arch/ive/ief (2000 - 2005)

Hieronder een vertaling van een analyse van Sipaz over de ‘zapatista juntas of good government´. De volledige tekst is te raadplegen in het engels of het spaans in de Sipaz informe van augustus op hun website: http://www.sipaz.org. De tekst is opgebouwd omheen de communiqués van de zapatisten, die in de tekst tussen dubbele haakjes staan. Enkele veel voorkomende woorden die niet gemakkelijk te vertalen zijn hier nog in het spaans: sociedad civil (vertaald als: civiele samenleving, samenleving en sociale bewegingen), juntas de buen gobierno (colleges voor goed bestuur), consejos autonomos de municipios autonomos rebeldes zapatistas (de autonome raden van de autonome zapatistische gemeenten of gemeenschappen in opstand) en pueblos indigenas (inheemse volkeren).


Analyse:

Verzet en zelfbestuur: de vorming van de ‘zapatista juntas de buen gobierno’

In juli 2003 hernam het zapatistische leger voor nationale bevrijding (EZLN) het initiatief met een reeks communiqués waarin ze het einde van de ‘Aguascalientes’ (de ontmoetingsplaatsen voor het EZLN en de civiele samenleving in de autonome Zapatistische gemeenten) en de vorming van de ‘colleges voor goed bestuur’ aankondigden, hetgeen samenging met een politieke heroriëntatie (zie http://www.ezln.org). De zapatisten gaan zo verder met het uitbouwen van zelfbestuur doorheen het proces van civiel verzet, een ontwikkeling die reeds jaren aan de gang is.

Een stap verder in de richting van zelfbestuur

In juli stelde Subcomandante Marcos ( de woordvoerder van de militaire leiding van de zapatisten) dat, aangezien een antwoord van de verschillende autoriteiten op hun vraag naar zelfbestuur uitblijft, de San Andres akkoorden “eenvoudigweg zullen toegepast worden in de opstandige gebieden”. Bovendien kondigde hij aan dat de autonome zapatistische gemeenten “een aantal wijzigingen voorbereiden die te maken hebben met hun intern functioneren en hun verhouding tot de nationale en internationale civiele samenleving”.
Vervolgens, na een kritische analyse van de problemen waarmee ze kampten, maakte het EZLN de dood van de Aguascalientes bekend. In hun plaats, installeerden ze de “Caracoles, woonplaatsen van de colleges voor goed bestuur”: “(...) ze zullen als poorten zijn waarlangs men de gemeenschappen binnengaat en waarlangs de gemeenschappen naar buiten gaan, als ramen die ons een blik gunnen op onszelf of op de buitenwereld, als hoornen die onze woorden ver uitzenden en die het ons mogelijk maken andere woorden van ver weg te horen.”
Elk van de vijf colleges voor goed bestuur wordt samengesteld met een of twee afgevaardigden uit de autonome raden in iedere zone om zo de 30 Zapatistische autonome gemeenten in opstand te omvatten.

*De ‘colleges voor goed bestuur’ zullen onder andere de volgende functies vervullen:
“- Proberen de ongelijke ontwikkeling van de verschillende autonome gemeenten
tegen te gaan.
-Bemiddelen in de conflicten tussen autonome gemeenten en tussen die gemeenten en de officiële gemeenten
-De klachten over mensenrechten schendingen of andere onregelmatigheden van de autonome raden, behandelen; hun gegrondheid onderzoeken; eventueel aan die raden de opdracht geven de fouten te corrigeren en de veranderingen opvolgen.
-Toezicht houden op de projecten en het gemeenschapswerk in de autonome zapatistische gemeenten in opstand; er voor zorgen dat deze projecten uitgevoerd worden binnen de tijdspanne en volgens de wijze die overeen gekomen werd met de gemeenten en de steun voor gemeenschapsprojecten in de autonome zapatitische gemeenten in opstand aanmoedigen.
-Toezicht houden op de wetten die, nadat ze zijn goedgekeurd door de gemeenten, deel uitmaken van de rechtspraak van de autonome zapatistische gemeenten in opstand.
-Aandacht geven aan de nationale en internationale civiele samenleving die de gemeenschappen bezoekt en hen begeleiden; productieve projecten aanmoedigen; kampen voor de onbservatie van de mensenrechten installeren; onderzoek uitvoeren (noot: onderzoek moet de gemeenten ten goede komen) en participeren in welke activiteit ook die goedgekeurd wordt door de gemeenten in opstand.
-In overeenstemming met het CCRI-CG (het clandestien inheems revolutionair comité-algemeen bevel) van het EZLN de aanzet geven voor de participatie van leden van de autonome Zapatistische gemeenten in opstand in activiteiten of gebeurtenissen buiten de gemeenten in opstand en deze leden selecteren en voorbereiden voor die activiteiten en gebeurtenissen.
-Ervoor zorgen dat zij die de Zapatistische gebieden in opstand besturen, besturen door te gehoorzamen.”*

Het EZLN nodigde de civiele samenleving uit voor de dood van de Aguascalientes en de inwijding van Caracoles in de Caracol van Oventik in het hoogland van Chiapas, tussen de 8ste en 10de augustus. Tien Zapatistische aanvoerders, 100 vertegenwoordigers van de autonome gemeenten, duizenden zapatisten en leden van de nationale en internationale civiele samenleving woonden de gebeurtenis bij.
De nieuwe structuur versterkt het EZLN vanbinnen en vanbuiten, bij de basis en bij de leiding, door duidelijke kanalen te creëren voor de communicatie met de nationale en internationale civiele samenleving: “Zodat de civiele samenleving nu weet met wie ze moet overleggen voor de projecten, vredeskampen, bezoeken, donaties, enz. De verdedigers van de mensenrechten weten nu naar wie ze toe moeten met de aanklachten die ze ontvangen en van wie ze een antwoord kunnen verwachten. Het leger en de politie weten nu wie aan te vallen (er rekening met houdend dat het EZLN er ook zal zijn). De media die zeggen ‘zij die ons betalen, spreken’ weten nu wie te belasteren of te negeren. De eerlijke media weten nu waar ze terecht kunnen voor interviews of reportages in de gemeenschappen. De federale overheid en haar ‘afgevaardigde’ weten nu wat ze moeten doen om op te houden te bestaan. Tenslotte weet de geldwereld nu wie ze eveneens moet vrezen.” (La treceava estela, Sexta parte)

In het vijfde communiqué van juli, raakt Marcos een gevoelig onderwerp: de delicate verhouding tussen de zapatistische en niet-zapatistische gemeenschappen. Het EZLN probeert het functioneren van gemeenschappen waarin de macht horizontaal, democratisch en op een roterende basis verdeeld wordt, te bevorderen en versterken. Toch erkenden ze dat in het geval van een conflict of geschil, het laatste woord bij het EZLN lag: “De militaire structuur van het EZLN ‘bezoedelde’ in zekere zin de democratische tradities en het zelfbestuur. Het EZLN was dus een van de ondemocratische elementen in een gemeenschapssysteem met directe democratie.”
In Oventik kondigde het EZLN de stopzetting aan van de controleposten en tolheffingen langs de wegen die door hen gecontroleerd worden. Dit als een teken van goede wil in de richting van de niet-zapatistische gemeenschappen. Ze veranderden eveneens de relatie tussen de autonome gemeenten en de militaire arm van de zapatisten: de schaduw van het EZLN zal een stap terugzetten zodat de gemeenten weer op de voorgrond kunnen treden. Meer dan ooit verschijnt het zapatistische experiment nu als een verzetspraktijk eerder dan een militair project, waarbij een proactieve houding in termen van burgerlijke ongehoorzaamheid wordt aangenomen door steeds openlijker overheidsfucties over te nemen.
Toch zal het EZLN doorgaan met het verdedigen van de autonome gemeenten. De waarschuwing aan het adres van de paramilitaire groepen was dan ook duidelijk, “zeker voor die in het hoogland van Chiapas”.

Reacties

Leden van de federale regering reageerden uiteenlopend op de herpositionering van de zapatisten. Volgens Xochtil Galvez, hoofd van de nationale commisie voor de ontwikkeling van de indiaanse dorpen, bestaat er voor de aanhoudende problematiek van de inheemsen in Chiapas “één fundamentele oplossing: vooruitgang boeken in de grondwetswijzigingen, waarvan de laatste ronde zowel voor de gemeenschappen als voor de zapatisten ontgoochelend was.” Ze loofde het feit dat de nieuwe voorstellen eerder politiek dan militair waren, een evolutie die eveneens door de staatssecretaris werd verwelkomd.
Op 1 september stelde president Fox zijn derde regeringsverklaring voor. Een groot deel ging over de structurele hervormingen in de landbouw, de arbeidsmarkt en de telecommunicatie- en energiesector. Met betrekking tot de situatie van de inheemse volkeren, vestigde hij de aandacht op de creatie van de Nationale commissie voor de ontwikkeling van indiaanse dorpen. Deze commissie werd afgewezen door meer dan 50 organisaties van inheemse volkeren en door mensenrechtengroeperingen omdat ze niet geconsulteerd werden voor de oprichting.
In officiële regeringsverklaringen probeert men er op te wijzen dat de ‘colleges voor goed bestuur’ niet ongrondwettelijk zijn aangezien de laaste grondwetswijziging openingen creëerde voor inheems zelfbestuur. We mogen niet vergeten dat die laatste hervorming precies door de zapatisten werd verworpen omdat ze niet overeenkwam met de voorstellen die bekend staan onder de naam COCOPA. De COCOPA wet die op haar beurt de belangrijkste elementen uit de San Andres akkoorden had overgenomen. Voor het EZLN zijn de ‘colleges voor goed bestuur’ een stap verder op het pad van verzet, terwijl de overheid deze colleges grondwettelijk probeert te noemen zodat ze niet in tegenspraak lijken met hun eigen hervormingen.
Op statelijk nivieau verwierpen PRI en PAN afgevaardigden in het parlement van Chiapas de vorming van de ‘colleges voor goed bestuur’, argumenterend dat ze de rechtsstaat schenden en dat ze tot nog meer sociale spanningen zullen leiden.
De commissaris voor de verzoening van de gemeenschappen in conflict, van de overheid in Chiapas, verklaarde op zijn beurt dat de administratie van Pablo Salazar gelooft “dat geen enkele bestuursvorm die de situatie van de inheemsen tracht te verbeteren de wet overtreedt.”
Vertegenwoordigers van het Nationaal Inheems Congres (dat een groot deel van de inheemse beweging in Mexico verenigt) namen zich voor om het Zapatistisch voorbeeld verder op te volgen en inheems zelfbestuur aan te moedigen, met als doel de rechten van de indiaanse dorpen in het hele land te verdedigen.
Vertegenwoordigers van een aantal landelijke organistaties juichten de oprichting van de ‘colleges voor goed bestuur’ toe. Ze bevestigden dat de colleges een buitengewoon instrument zijn voor de uitoefening van directe democratie.

parlementsverkiezingen: stemonthouding als enige winnaar

De herpositionering van het EZLN was des te relevanter aangezien ze plaatsvond in de periode net na de verkiezingen. Op 6 juli waren er in Mexico federale parlementsverkiezingen. Nooit eerder was er in de recente geschiedenis van het land zo een hoog percentage stemonthouding: 58.32% van de kiezers kwam niet opdagen (37 miljoen afwezigen). Van 1988 af hamerde de civiele samenleving op het belang van propere verkiezingen en de gelijkwaardigheid van iedere stem. Nu lijkt het er echter op dat ontgoocheling de overhand heeft: het groot aantal stemonthoudingen wordt geïnterpreteerd als een politieke afstraffing, niet enkel van de regering Fox maar ook van de dominante politieke partijen. Het lijkt een signaal vanuit de samenleving: er sluimert een algemene teleurstelling over het gebrek aan politieke alternatieven en ware keuzes.
In deze laatste verkiezingen behaalde geen enkele partij een echte overwinning. Desondanks wijst het uiteindelijke resultaat op een herstel van de Institutioneel Revolutionaire Partij (PRI, die aan de macht was van 1929 tot 2000). De PRI behaalde 36.9 % van de stemmen wat haar 224 zitjes en een meerderheid oplevert. Toch is ze nog ver verwijderd van de meer dan 50% van de stemmen die ze ooit haalde. De Nationale Actie Partij (PAN, de partij van president Fox) was de verliezer van de verkiezingen. Ze slaagde er niet in de meerderheid te behalen die het mogelijk zou maken hervormingen door te voeren zonder overleg met de oppositie. De Pan kreeg 32.8% van de stemmen en 153 zetels. De Democratisch Revolutionaire Partij (PRD, de centrumlinkse oppositiepartij) verstevigde haar positie in Mexico stad waar ze een overtuigende overwinning behaalde dankzij de populariteit van Manuel Lopez Obrador, burgemeester en PRD lid. De PRD blijft met 18.77% van de stemmen (95 afgevaardigden) de derde grootste politieke familie van het land hoewel ze buiten Mexico stad verzwakken. De drie andere partijen die deel zullen uitmaken van het parlement zijn de groenen (PVEM) met 6.55% van de stemmen en 17 zetels. De arbeiderspartij (PT) waarvoor 2.55% stemden wat neerkomt op 6 zetels en tenslotte ‘Covergencia’ met 2.41% van de stemmen en 5 zetels.
Deze resultaten, die waarschijnlijk de uitkomst zijn van een eerlijk verkiezingsproces, zijn zorgwekkend omdat ze wijzen op het gebrek aan legetimiteit waarmee het volgende parlement zal moeten werken. De grootste minderheid is de PRI, waarvoor slechts 15 % van de ingeschreven kiezers koos. Tegelijk zal de vergaande fragmentering het moeilijk maken om een consensus te bereiken over gelijk welke hervorming.