arch/ive/ief (2000 - 2005)

Maar wat bij Moore aanleiding gaf tot een weergaloze documentaire over alles wat fout loopt in de gewelddadige Amerikaanse samenleving, wordt bij Van Sant een stille filmische mijmering. Met zo’n drama kan je inderdaad op twee manieren omgaan. Je kan als een gek beginnen zoeken naar de oorzaken en je kan er heel stil van worden. Gus Van Sant kiest voor het laatste. De camera volgt een tiental tieners doorheen de typische gangen van een Amerikaanse school met rijen lockers en de even onvermijdelijke trofeeënkast. Jongeren kunnen hard zijn voor elkaar en voor zichzelf. De jongen die op weg naar school het stuur moet overnemen van de dronken vader. De meisjes die na elke maaltijd hun eten uitkotsen. Nog een ander meisje dat niet van gym en sporten houdt. Elk personage heeft zijn eigen verhaal. Tienerleed werd wellicht nooit eeder met meer liefde in beeld gebracht. De film heeft geen klassieke opbouw. Sommige scènes keren steeds terug telkens vanuit een ander perspectief of vanop de schouder van een ander personages waardoor alleen maar scherper duidelijk wordt dat ze zich niet eens bewust zijn van elkaars aanwezigheid.

De moordpartij hangt als een dreigende wolk over de film. Wat de banale handelingen van doodgewone tieners zouden zijn, worden nu de rituelen van mensen die aan hun laatste uren van hun leven begonnen zijn. De camera registreert zonder genade maar ook zonder te oordelen.

Is dit dan een apolitieke film? Ik denk van niet. Dat zou hij wel zijn, mocht Van Sant laten uitschijnen dat de daden van de twee moordende tieners onverklaarbaar zijn of nog erger dat we de verklaring moeten zoeken in een van tijd en maatschappij losstaande menselijke natuur. Maar dat doet hij niet. De jongens vergapen zich aan een documentaire over Hitler. Ze bestellen een machinegeweer als was het een modelbouwvlieger en hebben gejaagde ouders zonder gezichten. Voor ze in slaap vallen spelen ze een stompzinnig computerspel en voor ze hun klasgenoten overhoop schieten betasten ze onhandig elkaars lichaam.

Het is niet meer dan een persoonlijke impressie, maar wel één van de aangrijpendste films van 2003. Oorspronkelijke gedraaid als tv-film voor de HBO-studio’s sleepte Elephant in Cannes de Gouden Palm in de wacht. De film is omstreden en ook bij de critici wordt hij heel gemengd onthaald. Stoor u vooral niet aan de wat vergezochte titel die nergens in de film geduid wordt. Elephant verwijst naar een boeddhistische parabel waarin verteld wordt hoe blinden een stuk van een olifant mogen betasten en vervolgens mogen beschrijven wat ze net vastgehouden hebben. Ieder verhaal is natuurlijk anders. Maar alle verklaringen samengelegd vormen misschien de sleutel tot de oplossing. Toch maar eens gaan kijken dus.