arch/ive/ief (2000 - 2005)

Op 12 december 2003 organiseerde het AMSAB een colloquium over «de erfenis van Hendrik de Man. Toetsing van zijn ideeën aan de actualiteit». Dit initiatief werd mede georganiseerd door verschillende vakgroepen Geschiedenis van Vlaamse universiteiten (UGent, VUB, KUL), het ABVV van Antwerpen, organisaties zoals het Vermeylenfonds en het Masereelfonds. Deze lange lijst van instellingen en organisaties geeft de indruk dat er unanimiteit bestaat bij historici en binnen de linkerzijde over de figuur van De Man die in de introductiefolder voorgesteld wordt als : “de belangrijkste denker van de socialistische beweging na Marx” en “gaat door als de grondlegger van de tweede fase van het socialisme, waarin gekozen wordt voor democratie, voor ethische waarden als grondslag voor de sociaal-democratie, voor reformisme, openheid tegenover de godsdienst, geleide economie.”

Tijdens het colloquium werd geen diepgaand debat gevoerd over het concrete politieke traject van De Man: van socialisme tot een fascistische ontsporing. Kortom, kritische stemmen kwamen niet aan bod. Enkel de BBTK deelde een protestpamflet uit aan de ingang van het colloquium.

Ondanks de deelname van verschillende kwaliteitsvolle onderzoekers, hebben wij ernstige twijfels bij de wetenschappelijke waarde van deze aanpak, die meer lijkt op een politieke rehabilitatie in het kader van een actuele SP.A-campagne voor een “ethisch socialisme” dan op een kritische en historische analyse van het œuvre van Hendrik De Man. Het is echter onaanvaardbaar om een essentieel feit te minimaliseren: Hendrik De Man heeft in 1940 als voorzitter van de BWP beslist om deze partij op te heffen en te collaboreren met de Nazi-bezetter. Daarmee koos De Man voor een radicale breuk met de vele socialisten die wel in verzet gingen.

Is deze politieke keuze van De Man in 1940 het resultaat van een plotse “ontsporing”, een bijna onverklaarbare breuk? Of zit er een coherente lijn in de ontwikkeling van het ideeëngoed van De Man? Is de collaboratie van De Man niet veeleer het resultaat van een proces, een evolutie van zijn doctrine die in de gegeven historische omstandigheden affiniteiten ontwikkelde met het fascisme ? Deze vragen dienen volgens ons centraal te staan in een ernstige reflectie over de erfenis van De Man. Dit vereist een genuanceerde evaluatie van zijn politieke ideeën vóór zijn collaboratie in 1940 waaronder: zijn rechtse kritiek op de parlementaire democratie, zijn correspondentie met Mussolini, zijn autoritarisme, zijn corporatisme, zijn elitarisme, enz.

Het colloquium leek op bepaalde momenten op een partijpolitieke activiteit van de SP.A waar een figuur zoals Karel Van Miert met een sterk neoliberaal pleidooi uithaalde tegen de andersglobalisten.

We kunnen ons vragen stellen bij het feit dat de doctrine van De Man vandaag in een context van neoliberalisme met zijn crisis, werkloosheid en oorlog, opnieuw wordt bovengehaald door een stroming binnen de SP.A. Is het toeval of niet dat ook uiterst-rechtse websites vandaag de draad van De Man opnieuw opnemen?

Een reflectie over dergelijke vragen zou ons toelaten beter te begrijpen wanneer en waarom een antimaterialistische herziening van het socialisme in bepaalde historische omstandigheden kan leiden tot een ontsporing naar het fascisme.

Debat

Jaap KRUITHOF (prof. emeritus UGent, onder voorbehoud)
Guy DESOLRE (docent ULB, PS)
Raf VERBEKE (syndicalist)

Moderator: Griet VAN MEULDER (historica)

Op donderdag 22 januari 2004 om 19.30u

Plaats: Groene Zaal in Studentenhuis De Brug, St-Pietersnieuwstraat 45, Gent

Organisatie:

Studenten Tegen Racisme (STER) in samenwerking met de Leesgroep 'inlees(f)werkplaats'

Meer info:

"Het etisch socialisme van Hendrik De Man"
http://archive.indymedia.be/news/2003/12/79023.php
met een verslag van het colloquium van 12 december + de protestbrief van het BBTK-Antwerpen