Zelfbeheer in de Latijns-Amerikaanse buitenwijken vroeger en nu

Eind jaren 60 kwam er in Chili een golf van bezettingen van stedelijke terreinen op gang in de zogenaamde "callampa"-wijken. Dat zijn de arme buitenwijken met kartonnen en blikken huizen die als paddestoelen (callampas) uit de grond rezen. Vaak gingen met die bezettingen programma's van zelforganisatie gepaard. Via de bezetting van ruimtes werd een oproep gedaan voor het recht op een degelijke woning voor iedereen. Tijdens de regeringsperiode van Allende breidden die bezettingen nog uit en de bezetters speelden een actieve rol bij de opkomst van populaire initiatieven zoals arbeidsraden en wijkraden. De moord op Allende betekende echter ook het einde van de bezettingen. Meer dan eens werden de ingepalmde ruimtes gebombardeerd door de militaire junta.

In Peru vond een gelijkaardig fenomeen plaats: de bezetting van terreinen in de buitenwijken van de grote steden door duizenden arme mensen die zich zo organiseerden dat ze uitgroeiden tot een belangrijke sociale kracht.
Beide experimenten werden brutaal de kop ingedrukt door de militairen, maar de lessen die eruit getrokken werden vertalen zich vandaag de dag in het succes van de vele gelijkaardige initiatieven die verspreid over Latijns-Amerika plaatsvinden..

In Brazilië is er de Movimento dos Trabalhadores Sem Teto (MTST), een beweging die strijd levert tegen de "perverse logica van de Braziliaanse grootsteden" (zie http://www.mtst.org). De bezetting van zones in de periferie van de steden (voornamelijk in Sao Paulo) wordt er gecombineerd met de ontwikkeling van activiteiten van zelfbeheer, zoals het gezamenlijk cultiveren van een moestuin of het kweken van dieren. Ondanks de repressie en de pogingen tot ontruiming hebben de groepen toch meestal stand weten te houden en hun acties worden ook elders in het land voortgezet.

Ook in de favelas (sloppenwijken) van Rio de Janeiro komen er gelijkaardige organisaties tot stand die, ondanks de enorme druk van de drugshandelaars en de (daarmee samenwerkende) politie, toch op autonome wijze weten te werken. Het is nog te vroeg om te juichen, maar de evolutie is alleszins hoopgevend. Ook in andere steden in Brazilië wordt vooruitgang geboekt. In Fortaleza (in het noordoosten) en in Belem (eveneens in het noordoosten van Brazilië) organiseren buurtbewoners zich in onafhankelijke en horizontaal gestructureerde wijkcomités die zich inzetten voor een degelijke woonst. Ook "globalere" thema's als de strijd tegen de ALCA (in het Engels de FTAA, de Vrijhandelszone van de Amerika's) worden besproken tijdens de vergaderingen van die comités.

In Argentinië zijn de activiteiten van het MTD (Movimiento de Trabajadores Desocupados) al langer bekend. Onder het motto "werk, waardigheid en sociale verandering" zorgen zij voor een nieuwe en verrijkende impuls in de arme buitenwijken van Buenos Aires (zie b.v. http://www24.brinkster.com/movtd/). Hun acties houden niet op bij de eis voor werk en een degelijke woonst voor iedereen, ze willen vooral de "relaties van dominantie en geweld in een structureel onrechtvaardige maatschappij" wijzigen. Deze en nog een heleboel andere organisaties hebben het bewustzijn van het land grondig dooreen geschud. Samen met de Dominicaanse Republiek staat Argentinië dan ook het verst in de organisatie op wijkniveau.

In Paraguay kende de beweging van de "Los Sin Techo" de laatste jaren een spectaculaire groei. Ze verenigt meer dan 150.000 personen in zo'n 80 nederzettingen rond de hoofdstad Asunción, waarvan Marquetalia de bekendste is (http://www.lahaine.org/internacional/marquetalia_techo.htm). De bewoners van die nederzettingen hebben zelf een systeem van bewaking op touw gezet en hebben zelfs een eigen rechtbank.

Ook in Chili, Uruguay en Bolivië wordt melding gemaakt van soortgelijke initiatieven, al staat alles daar nog in zijn kinderschoenen. In Colombia is vooral de Comuna 13 bekend, in de buurt van Medellín: in die gigantische, zelfbeheerde wijk komt het vaak tot gewapende conflicten tussen de volksmilities (gesteund door de guerrillas) en de paramilitairen (http://colombia.indymedia.org/). In Mexico bestaan er een aantal "kiemen" van autonome organisaties, maar tot op heden op relatief kleine schaal. Dat is enigszins verrassend want in de periferie van de grote steden kan het Frente Zapatista op enorm veel bijval rekenen.

In de Dominikaanse Republiek kennen de zelfstandige organisaties binnen de wijken ("barriades") een groot succes door hun sterke onderlinge coördinatie en vermogen tot strijd en weerstand. Zij staan dan ook model voor vele andere organisaties in Latijns-Amerika. Zelfs de linkse politieke partijen, die zich in Latijns-Amerika traditioneel afzijdig houden telkens er sprake is van een sociale omwenteling, hebben hun respect betuigt. Ook intellectuelen en artiesten tonen hun interesse en het hele project is onderwerp van debatten en conferenties. De capaciteit van de wijken om zich effectief te mobiliseren en op een gecoördineerde wijze hele straten af te sluiten en hun bereidheid tot weerstand tegen de repressie kennen dus veel succes, ook buiten de Dominikaanse Republiek (http://136.142.158.105/Lasa2001/VargasTahira.pdf).

Uit dit beknopte overzicht blijkt dus duidelijk dat de sociale initiatieven in de stedelijke periferie in Latijns-Amerika heel wat succes kennen. Er is nog een lange weg te gaan, maar de signalen zijn zeker hoopvol te noemen.

arch/ive/ief (2000 - 2005)