arch/ive/ief (2000 - 2005)

Achter olie zitten oliedollars en die zijn zeer belangrijk voor het huidige economische wereldsysteem.

Een klein stukje globale monetaire geschiedenis. Vroeger werden munten geslagen in zilver en goud. Dat vormde hun dekking. Ze waren hun gewicht in goud (of zilver waard). Dat was zo toen de Arabieren rond het jaar 1000 een eerste wereldsysteem ontwikkelden. En dat bleef zo tot bij het beginnend kapitalisme. Neem het woord dollar. Het is afgeleid van het Nederlandse daalder dat zelf komt van het Duitse thaler. De zilvermijnen in het Joachimsthal leverden ons de eerste Europese munt die circuleerde van Moskou tot Zanzibar. Het was een zilvermunt, de Maria-Theresiathaler. Vandaar dus de dollar, die al lang niet meer van zilver is.

Toen het moderne kapitalisme echt op dreef kwam werd de leidende mogendheid Groot-Brittannië en die probeerden als enige standaard voor nationale munten het goud door te drukken. De Britten controleerden immers de belangrijkste goudmijnen in hun voormalige Zuid-Afrikaanse kolonie. Alle nationale banken gingen de goudstandaard gebruiken. Na de Tweede Wereldoorlog verscheen er een nieuwe grootmacht op het toneel, de VS en onder de invloed van haar economische sterkte gingen de nationale banken niet alleen goudreserves aanleggen, maar gingen zij hun munt ook dekken door dollarreserves.

In 1971 ging toenmalige president Nixon een stap verder, en hij koppelde de dollar los van de goudstandaard. Hoe geraken landen nu aan dollars? De VS gewoon door papier te bedrukken, de andere landen door het verkopen van producten of diensten aan de VS. Een heel profijtelijke situatie voor de Amerikanen die hierdoor de exclusieve monetaire supermacht werden. Als zij behoefte hadden aan dollars hoefden ze die maar te drukken. Bij misbruik wordt een land normaal afgestraft. Neem de situatie toen de Belgische frank nog bestond. Als België teveel franks drukte dan daalden die in waarde. Zijn handelspartners redeneerden immers aldus: België produceert zoveel producten per jaar en dit Bruto Nationaal Product heeft een bepaalde waarde. Als er teveel franks gedrukt werden, dan verloren die in waarde, omdat wat onze handelspartners er mee konden bekomen, ons BNP, niet in evenredigheid was vergroot. Dit noemt men muntontwaarding. Die gebeurt als je als land teveel boven je stand gaat leven, concreet veel meer invoert dan uitvoert. En je voert te weinig uit, meestal omdat je te weinig produceert. Dit is het geval bij de VS. Vorig jaar hadden zij 48% meer import dan export. Normaal zou dit zeer negatief moeten zijn voor de dollar. Maar de VS zijn een internationale uitzondering. Hun munt wordt niet alleen afgewogen tegen hun BNP, maar ook tegen olie. De VS waren erin geslaagd om de internationale gemeenschap op te leggen dat alle olieverkoop in dollars zou gebeuren. Dat konden zij natuurlijk omdat zij de olieproductie, maar vooral de oliedistributie bijna volledig controleerden. Hun munt werd dus niet alleen door de eigen economie gedekt, maar ook door de oliemarkt. Olie heeft als het ware de goudstandaard vervangen. En dat kan omdat heel de wereldeconomie draait op olie. De controle van de olie door de VS kent dus drie niveau’s: de productie, de distributie en de oliedollar. Qua productie is er zeker geen algemene controle, er zijn nogal wat producenten : Iran, Rusland, China, de Noordzeelanden, die buiten die Amerikaanse controle vallen, maar de voornaamste producenten, de Arabische golfstaten vallen wel onder die controle. Qua distributie is de impact van de Amerikanen al veel groter, en qua financiering was hun controle via de oliedollars algemeen. Tot heel recent.

Er is namelijk een nieuw internationaal betalingsmiddel opgedoken dat de concurrentie met de dollar aankan, de euro. De VS en de Europese Unie zullen na 2004, als de nieuwe lidstaten effectief zullen zijn toegetreden, economisch ongeveer mekaars gelijke zijn : De VS hebben een BNP van 10,5 biljoen dollar, de verruimde EU zal er een hebben van 9,6 biljoen. Een verschil van een kleine tien percent. De euro heeft de ambitie om een evenwaardig internationaal betalingsmiddel te worden naast de dollar. En dat laat zich voelen op de oliemarkt.

Tot voor kort gebeurden dus alle olietransacties in dollars. Irak was het eerste OPEC land dat deze regel doorbrak. In november 2000 schakelde het over op euro’s. In het kader van het programma olie voor voedsel had het 10 miljard dollar gedeponeerd in een fonds bij de VN. Die 10 miljard dollar werden omgezet in euro. Dit maakt voor het eerst de weg vrij naar een olieeuro. Irak heeft die beslissing genomen om politieke redenen, maar het heeft dit land ook geld op gebracht. De dollar stond ooit aan een koers van 0,85 cent voor een euro, nu kost een euro 1,10 dollarcent. Irak heeft dus een winst van 25% procent gemaakt.

En dan was er Iran, ook al een land dat behoort tot de as van het kwaad. Iran heeft de Europese Unie voorgesteld om voortaan zijn Iraanse olie niet langer in dollar maar in euro te betalen. En na Iran dook dat andere bizarre land op, Noord-Korea, dat tot die zelfde as behoort. Noord-Korea is namelijk voor zijn muntreserve overgeschakeld naar de euro. En daarom past dit land in het rijtje van Bush geprefereerde vijanden. Het is niet echt een economische grootmacht, daarom is de Amerikaanse dreiging niet louter naar hen gericht. Wie Noord-Korea zegt denkt aan China en ook dat land heeft via zijn minister van Financiën vorig jaar laten weten dat het zijn dollars gaat omzetten in euro’s. China staat op de tweede plaats in de wereld als het om grote van muntreserves gaat. Dat kan tellen. De dreigende taal naar de Noord-Koreanen is dan ook indirect naar de Chinese buren bedoeld.

Gaat deze oorlog dan misschien over de (economische) wereldhegemonie?

Als een reeks belangrijke toekomstige wereldmachten als China en Europa zich monetair onafhankelijk van de VS gaan opstellen en de OPEC landen al dan niet geleidelijk, overschakelen van oliedollars naar olieeuro’s dan staat de Amerikaanse economische hegemonie op het spel. En waarom zouden de olieproducerende landen dit niet doen: de Europese Unie betrekt het grootste deel van zijn olieimport uit OPEC-landen en hun import komt voor 45% uit de eurozone. Een allesbehalve mooi vooruitzicht voor de Amerikanen. De VS hebben de oliedollar nodig om hun dollarhegemonie te behouden. Als dit niet gebeurt dan zal de dollar, net als andere munten worden afgewogen tegen de prestaties van de eigen economie, en met een chronisch handelsdeficit (nu van 48%) wil dit zeggen inflatie, recessie en erger.

Met dit alles in het achterhoofd is het natuurlijk begrijpelijk dat Frankrijk en Duitsland, de bedenkers van Euro zo stug blijven dwarsliggen en België, hun natuurlijk economisch aanhangsel, doet natuurlijk mee.

Europa ondermijnt met zijn euro op lange termijn de positie van de dollar en van de VS. Maar de Europese Unie staat politiek en militair zeer zwak, zelfs intern. Dat blijkt uit de houding van Blair die waakhond van de VS in de EU speelt, en in de houding van de nieuwe kandidaatlanden. Politiek staan die nu achter de Amerikaanse oorlog tegen Irak. Dat zien Frankrijk en Duitsland niet graag. Hun houding is, wie tot ‘economisch’ Europa toe treedt, moet dit ook ‘politiek’ doen. Zij willen geen nieuwe, kleine Blairs. Onze premier Verhofstadt heeft dit onder woorden gebracht toen hij het had over de uitbouw van een Europese militaire poot, naast de militaire macht van de VS. En ook hier waren de uitvinders van de euro, Frankrijk en Duitsland, voortrekkers, toen zij begonnen met het opzetten van een gezamenlijk militaire krijgsmacht. En ook hier deden wij Belgen mee.