arch/ive/ief (2000 - 2005)

Stel: een milieugroep maakt publiek dat een fabriek smeerlapperij loost in een beek. Of stel: een vredesorganisatie publiceert het uurrooster van de treinen met Amerikaans oorlogstuig van Duitsland naar de haven van Antwerpen. Of stel: media-activisten brengen aan het licht in wat voor levensgevaarlijke situatie interimarbeiders in een groot staalbedrijf moeten werken. Drie keer vitale informatie, drie keer lekken insiders naar verslaggevers op voorwaarde dat hun identiteit geheim blijft.

Zoals het nu gaat riskeren die interne bronnen in de toekomst hun hachje. De verslaggevers zullen immers verplicht kunnen worden hun informanten te verklikken. Of het gerecht doet huiszoekingen of tapt telefoons af om de identiteit van de bronnen te achterhalen.

Volgens de AVBB (Algemene Vereniging van Belgische Beroepsjournalisten) is dat de strekking van de adviezen over het bronnengeheim van de Raad van State en de Hoge Raad van Justitie. De AVBB keurde op zaterdag 28 februari 2004 tijdens haar jaarlijkse algemene vergadering een resolutie goed waarin ze haar grote ongerustheid uitspreekt over "de nakende wettelijke regeling van het journalistieke bronnengeheim (...) De AVBB verzet zich met klem tegen de suggesties en plannen om dit bronnengeheim te herleiden tot een lege doos. Enkel een ruime invulling van het journalistieke zwijgrecht over vertrouwelijke informatiebronnen maakt een vrije informatiedoorstroming in de samenleving mogelijk. Als zodanig is dit zwijgrecht een essentiële voorwaarde voor democratie". 

De 'journalistenbond' verwijst naar een arrest van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg dat op 15 juli 2003 de Belgische staat zwaar blameerde. Die was in 1995 volgens het Hof zijn boekje ver te buiten gegaan, toen bij een half dozijn journalisten (van o.a. Le Soir) huiszoekingen waren verricht. In het verlengde van dat arrest stelde Geert Bourgeois, kamerlid voor de NVA, een wetsvoorstel op dat journalisten een zekere bescherming biedt wanneer ze aan hun zwijgplicht vasthouden.

Tegelijk zijn er echter adviezen van de ministerraad van de Raad van Europa die de zwijgplicht uithollen. Ze zeggen onder meer dat journalisten hun bronnen bekend moeten maken wanneer er vitale (staats-) of fysieke belangen in het geding zouden zijn ("terrorisme") of in gevallen van smaad en eerroof. De adviezen van de Belgische Raad van State en de Hoge Raad van Justitie volgen die strekking.

Aanstaande dinsdag 2 maart bespreekt de kamercommissie van Justitie het onderwerp opnieuw. Kennelijk zijn vooral PS en CD&V de repressieve aanpak (en uitholling van het bronnengeheim) het meest genegen. Nu Geert Bourgeois en zijn NVA een verkiezingskartel gesloten hebben met CD&V is het de vraag of Bourgeois toch aan zijn wetsvoorstel voor het bronnengeheim vasthoudt.

Tijdens de AVBB-jaarvergadering is nog opgemerkt dat het bronnengeheim voor de financiële verslaggeving al sinds twee jaar wordt aangetast onder impuls van het Euronext-beursbedrijf. Dat verplicht redacties hun zwijgrecht in te leveren als het gaat over beursgevoelige informatie. In datzelfde domein verplicht een richtlijn van de Europese Commissie "journalisten hun bronnen prijs te geven telkens ze berichten publiceren die beschouwd kunnen worden als aanzetten tot verhandeling van effecten" (uit: het jaarverslag van de Vlaamse Vereniging van Journalisten).

Resolutie van de AVBB over het journalistieke bronnengeheim
Algemene Vergadering van 28 februari 2004

De Algemene Vergadering van de AVBB, bijeengekomen op 28 februari 2004, neemt met ongerustheid          kennis van de ontwikkelingen in verband met de wettelijke regeling van het zwijgrecht van journalisten over hun vertrouwelijke informatiebronnen.

Niet alleen leverde zowel de Raad van State als de Hoge Raad voor de Justitie een uiterst repressief advies af, waardoor het journalistieke bronnengeheim herleid dreigt te worden tot een lege doos, bovendien lijken ook sommige parlementsleden deze richting te willen uitgaan.

De AVBB herhaalt dat  een wettelijke regeling voor haar noodzakelijkerwijze moet inhouden dat:

• het toepassingsgebied van het zwijgrecht maximaal wordt uitgebreid, teneinde alle mogelijke omzeilingen door Justitie te vermijden. Dit betekent dat de bescherming zich ook moet uitstrekken tot
  - alle mogelijke onderzoeksdaden in de strafrechtelijke sfeer (ook huiszoekingen en telefoonregistraties) ;
  - tot strafrechtelijke vervolgingen van de journalist zelf (voor bijvoorbeeld 'heling van documenten' of 'medeplichtigheid aan de schending van het  beroepsgeheim') ;
  - én tot procedures in de burgerrechtelijke sfeer (met name kort gedingen tot bekendmaking van een informatiebron). 
• het zwijgrecht ook inhoudelijk zo ruim mogelijk wordt opgevat, opnieuw om alle ongepaste inmengingen vanwege Justitie tegen te gaan.
  Dit betekent dat beperkingen op het bronnengeheim enkel mogelijk zijn ter vrijwaring van vitale of fysieke belangen, wanneer de informatie in dit licht cruciaal is en wanneer ze bovendien niet op een andere manier verkregen kan worden (cfr. de rechtspraak van het Europese Mensenrechtenhof in Straatsburg, cfr. het wetsvoorstel-Bourgeois).