Samenleven in diversiteit. Opinieartikel van Dirk Jacobs en Kif Kif in De Standaard.

Door de commotie rond het gemeentelijk stemrecht voor niet-EU-burgers wordt er weinig over gesproken, maar de Vlaamse overheid staat op het punt haar minderhedenbeleid nieuw leven in te blazen. Volgens Dirk Jacobs en Kif Kif is er in die materie nog veel werk aan de winkel. ,,Vlaanderen moet nog steeds met de multiculturele realiteit leren omspringen.''

Een dik jaar geleden vroeg onder meer de Federatie van Marokkaanse Democratische Organisaties (FMDO) een evaluatieonderzoek van het integratie- en antiracismebeleid. Het onderzoek gebeurde onder leiding van professor Albert Martens (KU Leuven). Ongeveer in dezelfde periode nam de Vlaamse regering de beslissing om haar minderhedenbeleid te actualiseren. Daarvoor zou een nieuw -- het vorige dateerde van 1996 -- zogeheten ,,strategisch plan'' ontworpen worden. Een eerste aanzet tot een nieuw strategisch plan werd onlangs door minister Adelheid Byttebier (Groen!) bekendgemaakt en wordt de komende maanden verder uitgewerkt met de betrokken actoren -- het minderhedenforum en de integratiesector. In maart 2004 moet het Vlaams Parlement zich over het plan uitspreken.

Opmerkelijk is dat de notie ,,samenleven in diversiteit'', ingebracht door de groenen, centraal staat in het beleidsdocument. Dat zou een hele ommezwaai in de filosofie van het minderhedenbeleid kunnen betekenen. Tot nu toe was het integratiebeleid gebaseerd op de ongeschreven premisse dat we leven in een monoculturele samenleving waaraan allochtonen zich in de eerste plaats moeten conformeren. De notie ,,samenleven in diversiteit'' prikt de mythe van de eenvormige cultuur door en erkent dat onze samenleving inherent gekenmerkt wordt door diversiteit. Etnisch-culturele verscheidenheid is daarbij maar één -- weliswaar heel belangrijk -- element.

Vernieuwend is dat het ontwerp van het nieuwe strategisch plan die diversiteit niet zozeer als een probleem, maar als een rijkdom beschouwt. Dat opent perspectieven voor een volwassen minderhedenbeleid, waarbij de verantwoordelijkheid voor het succes niet alleen bij de allochtone groepen wordt gelegd, maar evenzeer op de schouders van de autochtone groepen. Voorts gaat het strategisch plan expliciet uit van de structurele betrokkenheid van de etnisch-culturele minderheden bij het Vlaamse minderhedenbeleid, wat in het verleden allerminst voor de hand lag. Tot slot legt de Vlaamse overheid zichzelf een expliciete voorbeeldfunctie op bij de realisatie van de evenredige participatie en de emancipatie van minderheidsgroepen.

Mooie woorden allemaal. Maar Willem Elsschot leerde ons dat er tussen droom en daad praktische bezwaren staan. Na de rellen die volgden op de moord op Mohamed Achrak in Borgerhout, kondigde de Vlaamse regering aan dat de allochtone zelforganisaties een grotere rol als gesprekspartners van de overheid zullen krijgen. Dat lijkt ons een uitstekende zaak, maar dan moeten die zelforganisaties ook ondersteund worden om daartoe de nodige expertise te kunnen uitbouwen. Een goede eerste stap is dat onlangs de personeelsbezetting van het Forum voor Etnisch-Culturele Minderheden, de huidige officiële gesprekspartner van de Vlaamse regering, is versterkt.

Daarnaast moeten we erover waken dat de zelforganisaties niet de dupe worden van de eisen in het nieuwe decreet voor het sociaal-culturele volwassenenwerk. De Vlaamse overheid moet ook durven denken in de richting van een systeem van vrijgestelden voor de (federaties van) zelforganisaties, zoals dat voor andere partners in overlegorganen bestaat.

Uit het evaluatieonderzoek van het team van professor Martens onthouden we vooral dat het eerste strategisch plan interessant oogde en dat er voldoende ronkende verklaringen over het minderhedenbeleid op papier staan, maar dat veel daarvan dode letter is gebleven. Enkele voor de hand liggende ingrepen dringen zich op. De Interdepartementale Commissie voor Etnisch-culturele Minderheden (ICEM), die de coördinatie en uitvoering van het (vorige) strategisch plan bij de hele Vlaamse overheid moest verzekeren, is met de facto maar één persoonslid niet in staat om haar officiële rol te vervullen en moest gevoelig versterkt worden. Interessant is ook het voorstel van de Leuvense onderzoekers om daarnaast een onafhankelijk Centrum Minderhedenbeleid op te richten, dat instaat voor de permanente externe evaluatie van het Vlaamse minderhedenbeleid. Bovendien bestuurt de Vlaamse overheid vandaag bijna blind als het om etnische minderheden gaat. Daarom is de periodieke wetenschappelijke bevraging van een representatieve steekproef van allochtonen volgens ons onontbeerlijk om de vinger aan de pols te kunnen houden.

Dat zijn allemaal maar randvoorwaarden die een efficiënt minderhedenbeleid mogelijk maken. Het echte werk bestaat erin de situatie van de minderheidsgroepen in Vlaanderen te verbeteren. Het is goed dat het nieuwe strategisch plan niet langer van een betuttelend, ingevuld integratieparadigma vertrekt en resoluut de kaart van het samenleven in diversiteit trekt. Hopelijk groeit daardoor het besef dat het geen zin heeft om allerlei ,,aanpassingen'' van de allochtonen te verlangen terwijl je in situaties die een krachtig optreden tegen discriminatie vereisen, doet alsof je neus bloedt. Vlaanderen moet nog steeds met de multiculturele realiteit leren om te springen. Overheid en media spelen daarbij een belangrijke rol.

Maar daarnaast is er ook nood aan een ,,hard'' beleid naar de allochtonen toe. De belangrijkste noden van allochtone groepen liggen onmiskenbaar op het vlak van werkgelegenheid en opleiding. De Vlaamse beleidsmakers moeten daarom nog meer dan vandaag een prioriteit maken van de strijd tegen discriminatie en achterstand op de arbeidsmarkt en in het onderwijs. Met name op het vlak van de evenredige arbeidsparticipatie moeten de actieprogramma's meer doen dan alleen vrijblijvende doelstellingen te formuleren. De Vlaamse overheid kan zelf, zoals in het ontwerp van het nieuwe strategisch plan aangekondigd wordt, het goede voorbeeld geven. Er is nog veel werk aan de winkel. Dat inzicht lijkt vandaag iedereen te delen. Of de politieke wil bestaat om van een controleerbaar en efficiënt minderhedenbeleid een prioriteit te maken, is veel minder duidelijk. Laten we hopen dat het vernieuwde strategisch plan daar verandering in brengt. Dat is niet alleen een verantwoordelijkheid van de minister, maar van iedereen in de Vlaamse regering en van alle (democratische) fracties in het Vlaams Parlement.

Dirk Jacobs (KUBrussel/KULeuven) en de redactieraad van Kif Kif, de interculturele site van Vlaanderen (http://www.kifkif.be)

arch/ive/ief (2000 - 2005)