China's Zesde Generatie: hoe piraterij filmvrijheid kan helpen

De Chinese speelfilmproductie wordt de laatste jaren weer erg gesmaakt in Europa, al is dat niet echt een nieuw gegeven: reeds in de jaren 30 kregen westerse cinefielen af en toe een Chinese film te zien. De bezetting door het militaristische Japan in 1937 en aansluitend de burgeroorlog zouden de filmproductie grondig beïnvloeden, maar het was vooral de zege van het communisme dat voor een aardverschuiving zou zorgen. Kort nadat Mao in 1949 de Chinese Volksrepubliek had uitgeroepen, werd de filmindustrie genationaliseerd. Net als hun Russische voorgangers beschouwden de Chinese communisten de film als propagandawapen en 'didactisch instrumen' om de bevolking de weg te tonen naar de communistische heilstaat. Sindsdien wordt de filmproductie in China gekenmerkt door een overaanbod aan optimistische en verheerlijkende films en een censuur die verlammend werkt voor vele begaafde cineasten. Na de dood van Mao kwam er weliswaar enige "liberalisering", maar het blijft moeilijk om in China echt vrij films te kunnen maken.

* De Zesde Generatie: tussen kunst en protest

De Chinese regisseurs worden vaak ingedeeld in 'generaties', d.w.z. een groep van cineasten van ongeveer dezelfde leeftijd en met gelijkaardige interesses en bezorgdheden. Volgense die indeling is de film in China al aan haar zesde generatie toe. De leden van deze generatie studeerden allen af aan de Filmacademie van Bejing in 1989 en werden dus sterk beïnvloed door de gebeurtenissen op het Tien An Men plein. Eén van de belangrijkste figuren, Zhang Yuan, wordt met zijn filmdebuut 'Mama' (1990) gezien als de vader van de Chinese onafhankelijke film. Andere belangrijke namen zijn Jia Zhangke ('Platform', 2000), Wang Xiaoshuai ('Bejing Bicycle', 1998) en Zhang Yang ('Spicy Love Soup', 1998).

De moeilijkheden waarmee deze generatie af te rekenen kreeg bij het maken van films, heeft geleid tot een zekere 'democratisering' van de productie. Een ontelbaar aantal films wordt gedraaid in de marge van de officiële industrie en is dikwijls enkel op video verkrijgbaar. De cineasten maken van het 'amateurisme' gebruik om zich te ontdoen van de traditionele afhankelijkheid van externe financiering, zoals dit het geval was bij de succesvolle Vijfde Generatie (Zhang Yimou, Chen Kaige, Tian Zhuangzhuang,...). De cineasten van de vijfde generatie wordt 'escapisme' verweten: een vluchten voor de huidige problemen van het land ten voordele van tijdloze verhalen over het plattelandsleven of grootse historische producties.

De zesde generatie legt de nadruk op de problemen waarmee het hedendaagse China te kampen heeft: werkloosheid, drugsverslaving, prostitutie, de chaos van de grootstad, de communicatieproblemen binnen een relatie, enzovoort. De thematiek wordt verschoven van het platteland naar de stad en van de films gaat steeds een gevoel van misnoegen uit. Vandaar dat veel van die films enkel kunnen overleven binnen het illegale filmcircuit. Net zoals bij de vijfde generatie doen internationale filmfestivals ook nu dienst als springplank naar een breder, internationaal publiek.

* Piraterij versus culturele censuur

Ondanks alle inspanningen vanwege de Chinese autoriteiten, vooral na de toetreding tot de Wereld Handelsorganisatie, blijft de piraterij de lokale filmindustrie stevig ontwrichten. Belangrijk is wel dat het illegale circuit voor een onophoudelijke handel zorgt van cultuur zónder enige vorm van inhoudelijke censuur. Voor Chinese regisseurs en acteurs, studenten, intellectuelen en filmliefhebbers in het algemeen is het de enige manier om op de hoogte te blijven van de nieuwigheden van de internationale film. In de Chinese bioscopen worden naast de officiële binnenlandse producties enkel een aantal Amerikaanse kaskrakers vertoond. Daarenboven is de entreeprijs naar verhouding vrij hoog: voor hetzelfde bedrag kunnen vier illegale DVDs gekocht worden met de allernieuwste buitenlandse films - ondertiteld in het Chinees. Ook de Chinese regisseurs zijn zich bewust van de voordelen van het 'alternatieve circuit'. Hun films moeten een lange procedure doorlopen om vertoond te kunnen worden in eigen land of op filmfestivals buiten China. Een aantal van hen heeft zich aan die situatie weten aan te passen, maar voor de 'onafhankelijken' is de piraterij merkwaardig genoeg de enige manier om binnen- en buitenlandse bekendheid te verwerven. Zij werken zonder toelating van de Chinese overheid en moeten het stellen met minimale budgetten. Zo kwam bv. het omstreden 'Devils on the Doorstep' (2002) van Jiang Wan in omloop in het buitenland zonder eerder in China vertoond te zijn.

Voor de westerse filmindustrie is China een uiterst aantrekkelijke markt, maar een aantal problemen blijven onopgelost. Het is niet vreemd dat in een land waar een beperkte vrijheid van meningsuiting heerst en politieke vervolging een normale zaak is, alternatieve netwerken ontstaan voor de circulatie van culturele creaties. De film is de werkelijkheid andermaal een stapje voor.

arch/ive/ief (2000 - 2005)