Elia Kazan, afscheid van de regisseur die links Hollywood aan de galg praatte

Kazan schoot enkele van de meest legendarische scènes uit de filmgeschiedenis. De woeste Marlon Brando in het broeierige A streetcar named Desire – een film die je zelfs in een aircogekoelde bioscoopzaal een klam gevoel bezorgt, Carol Baker de negentienjarige duimzuigende Lolita die een oudere man tot waanzin drijft en de getormenteerde James Dean in East of Eden die een filmlang hard zijn best doet om onder de schaduw van een hardvochtige vader uit te komen.

Maar aan al die onvergetelijke films zal voor altijd de sfeer van verraad blijven kleven. Op 10 april 1952 getuigde Kazan voor het US House Committee on Un-American Activities. Hij gaf er aan commissieleider McCarthy toe dat hij tijdens de jaren ’30 lid was geweest van de communistische partij en speelde de commissie 8 namen door van collega’s die eveneens lid waren geweest of nog altijd waren. Kazan was de enige grote ster in Hollywood die namen noemde. Zijn getuigenis brak de carrières van de mensen die hij verklikte en veroorzaakte een golf van paniek in de Amerikaanse filmwereld.

De getuigenis bezegelde meteen ook het einde van zijn hechte vriendschap met de Amerikaanse toneelauteur Arthur Miller. De schrijver van Death of a Salesman toonde vier jaar later hoe het wel moest. Hij weigerde één naam te noemen en werd daarvoor zelfs veroordeeld tot een gevangenisstraf. Onder meer dankzij de publiekelijke steun van zijn toenmalige echtgenote Marilyn Monroe heeft hij die straf nooit moeten uitzitten.

Kazan sloeg terug met de film On the Waterfront. Marlon Brando, die nochtans gezegd had nooit meer met de gevallen regisseur te willen samenwerken, speelt een havenarbeider die moedig opstaat tegen de corrupte vakbonden. Op het einde van de film schreeuwt Brando “I’m glad what I done. You hear me? Glad what I done!”. Dertig jaar later schrijft Kazan in zijn autobiografie dat hij diezelfde woorden met evenveel vuur herhaalt als hem gevraagd wordt of hij spijt heeft van zijn getuigenis.

Arthur Miller beantwoordde de film op zijn beurt met het toneelstuk The Crucible over een man die tijdens de heksenvervolgingen nog liever sterft dan een heks aan de galg te praten. Toen Elia Kazan in 1999 een oscar voor zijn hele carrière kreeg, haalde zijn oude vriend de schouders op net als veel andere collega’s. Toch bleef tijdens de overhandiging van de oscar een vierde van de zaal op zijn handen zitten terwijl Kazan een staande ovatie kreeg. Onder hen niemand minder dan Steven Spielberg. Of zoals Betsy Blair Reisz, de eerste vrouw van de tapdansende acteur Gene Kelly (Singing in the rain) zei: “De heksenjacht van McCarthy was een nachtmerrie. En zelfs nu nog gaat mijn lichaam te keer als ik er over spreek.” Zij was slechts één van de sterren die nooit meer aan de bak kwam na de verdachtmakingen van de commissie.

Elia Kazan heeft dus een schitterend oeuvre bij elkaar gefilmd, maar velen vragen zich af hoeveel films, scenario’s en performances hij niet in de kiem gesmoord heeft door hun toekomstige regisseurs, acteurs en schrijvers aan de galg te praten.

arch/ive/ief (2000 - 2005)