arch/ive/ief (2000 - 2005)

Omdat een stroming van de SP.a aanstuurt op eerherstel van Hendrik De Man (voorzitter van de BWP tussen de twee wereldoorlogen die de partij ontbond voor collaboratie met de nazis) en zijn ethisch socialisme propageert als ideologische basis voor de sociaal-democratie van vandaag, hier een officieus verslag van dit colloquium van de hand van Jan Buelinckx. Waarvoor dank. Achteraan het pamflet van BBTK-Antwerpen dat werd uitgedeeld aan het colloquium.



Colloquium: “De erfenis van Hendrik de Man. Toetsing van zijn ideeën aan de actualiteit”, Antwerpen, 12 december 2003

Aan de ingang van het Bondsgebouw deelde de BBTK een open brief uit, waarin de folder van het colloquium bekritiseerd werd. Moedige daad van het BBTK!

In de kleine begeleidende tentoonstelling geen openlijke vermelding van zijn collaboratie en zijn verraad aan het socialisme.


1. Inleiding door prof. dr. Herman Balthazar :

Hij geeft een korte biografie (of zeg maar hagiografie) van Hendrik de Man. Hier de krachtlijnen van zijn betoog.

* Psychologie van het socialisme (Au déla de marxisme)
- nieuwe visie op sociale opbouw
- verruimd concept van het socialisme
- ethische fundering van het socialisme
- klemtoon op persoonlijke inzet en op ethische waarden
- positieve invloed op christenen
- het werk deed het prestige van de Man stijgen

* Plan van de Arbeid (Plan de Man, 1933)
- economische en politieke reactie op economische crisis van de jaren 1930
- reactie op de fascisering die in de jaren 1930 plaatsvond
- introductie van het planisme met o.a. nationalisatie van de sleutelsectoren
- introductie van grootschalige communicatietechnieken om het Plan bekend te maken en ingang te doen vinden bij brede lagen van de bevolking

Opvallend: de Man is nooit een verkozen politicus geweest !

* Hendrik de Man en WOII
- door de aanval van de Nazi’s slaat iedereen op hol, ook de Man
- de Man staat vanaf 24 mei 1940 aan de zijde van Leopold III
- zijn Manifest van 28 juni 1940 is in strijd met zijn vroegere denkbeelden
- zijn ter dood veroordeling in 1946 is niet te begrijpen

* Hendrik de Man en de actualiteit
- ideeën van de Man zijn vandaag nog actueel
- heroplevende interesse voor het denken van de Man
- kijken wat actueel is, zoals belang van ethiek




2. Lezing door dr. Wouter Steenhout :

Over het archivalisch erfgoed van de Man en over de herwaardering van zijn archieven. Zie colloquiumdocumenten.

3. Lezing door dr. Michel Brélaz :

- over het belang van de ethische fundering van het socialisme
- over het belang van de morele beoordeling als grondslag voor socialisme.
- over de noodzakelijke link tussen democratie en socialisme
- over het belang van het pacifisme voor het socialisme
- zie colloquiumdocumenten


4. Debat : “Ethische waarden voor partijvorming?”

(Prof. Dr. Jan Blommaert is afwezig, Ruud Koole van de PVDA Nederland is vervangen door prof. dr. Bart Tromp)

Herman Balthazar : valt in zijn inleiding het boek van Eric Rosseel aan (“Ethisch socialisme in Vlaanderen”) zonder enig argument naar voren te brengen.

Koen Raes :
- stelt dat de 19de eeuwse wijsbegeerte tegen de moraal was (denk aan Nietsche, Schopenhauer, Freud, Marx,....); de wetenschap werd tegenover de moraal gezet
- de visie van Karl Marx : 1. eerst maatschappelijke verhoudingen bestuderen, daarna de ethiek daaruit afleiden; 2. dynamiek van de samenleving = de klassenstrijd die tot het socialisme leidt
- de verdienste van Hendrik de Man : 1. terecht ingezien dat klassenstrijd niet noodzakelijk tot socialisme leidt; 2. het voeren van de klassenstrijd brengt de arbeidersklasse in de kapitalistische logica (cfr. concept van verburgerlijking van de arbeidersklasse)
- spreekt over een ‘utilitair individualisme’ in de arbeidersklasse van vandaag (cfr. de arbeider denkt aan zijn eigen belangen)
- vindt dat men de solidariteit vandaag moet verankeren in een ethisch vertoog; solidariteit blijft immers een fundamentele waarde en de ethiek is daarvoor nodig
- vraagt zich af hoe men belangen moet definiëren; stelt dat ‘Psychologie van het socialisme’ een antwoord biedt
- conclusie : er is een ethiek van solidariteit nodig

Bart Tromp :
- stelt dat een ethische fundering van partijvorming noodzakelijk is, maar niet voldoende
- stelt zich de vraag : op basis van welke ethische waarden kan men tot een cultuursocialisme komen ?

Jaak Billiet :
- stelt dat door de ontzuiling ook bepaalde collectieve waarden zijn afgebrokkeld
- spreekt over het hedendaagse wisselende kiesgedrag en zegt dat hij onderzoekt hoe dat komt; in dit verband heeft hij het over het succes van het Vlaams Blok bij arbeiders => het Vlaams Blok heeft het minst wisselende kiespubliek, blijkt uit onderzoek
- vraagt zich af hoe het zit met solidariteit in de arbeidersklasse

Koen Raes :
- wijst er op dat solidariteit in de eerste plaats een ethisch verhaal is en dat het de taak is van sociaal-democraten om die solidariteit meer naar voren te brengen

Jef Sleeckx (in het publiek) :
- zegt dat de partijen vandaag geen duidelijke profilering hebben en dat het daarom is dat de mensen niet meer weten op wie ze moeten stemmen; hij geeft hierbij het voorbeeld van de fiscale amnestie, een volledig anti-sociale maatregel die door de socialisten wordt goedgekeurd

(applaus)


5. Luc Vanneste (studiedienst SP.A) : “De betekenis van Hendrik de Man voor de internationale en Vlaamse sociaal-democratie”

- zegt dat de discussies die de Man gelanceerd heeft nog lang niet gedaan zijn
- zegt dat het reformisme het marxisme nooit verloochend heeft (!)
- ziet enkele essentiële punten in het denken van de Man : 1. socialisme is een zaak van allen (de notie van het algemeen belang); 2. de regulering van de economie door de staat (cfr. Plan van de Arbeid); 3. verbond met middenstand en boeren en toenadering tot de christelijke werknemers
- invloed van het denken van de Man :
1. op ideologisch vlak : verhouding tussen politiek en economie; vandaag daarover nadenken; bvb. meer regulering van de economie; het denken van de Man is nog steeds actueel, zowel voor de socialistische beweging als de andersglobaliseringsbeweging
2. op politiek-praktisch vlak : invloed van het planisme (Plan van de Arbeid) op politiek van de socialistische partij en van het ABVV (cfr. het boek van Frank Vandenbroucke ‘Van crisis tot crisis’)
- ethisch socialisme : socialisme moet een ethische grondslag hebben (cfr. het gelijke kansen-verhaal); zegt dat men wel moet oppassen met ethiek, er zijn grenzen aan de ethiek
- de notie van het algemeen belang is belangrijk, maar er is ook een nadeel aan, namelijk opletten dat het niet leidt tot autoritaire denkwijzen en autoritaire regimes
- zegt dat de Man alleen maar goede bedoelingen had, maar dat goede bedoelingen ook tot fouten kunnen leiden
- conclusie : de Man is in verschillende opzichten nog zeer actueel voor hedendaagse socialisten, wat belangrijk kan zijn voor de politieke vernieuwing van de sociaal-democratie; vindt wel dat de politiek haar eigenheid tegenover het ethische moet bewaren

6. Jan Renders (algemeen voorzitter ACW) : “Hendrik de Man en de christelijke arbeidersbeweging”

- opmerking : zijn collega Martou van de MOC is ook aanwezig
- spreekt van een ‘wetenschappelijk huldebetoon’ aan Hendrik de Man
- kadert zijn lezing in de vraag voor een progressieve frontvorming
- over het Plan van de Arbeid : naast pleidooi voor meer geplande aanpak van de economie, ook eigenlijk een oproep voor progressieve frontvorming => het ACW deed toch niet mee omwille van politieke, economische en morele redenen
- relevante punten van de Man :
1. poging om met het Plan een realistisch anti-kapitalistisch programma te maken
2. zuildoorbrekende opvatting => samenwerking met christenen
3. aandacht voor andere dan louter economische factoren
4. psychologisch-idealistische benadering van de sociaal-economische realiteit
- over het ACW : meer en meer een sociale beweging met een sociaal programma, minder nadruk op katholieke invulling van het project
- zegt dat de Man aandacht had voor religie en cultuur en dat hij het eerder had over de vorming van een volkspartij in plaats van een arbeiderspartij
- wijst op de toenemende vermarkting van de politiek en vindt dat er meer aandacht voor ethiek en idealisme moet zijn, anders zijn er binnenkort enkel nog managers in de politiek
- conclusie : vindt het afschuiven van het marxisme en de toenadering tot de christelijke arbeidersbeweging een positieve stap voor het Vlaamse socialisme

7. Debat : “Overheid, economie, arbeid en de uitdaging van het (anti-)globalisme”

Karel Van Miert :
- zegt dat e relatie tussen de overheid en de economoe altijd problematisch zal zijn
- pleit voor een geliberaliseerde economie met een onafhankelijke regulerende rol van de overheid; vindt dat de overheid zich niet moet bezighouden met luchtvaart, staal, telecom, etc...
- zegt dat de overheid het gunstige kader moet scheppen voor een dynamische economie, zodat de sociale zekerheid betaalbaar blijft

Anne Van Lancker (Europees Parlementslid SP.A) :
- zegt dat de relatie tussen de overheid, de economie en de burger uit evenwicht is in het voordeel van de economie
- pleit voor een sterke overheid en vindt dat de markt voor sommige sectoren niet mag; ze is tegen de liberalisering van openbare diensten
- zegt dat de EU te veel aandacht heeft voor slechts twee zaken : 1. de prijsstabiliteit (ECB); 2. het gezond houden van de overheidsfinanciën (cfr. Stabiliteitspact)
- pleit voor overheidsregulering (sociale normen + milieunormen opleggen + herverdeling van de welvaart); overheid moet de groei stimuleren en investeren in sociale en ecologische projecten
- conclusie : er zijn grenzen aan de markt en aan de concurrentie :
1. de concurrentieregels van de EU beletten de nationale overheden om eigen regels op te leggen
2. de gemeenschapsvoorzieningen moeten onder controle van de overheid blijven

Francine Mestrum (Attac) :
- drie punten :
1. zowel de wereldbank als de WTO hanteren 1 model voor iedereen : privatisering, liberalisering, exportpromotie
2. een sterke overheid is nodig, maar niet zoals Van Miert het voorstelt, dat is immers het model van Stiglitz om de vrije markt zo goed mogelijk te omkaderen
3. een dynamische economie moet ten dienste van de maatschappij staan
- ethiek is belangrijk als uitgangspunt voor een meer socialistische samenleving; maar belang van materiele waarden niet vergeten (cfr. ontwikkeling van de Derde Wereld)

Carl Devos (Ugent) :
- pleit voor een combinatie van de jonge de Man en de oude de Man; hij bedoelt hiermee de combinatie van het internationalisme met de planmatige aanpak van de ecnomie
- hij heeft het ook over de overgang van de ‘keynesiaanse welvaartstaat’ naar de ‘schumpeteriaanse workfarestaat’ en hij spreekt hierbij over het ‘verantwoordelijkheidsdenken van de derde weg’
- zie colloquiumdocumenten

Karel Van Miert :
- houdt een enorm neoliberaal geïnspireerd pleidooi en hij vindt dat de andersglobalisten maar weinig kennis hebben van de geschiedenis en van de feiten
- bewijst zijn totaal failliet als ‘socialist’ (indruk van heel wat mensen in de zaal)


8. Lode Hancké : “Synthese van het colloquium”

- doet een oproep voor steun voor de Verenging voor de studie van het werk van Hendrik de Man
- onderscheidt een aantal relevante punten :
1. relatie tot Marx : ‘socialisme is een intellectuele constructie’ (citaat van Leo Michielsen) => in feite wat de Man al begin deze eeuw zei
2. Marx is niet aangepast aan de tijd
3. de verdamping van het proletariaat, van de traditionele arbeidersklasse; het proletariaat is niet de nieuwe cultuurdrager
4. socialisme is een gebod, geen noodzaak van de geschiedenis
5. concept van voluntarisme = belangrijk voor socialisme
6. socialisme = democratie; socialisme = toepassing van de ethiek (van het christendom en het humanisme)
7. respect voor alle godsdiensten; gelovigen hebben plaats in de socialistische beweging
8. de Man is de wegbereider van een andere ordening; een gedeelde visie bepaalt de inhoud van een partij
9. richting van gelijkheid is de richting die men moet uitgaan
- conclusie : de Man heeft in iedere situatie een vraag ontdekt die om een antwoord schreeuwt !


9. Afsluiting door Herman Balthazar :
- opvallende uitspraak : dit colloquium was geen hagiografie zoals in de folder van de BBTK vermeld staat


!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

4/12/03

OPEN BRIEF
Aan de organisatoren, sprekers en deelnemers van het
COLLOQUIUM Hendrik DE MAN
BONDSGEBOUW 12.12.03



Aangezien wij vernoemd worden als (mede) organisator van hogervernoemd colloqium, meent het Bestuur van BBTK-Antwerpen (de bediendebond van het ABVV) zich tot u te moeten richten.

Bij het lezen van de uitnodiging vielen wij bij wijze van spreken bijna van onze stoel. Niet omwille van de eminente sprekerslijst (velen van hen delen allicht onze visie), maar omwille van de “aanblik” van de folder die toch voor een breed publiek bestemd is. Sinds wanneer maakt men in vakbonds- en socialistische kringen van de politieke figuur Hendrik De Man een lichtend voorbeeld ?

Wij waren nog niet geboren in ’40 toen de inderdaad charismatische De Man (beter dan wie ook bekend met de situatie in Duitsland en met de ambities van het Nazisme), zijn achterban de rug toekeerde en koos voor de collaboratie. Toch kunnen wij ons erg goed voorstellen in welke totale verwarring en verbittering over dit verraad hij collega’s, kameraden en oud-bewonderaars heeft achtergelaten. (En voor wie zich het niet kan voorstellen zijn er memoires en historische verhalen genoeg).

De Man is – zoals alle deelnemers aan het colloqium allicht beter weten dan wij – na de oorlog voor zijn verraad veroordeeld tot 20 jaar. Vele van zijn bewonderaars in de jaren ’30 bekochten hun socialistisch en democratisch consequent zijn al veel vroeger met hun leven en/of hun gezondheid.

Aan zo’n historische figuur een colloqium wijden is natuurlijk niet uit den boze. Integendeel, zeker “socialisten” die de ambitie (zouden moeten) hebben de maatschappij te willen veranderen, kennen best zowel hun feiten- als hun ideeëngeschiedenis. Ook de verhalen die slecht afliepen…

Het gaat ons dus niet om het colloqium, het gaat ons over het voor ons totaal onaanvaardbaar beeld dat via de folder in een breed publiek verspreid wordt. The image is the message.

Wij waren geschokt over een folder en een affiche die het hebben over de “erfenis” van De Man en dan nog in combinatie met een foto van het lichtend voorbeeld in die “typische” jaren ’30 stijl (“zien” we hier al lang voor ’40 een stukje van zijn totalitaire voorliefde ?). In ons lokaal komt zoiets in alle geval niet aan de muur. (En moest het om een post-modern grapje gaan, dan is het er een dat getuigt van slechte smaak).

Nogmaals een colloqium dat probeert de sleutel vast te krijgen over het denken van zo iemand (maar dan gekoppeld aan het hoe en waarom zo iemand er toe kwam om te doen wat hij deed), kan interessant zijn. Het gaat immers om een historisch leider, en getalenteerd iemand, die de kans gehad heeft om de socialistische basis te kennen, die lang in Duitsland gewoond en gewerkt had en die meer dan wie ook over de politiek analytische gaven beschikte om de maatschappelijke implicaties van het aan de macht komen van het oorlogszuchtige, racistische en dictatoriale nazisme in te schatten. Uiteraard hoort een analyse van “positieve” “innoverende” jeugdideeën daar ook bij, maar over zo’n figuur maak je geen éénzijdige hagiografische folder die het alleen heeft over “de belangrijkste denker van de socialistische beweging na Marx”; over “de grondlegger van de tweede fase van het socialisme, waarin gekozen wordt voor democratie, voor ethische waarden…”; waarin men Spaak citeert die het heeft over “de meest authentieke denker van de 20° eeuw… die vaak het gevoel gaf te maken te hebben met een genie”.

Dat is geschiedenisvervalsing. Daarvan distantiëren wij ons.

In een tijdsbestek waarin ook wij geconfronteerd worden met de dreiging van een mogelijks groeiend extreem rechts gedachtegoed, in een periode dat de discussie over het hoe en waar daarover discussiëren actueler blijft dan ooit, moest dit van ons hart.


Met vriendelijke groeten,


Dagelijks Bestuur BBTK-Antwerpen


Marianne Gestels, Georges Seclef,
Jan Martens, Kristien Merckx,
Gert Wenselaers, Pascal De Bel,
Herman Luyckx