Proces tegen Tommy Franks nog niet afgelopen, interview met Jan Fermon

Proces tegen Tommy Franks nog niet afgelopen, interview met Jan Fermon
by Mara Van Riet Friday, Sep. 12, 2003 at 2:27 PM

mara@indymedia.be

Proces tegen Tommy Franks nog niet afgelopen Interview met advocaat Jan Fermon

Proces tegen Tommy Franks nog niet afgelopen Interview met advocaat Jan Fermon Voor het merendeel van de media is de hetze rond de Genocidewet afgesloten. Voor Jan Fermon, die 17 Irakezen en 2 Jordaniërs vertegenwoordigt, nog lang niet. Bij de doorverwijzing van de klacht tegen generaal Franks naar de VS, tekende hij beroep aan bij de Kamer Van Inbeschuldigingstelling (KVI). Op 23 september doet de KVI uitspraak over de zaak. De juridische argumentatie van advocaat Fermon is ijzersterk. Volgens hem kan de klacht niet doorverwezen worden naar de VS en is de nieuwe Genocidewet illegaal maatwerk. Toch houdt hij er rekening mee dat niet alleen het juridische zal doorwegen. Een interview over de vreselijke feiten achter de klacht, het juridische kluwen en de Belgische bochtendiplomatie.	Generaal Franks
Tegen wat ging u precies in beroep bij de KVI? Fermon: Op 17 juni wilde de federale procureur geen beslissing meer nemen over de klacht, omdat onze regering de klacht al naar de VS had doorgestuurd. Wij gaan daar niet mee akkoord, omdat de regeringsbeslissing volstrekt onwettig is. Ze is in strijd is met de fameuze conventies van Genève. Die conventies laten wel toe om een zaak naar een ander land door te sturen, op voorwaarde dat men nagaat of dat ander land effectief iets zal doen met die klacht. Maar de Belgische regering heeft de zaak gewoon doorgestuurd naar de VS, zonder er wat dan ook over na te gaan. De procureur had deze regeringsbeslissing naast zich neer moeten leggen en zelf moeten oordelen of de zaak al dan niet naar een onderzoeksrechter moet worden gestuurd.
Protest tegen straffeloosheid Franks	Waarom kunnen de VS deze zaak niet behandelen? Amerika is toch een rechtstaat. Fermon: Ik doe geen algemene uitspraak over het Amerikaans rechtssysteem. Dat is hier niet aan de orde. De vraag die we moeten stellen is: kunnen de slachtoffers op een correcte manier een klacht formuleren voor een Amerikaanse rechtbank en hoop hebben dat die klacht op een correcte manier zal behandeld worden? En in dit specifiek geval denken we dat dit niet zo is. Eerst en vooral omdat de VS de additionele protocollen van het Verdrag van Genève niet ondertekend hebben. De Conventies van Genève zijn eigenlijk de internationale wet die bepaalt wat een oorlogsmisdaad is. Dat is vervat in vier conventies en twee additionele protocollen, dus in totaal zes verdragen. In die additionele protocollen worden aanvallen tegen medische infrastructuur als een oorlogsmisdaad beschouwd. In onze klacht zijn er drie zulke feiten beschreven en die dus alleen in het kader van die protocollen als een oorlogsmisdaad kunnen worden berecht. België heeft die protocollen ondertekend.
Fermon: De VS hadden die protocollen ondertekend, maar nadien hebben ze hun handtekening teruggetrokken. Ze zijn die protocollen dus niet`vergeten` te ondertekenen. Nee, de VS hebben die protocollen expliciet verworpen. Met als gevolg dat de wettelijke basis om oorlogsmisdaden in de VS te vervolgen veel smaller is dan bij ons. Op zich is dat al genoeg om aan te tonen dat een deel van de slachtoffers, niet dezelfde kansen zullen hebben in de VS. Dan is er natuurlijk het meer algemene probleem, dat de VS de laatste twee jaar heel duidelijke hebben te kennen gegeven dat ze af willen van het internationaal recht. Je hebt bijvoorbeeld de manier waarop ze de oorlog tegen Irak begonnen zijn, tegen alle internationale rechtsregels in. Een ander voorbeeld zijn de gevangenen op Guantanamo, die niet als krijgsgevangenen worden beschouwd. D e zaak Franks zou in de VS voor een militaire rechtbank komen. Dit wil zeggen dat zijn ondergeschikten zouden moeten oordelen over zijn handelingen, hetgeen me erg onwaarschijnlijk lijkt. En dan is er nog de uitzonderlijke hetze die er rond die klacht is gevoerd, waarbij de Amerikaanse regering heel duidelijk tussen is gekomen. Als een regering agressief tussenkomt tijdens een juridische procedure, is er volgens Europese normen geen kans meer op een eerlijk proces. Dat heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens al verschillende malen verklaard voor Europese gevallen. Wanneer we al die elementen samenbrengen, is het evident dat de zaak niet voor een Amerikaanse rechtbank kan plaats hebben. Fermon: De VS hebben het trouwens nog eens aangetoond toen een militaire commissie het incident, waarbij een tank het Palestina Hotel in Bagdad beschoot, onderzocht. Daar zijn toen twee journalisten gedood. De eerste versie van de VS luidde dat er vanuit het hotel geschoten was op een tank. Maar een journalist van France 3 had alles gefilmd en zijn beelden spraken dat verhaal tegen. Dan verklaarden de militairen dat er `vijandige verrekijkers` gesignaleerd waren in het hotel. De onderzoekscommissie heeft uiteindelijk beslist dat het toch om wettelijke zelfverdediging ging. Bon, dat toont aan in welk klimaat die zaken behandeld worden. Om al deze concrete argumenten, dus niet omdat we een algemene afkeer van de VS hebben, vinden we dat de regering de klacht niet naar de VS had mogen sturen.
Collateral damage of slachtoffer van oorlogsmisdaad?	U verdedigt 19 mensen. Kan u wat meer details geven over de feiten van de klachten zelf? Fermon: Belangrijk is dat het in geen enkel geval over toevallige `collatoral damage` gaat. Het gaat in elk geval over burgers, die als burger door de Amerikaanse troepen geviseerd zijn. Bij de klachten zijn er zijn vijf categorieën van feiten. Het eerste is het bombarderen van burgerdoelwitten en het systematisch beschieten van burgers die op straat waren bij het binnenvallen van de Amerikaanse troepen in Bagdad.
Maar hoe maakt u een onderscheid tussen collatoral damage en oorlogsmisdaden? Fermon: Een bepaald incident toont dat heel duidelijk aan. Zo is er een burgerhuis in een burgerwijk gebombardeerd. Zo`n twintig minuten later, toen de buren naar buiten stroomden om naar overlevenden te zoeken in het puin, bombardeerden de Amerikanen datzelfde huis opnieuw, waarbij er terug veel slachtoffers vielen. Dat was geen verloren bom. Het is natuurlijk zo dat er pas volledige klaarheid kan komen als er effectief een onderzoek gevoerd wordt. Het beschieten van burgers bij het binnenkomen van Bagdad is op heel wat getuigenissen gebaseerd. Niet alleen getuigenissen van slachtoffers, maar ook van waarnemers ter plaatse. Voor dat ze de straten bezetten met infanterietroepen, reden de militairen eerst binnen met een Abrahams tank en maaiden ze alles weg wat bewoog. Men mag geweld gebruiken tegen militaire doelwitten, maar dat moet dan nog proportioneel zijn in verhouding met de te verwachten weerstand. Maar het wegschieten van kinderen, vrouwen, bejaarden en burgers omdat ze toevallig op straat lopen, is onaanvaardbaar. Op CNN sprak men van Saddam-aanhangers die zich verkleed hadden als burger. Fermon: Ja, het is goed mogelijk dat een aantal Iraakse soldaten zich als burger hebben gekleed. Maar hier ging het om een systematische politiek, van het onmiddellijk beschieten van alles dat voor de voeten liep. Fermon: Een andere reeks van incidenten heeft betrekking op het gebruik van clusterbommen. Dat zijn bommen die bij de explosie veranderen in een regen van kleine bommetjes. Op zich zijn die bommetjes niet sterk genoeg om een pantservoertuig of een gebouw te raken, maar wel om een persoon te treffen. Een clusterbom is op zich geen verboden wapen, zoals een anti-persoonsmijn dat wel is. Maar een clusterbom heeft bij het gebruik wel hetzelfde effect als een anti-persoonsmijn. Het is geweten dat zo`n 20% van die bommetjes niet onmiddellijk ontploft, op straat komt te liggen en dus een groot gevaar betekent voor de burgers. En natuurlijk is het gebruik van clusterbommen tegen burgerdoelwitten verboden, hetgeen trouwens geldt voor alle bommen. Zo is er bijvoorbeeld een bombardement op Hila geweest, waarbij de munitie via de deuren en ramen van de huizen binnenkwam en zo binnenshuis ontplofte. In die context is het gebruik van clusterbommen een oorlogsmisdaad. Fermon: Hetgeen ik persoonlijk de ergste incidenten vind, zijn de aanvallen op medische infrastructuur. Zo zijn er aanvallen geweest op drie ambulances, waarbij twee zwangere vrouwen levend zijn verbrand. De man van een van die vrouwen is zo zwaar in de benen getroffen dat ze zijn benen hebben moeten amputeren. Op het moment dat hij op de grond lag heeft hij nog teken gedaan dat men moest stoppen met vuren, en dan hebben ze nog eens in zijn hand geschoten. Dat is bijzonder wreed. Bovendien heeft een kolonel van de Marines voor een correspondent van Le Monde verklaard, als antwoord op protesterende soldaten, dat elke burger een militair kan verbergen en elke ambulance een autobom kan zijn. Op die manier heeft hij iedereen vogelvrij verklaard. In plaats van zijn manschappen erop te wijzen dat ze de moeilijke taak hebben een onderscheid te maken tussen echte burgers en soldaten in burgerkleding, zegt hij `schiet er maar op los`.Dat is aanzetten tot oorlogsmisdaden. Daarom heeft de klacht ook betrekking op deze kolonel. Dan zijn er de aanvallen tegen journalisten, waarbij ik de familie van de journalist van Al Jazeera vertegenwoordig, die in het gebouw zat toen het werd getroffen door Amerikaanse bommen. Dat was een gecoördineerde actie tegen Al Jazeera . De VS wisten perfect waar het gebouw lag. Een tank killer heeft twee raketten afgevuurd op de generator van het gebouw. Diezelfde dag werd het Palestine Hotel en de kantoren van de TV-zender Al Arabia getroffen. Onafhankelijke journalisten zijn die dag hard aangepakt. Het laatste type van incident heeft betrekking op de plunderingen. Een onafhankelijk cultureel centrum, dat zich vooral bezig hield met het bekend maken van artisanale Iraakse producten, is geplunderd en verwoest onder de ogen van de Amerikaanse troepen. Zijn die getuigenissen allemaal verzameld door Geneeskunde voor de Derde Wereld? Fermon: Niet allemaal, maar het merendeel wel. De aanwezig dokters werden natuurlijk in de eerste plaats geconfronteerd met de burgerslachtoffers omdat ze in de hospitalen meehielpen. Geert Van Moorter vertelde me dat, op de dag dat de Amerikaanse militairen Bagdad binnentrokken, op een kwartier tijd tientallen mensen in het ziekenhuis binnenkwamen met allerlei schotwonden.De dokters kregen toen vaak de vraag: wat kunnen we hieraan doen? Is er nergens in de wereld een instelling of een rechtbank die dat kan onderzoeken? Natuurlijk keek men eerst naar het Internationaal Strafhof. Maar vermits de VS dat niet erkennen, en een Amerikaan daar niet vervolgd kan worden, werd het België. Hoe zit dat met die wetsveranderingen? De wet is veranderd nadat de klacht werd ingediend. Geldt voor de klacht dan niet de oude Genocidewet? Fermon: De strafwet is retroactief wanneer iets dat vroeger wel strafbaar was, nu niet meer strafbaar is. Zo heb je bijvoorbeeld overspel, dat niet meer vervolgd kan worden. Maar hier zit je met een situatie van oorlogsmisdaden. Oorlogsmisdaden blijven oorlogsmisdaden. Het parlement heeft niet gezegd dat oorlogsmisdaden niet meer strafbaar zijn. In dit geval zijn er zijn twee wetswijzigingen geweest. Een in april en een in augustus. In april ging het vooral over procedurekwesties, hetgeen op zich een achteruitgang betekende, omdat de overheid zichzelf de mogelijkheid toekende tussen te komen om een zaak te onttrekken aan de rechterlijke macht. In augustus is men veel verder gegaan. Men heeft niet alleen de procedure opnieuw aangepast, maar men heeft daarenboven een belangrijke categorie van slachtoffers uitgesloten. Namelijk iedereen die niet 3 jaar in België woont op het moment van de feiten. Dus die mensen moeten in feite al in België wonen op het moment dat de feiten zich afspelen. De regel is dat procedureveranderingen in principe onmiddellijk van toepassing zijn met terugwerkende kracht. Maar hier zit je niet met een zuivere procedureregel: het gaat niet over welke rechter de zaak zal behandelen of over de periode waarin je beroep kan instellen. Het gaat erover dat je geen klacht meer kunt neerleggen en zo geen toegang meer hebt tot een rechtbank. En op dat punt zeggen we natuurlijk dat de wet van augustus niet van toepassing is op onze klacht. Er is nog een andere reden waarom de nieuwe wet niet van toepassing kan zijn. De wetsverandering betekent een enorme stap achteruit in de toepassing van de Conventies van Genève. Je hebt namelijk het `stand-still`-principe dat zegt dat wanneer een land bezig is met een internationaal verdrag uit te voeren, dat land nog wel vooruit, maar niet meer achteruit kan gaan. Duidelijker: België had eerst rechten toegekend aan een brede reeks van slachtoffers. België zou volgens het stand-still principe niet meer mogen terugkrabbelen. Illegaal Maatwerk op vraag van de VS Fermon: Voor de KVI hebben we dus gevraagd de wet van augustus aan de kant te schuiven, waarbij we terugvallen op de oude wet. Bovendien hebben we ook gevraagd om geen rekening te houden met de regeringsbeslissing die de klacht naar de VS verwijst. Normaal gezien moest die beslissing genomen worden door een voltallige ministerraad, maar er is helemaal geen ministerraad geweest. Dat blijkt onder meer uit hun website, waar er op 20 mei niets terug te vinden is. Blijkbaar hebben ze de vraag rondgestuurd naar elke minister en wanneer hij of zij zich niet tijdig verzette, was het in orde om de klacht door te verwijzen. Die procedure beantwoordt natuurlijk niet aan de vereisten. Bovendien werd de klacht naar de VS verstuurd, zonder eerst aan de VS te vragen of zij bereid waren om een onderzoek te voeren, hetgeen ook in strijd is met de conventies van Genève.
Belgische regering ging plat op de buik onder Amerikaanse druk	Fermon: De manier waarop we zaak nu behandelen, met de hele juridische wirwar, is natuurlijk een gevolg van de manier waarop de Belgische regering de wet heeft aangepast. In een totale paniekstemming is men in april aan die wet beginnen prutsen en heeft men dan die mogelijkheid van de Belgische regering om tussen te komen, tussen geschoven. Toen al duidelijk onder druk van de Amerikanen omdat er door iemand anders een eerste klacht was ingediend ivm de eerste golfoorlog en ook omdat men van de vervelende klacht tegen Sharon afwilde.
De Raad van State, die een advies moest geven, heeft toen gezegd dat dit volkomen illegaal was, omdat dit een schending is van het principe van de scheiding der machten. De regering heeft daarop geantwoord dat ze dat maar in `uitzonderlijke omstandigheden` zou doen. Een merkwaardige redenering: `we gaan maar in uitzonderlijke gevallen iets illegaal doen`. Ondanks die wijzigingen, kon ik dus nog altijd klacht neerleggen tegen Franks. Dan is men terug de discussie aangegaan in het parlement en heeft men werkelijk in functie van de hangende klachten, de wet proberen aan te passen. Dat kan je zo terugvinden in de parlementaire discussies. Dat is werkelijke schandalig. Men heeft maatwerk gedaan op vraag van de VS, met medewerking van juristen van het State Departement! En omdat deze wet maatwerk is, is het ook zo`n gedrocht. Want de wetgeving moet de ambitie hebben gelijk te zijn voor iedereen. U somt hier ijzersterke juridische argumenten op. Verwacht u een positieve uitspraak op 23 september? Fermon: Ik denk dat het inderdaad ijzersterke argumenten zijn wanneer alleen het juridische zou spelen. Zonder te willen vooruitlopen op de uitspraak van de magistraten, want ik beweer niet dat die niet onafhankelijk kunnen nadenken over de zaak. Verre daarvan. Maar magistraten zijn ook geen buitenaardse wezens die afgesloten zijn van het hele debat. Ik weet niet in hoeverre de Belgische magistraten zich laten beïnvloeden. De Belgische regering heeft zich in dit geval wel laten beïnvloeden op een zeer bedroevende manier. Nadat ze een moedig standpunt had ingenomen over de oorlog zelf, is ze in die kwestie helemaal plat op de buik gegaan. Dit voor pseudo-dreigementen zoals bv de NAVO die uit België weg zou gaan. De verplaatsing van de NAVO wordt al sinds de val van de muur overwogen. Een Amerikaans congreslid heeft ook voorgesteld om de Belgische wafels te boycotten. Dat kan men toch niet ernstig nemen. In de media spreekt men over de `extreem linkse advocaat`. U zou ook politieke motieven hebben. Had u niet meer kans gemaakt als advocaat van een neutrale mensenrechtenorganisatie`? Fermon: Ik denk dat dit niets had uitmaakt. Ten eerste heb ik die klacht samen met een andere advocaat uit Parijs ingediend, die niets te maken heeft met de Belgische politiek. Ik denk dat het daar absoluut niet over gaat. De klacht tegen Sharon is ingediend door progressieve advocaten die niet behoren tot `extreem links`. Tussen haakjes ik zie mezelf niet als `extreem` links. Ik zie mezelf eerder als gematigd. Maar die klacht tegen Sharon heeft men ook op allerlei mogelijke manieren proberen weg te werken, hoewel men het daar rustiger heeft gedaan. Sharon is nog van een ander kaliber dan de VS. Maar vanaf het moment dat de VS is beginnen te vloeken, heeft de Belgische regering het op een paniekerige manier aangepakt. Maar de wil om de klachten weg te werken is al lang aanwezig. Wat men nu wel wil accepteren zijn klachten tegen obscure dictators uit Latijns Amerika of Afrika. Zolang bv. Pinochet zijn werk deed ten dienste van het westen heeft men er weinig tegen ondernomen. Jaren later, wanneer hij oud en ongevaarlijk was, wilde men wel met een procedure beginnen. Op dezelfde manier wil men nog de klacht tegen Hissène Habré ,de vroeger president van Tsjaad aanpakken, die nu door Senegal wordt vastgehouden. Wanneer die leiders zijn afgezet of wanneer ze op een bepaald moment in conflict komen met het westen, dan spreekt men grote woorden van `geen straffeloosheid`. Maar het gaat hier nog altijd over mensen uit de derde wereld. Vanaf het moment dat het over politieke verantwoordelijken van westerse bondgenoten gaat, wil men er niet meer van horen. Heel wat NGO`s hadden gehoopt en ervoor gewerkt dat de Genocidewet een echt rechtsinstrument zou worden tegen straffeloosheid. De Belgische regering wilde in feite een diplomatiek instrument creëren, om zich als beschaving op te werpen ten opzichte van de derde wereld in een nogal neokoloniale en paternalistische optiek. Die tegenstelling komt nu naar boven natuurlijk.