vrije software in het algemeen is dat zeker voldoende. Er zijn heel wat non-wizards (gewone computergebruikers, bdb) die met vrije software werken en er bestaan tal van computerfaciliteiten die enkel op vrije software draaien. Dit toont aan dat het probleem van gebruiksvriendelijkheid niet echt meer bestaat.

Dit probleem was er vijf jaar geleden wel. We hebben dan ook heel hard gewerkt aan grafische interfaces, opdat gewone computergebruikers vrije software zouden kunnen gebruiken en in vrijheid zouden kunnen leven."

-- Als het probleem van gebruiksvriendelijkheid niet meer bestaat, wat is volgens jou dan de reden waarom de meeste mensen nog steeds onvrije software gebruiken? [download audio]

"Dat heeft onder meer te maken met onverschilligheid. Een andere reden is het netwerkeffect. Wanneer iemand je bijvoorbeeld een Word-document stuurt, zal je dat misschien met Word (onvrije software, bdb) proberen te openen. Als je een sterk karakter hebt en de problematiek begrijpt, kan je die persoon een e-mail terugsturen waarin je hem vraagt geen Word-documenten meer te verzenden, omdat hij anders mensen dwingt om Microsoft-klant te worden. Maar de meeste computergebruikers hebben nog niet eens over de problematiek nagedacht, of hebben onvoldoende wilskracht.

Een andere reden is dat op de meeste computers Windows draait. Microsoft heeft bovendien hopen geld, waarmee het bedrijf de samenleving in een situatie probeert te duwen waarin ze volledig afhankelijk is van Windows. Microsoft deelt bijvoorbeeld gratis sample-pakketten uit aan schoolkinderen, waardoor die kinderen verslaafd raken. Bovendien zullen ze als volwassenen afhankelijk zijn van Microsoft."

-- Kunnen open media en vrije software elkaar versterken? [download audio]

"Tot op zekere hoogte wel. Wanneer er bijvoorbeeld met bepaalde softwareformaten problemen zijn (bv. omwille van patenten, bdb), zouden open media de vervanging daarvan door vrije formaten kunnen bewerkstelligen. Open media-sites kunnen bijvoorbeeld afzien van het gebruik van mp3, en overschakelen op het Ogg Vorbis-formaat, dat in tegenstelling tot mp3 wel een open formaat is. Op die manier kunnen ze helpen met de verspreiding van dat formaat en het gebruik ervan."

-- Biedt het gebruik van vrije software ook praktische voordelen voor mediamakers? [download audio]

"Ik beweer niet dat vrije software over het algemeen een praktisch voordeel biedt. Sommige vrije software is heel erg goed, en andere is dat niet. Maar het respecteert in alle gevallen je vrijheid, dat is het belangrijkste voordeel. Een programma dat niet vrij is, vertrappelt de vrijheid van de gebruiker. Het plaatst je in een positie van verdeeldheid en hulpeloosheid. Daarom zouden mensen dergelijke programma's niet mogen gebruiken."

VERSCHILLENDE MEDIA, VERSCHILLENDE REGELS

-- Hoe ver moeten media op internet volgens jou gaan in hun openheid? [download audio]

"Ik vind niet dat alle internetmedia volledig open moeten zijn. Hoewel ik het interessant vind dat er websites bestaan zonder redactionele controle, vind ik het niet verkeerd dat een internetmedium ze toepast. In de Free Software Foundation beslissen wij bijvoorbeeld wat we aan het publiek vertellen. We willen helemaal niet dat mensen om het even wat op onze site kunnen plaatsen. Als mensen dat wel zouden kunnen doen, zouden de standpunten op onze website verdraaid worden.

De meeste mensen in de vrije software-community zijn het namelijk niet eens met onze standpunten. Ze zijn het gebruik van vrije software min of meer gaan appreciëren, maar ze beschouwen het niet als een principeskwestie. We willen dan ook helemaal niet dat mensen de standpunten op onze site komen afzwakken om ze te laten overeenstemmen met de ideeën van diegenen die onze software gebruiken."

-- Zou internetjournalistiek volgens jou, net zoals wetenschappelijk literatuur, auteursrecht moeten laten vallen? [download audio]

"Wat ik in dat artikel over wetenschappelijke verhandelingen schreef, was niet dat men het auteursrecht zou moeten afschaffen, maar dat men het moet veranderen zodat het geen obstakel meer vormt voor de verspreiding van wetenschappelijke stukken. Mensen zouden bijvoorbeeld vrij moeten zijn om wetenschappelijke publicaties integraal opnieuw te verspreiden, als dat tenminste in een niet-commerciële context gebeurt. Volgens mij geldt hetzelfde voor internetjournalistiek."

-- Kan je het auteursrecht voor software en voor wetenschappelijke en journalistieke publicaties met elkaar vergelijken? [download audio]

"Ik vind niet dat je wetenschappelijke en journalistieke artikels op dezelfde manier moet behandelen als software. Software zou altijd vrij moeten zijn. Dat betekent dat iedereen vrij moet zijn om aangepaste versies van programma's te publiceren, zelfs commercieel, door de kopieën te verkopen. Ik denk niet dat er een reden is om zo ver te gaan in het geval van wetenschappelijke en journalistieke artikels.

Bij sommige publicaties kan dat wel; voornamelijk bij functionele publicaties, die je gebruikt om een bepaald werk te doen. Denk bijvoorbeeld aan een woordenboek, dat je meestal gebruikt om een woord op te zoeken. Of andere refentiewerken, zoals encyclopedieën. Hetzelfde geldt voor handboeken, die je gebruikt om iets te leren. Dit soort werken zou vrij moeten zijn, omdat het van enorm publiek belang is dat mensen de mogelijkheid hebben om aangepaste versies te publiceren. Mensen kunnen ze immers verbeteren.

Maar voor nieuwsverhalen ligt het anders, zeker wanneer het verslagen van ooggetuigen betreft. Dan is het belangrijk dat het verhaal het standpunt van de auteur uitdrukt. Als je een ander standpunt naar voren wil brengen, kan je gewoon een ander verhaal schrijven."

-- Is het volgens jou aanvaardbaar dat nieuwsmedia op internet een vergoeding vragen voor de verdere verspreiding van hun inhoud? [download audio]

"Dat vind ik wel. Precies omdat het niet essentieel is dat dit soort artikels volledig vrij zijn, vind ik het aanvaardbaar dat internetmedia inkomsten genereren door een vergoeding te vragen voor specifiek commercieel gebruik. Lezers van on line-nieuwsmedia moeten echter wel vrij zijn om exacte kopieën niet-commercieel te verspreiden. Dat geldt trouwens voor alle soorten werk: die vrijheid is essentieel."