Gevangenissen en straf: mag het ook minder?

Overbevolking in de Belgische gevangenissen. Vier mensen moeten een cel delen, die normaal net groot genoeg is om alleen in te zitten. De komende verkiezingen maken de politici blind voor de trieste werkelijkheid van gevangenissen. Gevangenissen zijn er niet om problemen op te lossen, niet om de criminaliteit te bestrijden, niet om mensen tot inkeer te brengen, niet om daders de kans te geven hun leven te beteren, maar om ze op een 'nette manier' voor kortere of langere tijd te laten verdwijnen. Oog om oog, tand om tand, dat is het oerinstinct dat bij deze politici en bij veel burgers weer lijkt te ontwaken.
Gevangenissen zijn een verouderd systeem, opgezet door een samenleving die niet écht geïnteresseerd is in de daders van misdrijven, die niet op zoek is naar mogelijkheden om daders opnieuw in de maatschappij te integreren. 'Zonder een misdadiger af van de samenleving, zet hem op water en brood, geef hem enkel een bijbel of andere stichtende lectuur om te lezen, en hij zal binnen de kortste keren het leven beteren en keert gelouterd in de maatschappij terug'. Dat was het uitgangspunt van het gevangeniswezen. In de praktijk blijkt zulks nauwelijks te werken. Wie voor het eerst in de gevangenis belandt, leert daar al snel een kleurige wereld kennen, die deel uitmaakt van de onderkant van onze maatschappij. En daar wordt niemand beter van: de daders niet, maar ook de staat niet, omdat er van enige 'gedragsverbetering' niets in huis komt.
Vandaag de dag is er een nijpend tekort aan cellen, omdat wij niet meer geïnteresseerd zijn in andere oplossingen waar iedereen op termijn beter van wordt. Het is schrijnend dat ook politici niet langer bezig zijn met de kern van de zaak, maar enkel napraten wat de kiezer zegt of hardop denkt. Het verdient aanbeveling om deze politici zelf eens een tijdje achter slot en grendel te zetten, zodat zij weten waarover zij spreken. Vrijheidsberoving is, na de doodstraf (die wij gelukkig hebben afgeschaft), de zwaarste straf die je iemand kunt opleggen. Het zou in ons recht dan ook een ultieme maatregel moeten zijn, terwijl het jammer genoeg steeds meer schering en inslag is geworden. Het opleggen van vaste straffen zonder mogelijkheid tot vervroegde vrijlating, is enkel gericht op het straffen, en biedt daders geen mogelijkheid tot herkansing, tot herintegratie in de maatschappij. Het aantal misdrijven zal daardoor niet afnemen, maar wel verharden. Wie gepakt wordt heeft toch niets meer te verliezen.
Zijn er andere oplossingen? Ja, er zijn alternatieven mogelijk. Dat vergt echter in de eerste plaats dat men daarover nadenkt en vooral dat men bereid is te investeren in een ander beleid, gestoeld op de naleving van fundamentele mensenrechten, ook wanneer het gaat om daders van misdrijven. Het veronderstelt ook dat men bereid is om te investeren in daders van misdrijven. De komende legislatuur dringt een grondige herziening van het strafrecht zich op. De uitgangspunten van dit strafrecht en de plaats die het gevangeniswezen daarbij inneemt dienen daarbij opnieuw geijkt te worden. Het verdient dan ook aanbeveling dat in het parlement zo snel mogelijk een speciale commissie wordt opgericht die zich de komende jaren exclusief bezig houdt met deze herziening van het strafrecht. Niet de straf, maar of en hoe je mensen opnieuw een kans geeft in de maatschappij dient daarbij centraal te staan.

arch/ive/ief (2000 - 2005)