arch/ive/ief (2000 - 2005)

Deze week publiceerde Amnesty International (AI) haar jaarlijks landenrapport. Net zoals de voorbije jaren wordt België door AI op de vingers getikt voor de gewelddadige behandeling van vluchtelingen en mensen zonder papieren tijdens gedwongen uitwijzingen. Dit jaar heeft Amnesty International ook veel aandacht voor de situatie van minderjarige asielzoekers in België. Het grootste deel van het jaarrapport over België gaat over de behandeling van vluchtelingen en mensen zonder papieren.

Mishandeling van verdachten

In een eerste hoofdstuk van het jaarrapport wordt de behandeling van verdachten op de korrel genomen. Volgens het rapport heeft het” VN Comité ter bestrijding van Raciale Discriminatie” reeds bezorgd gereageerd op “racistische incidenten in politiecommissariaten… waar de slachtoffers immigranten en asielzoekers waren”. Het Comité heeft België aanbevolen om alle mogelijke stappen te ondernemen om deze racistische gewelddaden te vervolgen.

Mishandeling bij deportaties

Een tweede item in het jaarrapport over België betreft de “mishandeling tijdens deportaties”. In het rapport haalt AI aan dat er nog steeds klachten zijn dat politiemensen geweld gebruiken en de ademhaling belemmeren van mensen die worden uitgewezen. Verontrustend is volgens AI vooral het feit dat het officiële onderzoek naar sommige van deze klachten onvoldoende wordt gevoerd. Sommige vluchtelingen worden uitgewezen nog tijdens het onderzoek van hun klacht.

Het is nochtans op zich niet gemakkelijk om als vluchteling klacht in te dienen tegen de behandeling in de luchthaven. Je kan je enkel baseren op je eigen verklaring, inhet beste geval gestaafd met een medisch attest van de verwondingen. Bovendien staan veel advocaten nogal weigerachtig om ook daadwerkelijk klacht in te dienen tegen een politieagent.

Indien er een parlementaire vraag gesteld wordt over mishandelingen bij uitwijzingen, dan baseert het Ministerie van Binnenlandse Zaken zich voornamelijk op de versie die werd gegeven door de politieagenten zelf, in het verslag dat van elke uitwijzingspoging moet opgemaakt worden. Vaak concludeert Minister van Binnenlandse Zaken A. Duquesne dat de vluchteling zijn verwondingen zelf heeft veroorzaakt of de agenten heeft geprovoceerd.

In het rapport van AI wordt verwezen naar verschillende recente onderzoeken van het Comité ter Preventie van Foltering (CPT). Het CPT ziet toe op de naleving van artikel 3 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens, dat stelt dat “niemand zal onderworpen worden aan foltering, onmenselijke en vernederende behandeling of bestraffing”. Het CPT heeft enkele ‘erg verontrustende’ rapporten verzameld omtrent dwangmiddelen en het overdreven geweld tijdens deportaties vanuit de luchthaven van Zaventem. De conclusie van het Comité ter Preventie van Foltering is dat dit soort operaties een manifest risico op onmenselijke en onterende behandeling met zich meebrengen. Door het CPT wordt erkend dat meerdere maatregelen genomen werden om de risico’s van uitwijzingen te verminderen (onder meer het verbieden van dwangmiddelen die de luchtwegen blokkeren). Toch wijst het CPT op de gevaren van de methodes die nu gebruikt worden, onder meer het gevaar van positionele verstikking en het ‘Economy Class Syndrome’. Zo resulteerde in Frankrijk een gedwongen uitwijzing op 30 december 2002 in de dood van een Argentijnse asielzoeker toen men hem met z’n hoofd tussen zijn knieën en met de armen op de rug wou uitwijzen. Het ‘Economy Class Syndrome’ betekent dat een passagier een hartaanval krijgt, veroorzaakt door bloedklonters in de aderen. De bloedklonters kunnen ontstaan doordat in de Economy Class van een vliegtuig er te weinig bewegingsruimte is.

Alhoewel methodes zoals plakband op de mond of het gebruik van het kussentje officieel niet meer gebruikt mogen worden, beschikt het VAK toch over een getuigenis van een asielzoeker uit Kameroen, waaruit blijkt dat de mond van de man met plakband werd dichtgeplakt tijdens zijn uitwijzing. Anderen getuigden dat zij werden vastgebonden aan hun stoel in het vliegtuig tijdens de uitwijzing. Bonitha, een 17-jarige asielzoekster uit Congo, diende na haar uitwijzingspoging in het ziekenhuis opgenomen te worden. Ook hier concludeerde de Minister van Binnenlandse Zaken dat de uitwijzing correct verlopen was.

Het CPT heeft aanbevolen dat, telkens een gedwongen uitwijzing onderbroken wordt, de vluchteling in kwestie door een dokter onderzocht moet worden. Bovendien raden ze het gebruik aan van audio-visuele monitoring voor gedwongen uitwijzingen. Of Binnenlandse Zaken dit, na het gebruik van de video-opnames van de fatale uitwijzingspoging van Semira in het proces tegen de rijkswachters, ook effectief zal doen valt af te wachten.

In maart heeft AI België opgeroepen om de reglementering en de praktijk van gedwongen uitwijzingen grondig te herbekijken en in overeenstemming te brengen met de richtlijnen van de Europese Raad omtrent de vrijwaring van mensenrechten tijdens uitwijzingsprocedures.

In het rapport wordt tevens de zaak van Rafik Miloudi aangehaald. Rafik Miloudi is een Algerijnse vluchteling die na een mislukte uitwijzingspoging 46 hechtingen in zijn rug en 2 hechtingen aan zijn duim nodig had. De arts van het centrum zei dat hij deze zelf veroorzaakt had, maar verwees hem toch voor behandeling door naar het ziekenhuis. Na de mislukte uitwijzing werd hij naar een gevangenis gebracht, waar een dokter en verschillende parlementsleden tevergeefs probeerden hem te bezoeken. Een administratief onderzoek in opdracht van Binnenlandse Zaken concludeerde dat de verwondingen door Rafik zelf waren toegebracht en dat de aanklacht van Rafik ongegrond was.

In mei werd Rafik vrijgelaten door het ministerie van Binnenlandse Zaken met een bevel om het grondgebied te verlaten binnen de 5 dagen.

Minderjarige asielzoekers

Een derde item dat veel aandacht krijgt in het jaarrapport van AI is de situatie van minderjarige asielzoekers.

Er wordt expliciet gesteld dat de maatregelen om niet-begeleide minderjarigen en kinderen te beschermen onvoldoende zijn. Verschillende niet-begeleide minderjarigen worden teruggestuurd naar hun landen van herkomst, klaarblijkelijk zonder beschermende maatregelen te nemen voor hun terugkeer.

Er wordt in het jaarrapport expliciet verwezen naar de zaak van Tabita Mubilanzila. Het vijfjarig meisje werd gedurende twee maanden gevangen gehouden in een gesloten centrum voor ze naar Congo werd uitgewezen. In de pers lekte uit dat er geen familie of opvang in Congo aanwezig was. De moeder van het meisje was nochtans een erkend vluchteling in Canada en had reeds verschillende malen geprobeerd om haar dochtertje bij zich te krijgen. Binnenlandse Zaken bleef tijdens de hele affaire volhouden dat zij geen enkele fout gemaakt had, meer zelfs de woordvoerster van de Dienst VreemdelingenZaken, Ann Publie, had het over onverantwoord ouderschap. Uiteindelijk diende Guy Verhofstadt na enorme publieke verontwaardiging tussen te komen opdat het meisje naar haar moeder in Canada kon.

Tenslotte wordt nog verwezen naar het VN Comité voor de Rechten van het Kind, dat in juni volgende maatregelen voorstelde aan België in verband met niet-begeleide minderjarige asielzoekers: garanderen dat niet-begeleide minderjarigen hun rechten kennen en toegang hebben tot rechtsbijstand in de asielprocedure, de oprichting van ‘ontvangstcentra’ voor niet-begeleide minderjarigen, voorzien in een voogdijschap vanaf het begin van de asielprocedure en een betere opvolging van uitgewezen minderjarige asielzoekers. Het Ministerie van Justitie heeft in december reeds voorstellen gedaan die in dat voogdijschap voorzien.

Deze door het VN Comité voor de Rechten van het Kind voorgestelde maatregelen zijn zeker voor discussie vatbaar. De voorgestelde maatregelen zijn duidelijk opgesteld binnen een bepaald denkkader dat in het verlengde ligt van het huidig Europees asielbeleid, waarbij uitwijzingen en afschrikking centraal staan. Verder zou het voogdijschap kunnen leiden tot een conflict tussen de belangen van het kind en de belangen van de Belgische Staat. Dat ook de centra voor niet-begeleide minderjarigen geen wondermiddel zijn om een menswaardige behandeling van niet-begeleide minderjarigen te garanderen bleek al eerder in Nederland, waar de behandeling in de ‘campus’ voor Alleenstaande Minderjarige Asielzoekers (AMA’s) zo paternalistisch, dwingend en streng was dat de AMA’s in opstand kwamen en betoogden. Bovendien bleek bij het project in Nederland dat de directie in de eerste plaats de vluchtelingen wou voorbereiden op een ‘rustige’ uitwijzing eerder dan in te staan voor de belangen van de AMA’s.

Het rapport van Amnesty International over België vind je op volgende www.student.ugent.be/vak