arch/ive/ief (2000 - 2005)

Moet er nog water zijn ?
by Benny Sunday April 20, 2003 at 08:59 PM
wintersbenny@hotmail.com

Moet er nog water zijn ? Dat is de vraag die het Masereelfonds zich stelt in Leuven. Over verschillende thema- en debatavonden gespreid, werd de problematiek rond water in al haar facetten belicht. Een uitgebreid verslag.


deelnemende sprekers :

Water is een onderdeel van het dagelijkse leven van elke mens op deze planeet.Water heeft vele gezichten. Voor de één is water een bron van leven en een bron van ontspanning. Voor een ander is water een bron van ergernis en een bron van conflicten.

Zo is er de Colorado, een rivier,die zowel door de VS als door Mexico stroomt. Onderweg naar de monding, wordt de Colorado in de VS extensief gebruikt voor irrigatiewerken en andere landbouwtoepassingen. Het gevolg hiervan is dat de Mexicaanse indianenstammen die helemaal aan de monding van de rivier wonen, in hun voortbestaan bedreigd worden doordat de rivier hun levensbehoeften niet meer kan vervullen.

Zo is er het voorbeeld van Turkije, dat aan een gigantisch 21 dammenproject begonnen is (GAP genaamd). Turkije verwerft hiermee de volledige controle over de watertoevoer naar de lagergelegen gebieden, in casu : Irak, Syrië en Palestina. Het GAP-project wordt meegefinancierd door Israël ! Bovendien koopt Israël water aan bij de Turkse overheid.

Zo is er het voorbeeld van de Corsicaanse landbouwers die hun productie zien dalen door een toenemend watertekort, veroorzaakt door de sterk opkomende toeristische sector. Sauna's, jacuzi's, golfbaden en zwembaden verbruiken nu eenmaal enorm veel water.

De conflicten die water veroorzaakt zijn talrijk en spelen zich af tussen verschillende belangengroepen. Stroomopwaarts versus stroomafwaarts, landbouw versus toerisme, huidige generatie versus toekomstige generatie,… En dit allemaal zonder dat het water zich iets aantrekt van de verschillende landsgrenzen, wat conflictbemiddeling alleen maar moeilijker maakt.

Het economisch-politiek aspect van water

Water wordt nu al het "blauwe goud" genoemd. Naar analogie van het "zwarte goud". De schaarste van zuiver water neemt toe. Schaarse goederen zijn duur. Hoe schaarser, hoe duurder. Water wordt steeds meer en meer geassocieerd met geld en macht.

Op dit moment is 5 procent van de watermarkt in privé-handen. Vijf procent van de "watermarkt " staat voor 400 miljard USD ! Oftewel 40% van de totale inkomsten die de gezamenlijke olie-industrie jaarlijks binnenrijft. De belangrijkste spelers zijn van Franse origine : Suez en Vivendi. Deze twee giganten vertegenwoordigen ongeveer 70% van de markt. Andere protagonisten zijn RWE (Duits) en Aquamundo (Spaans).

Enkele illustraties :

Het eerste wat de Israëlische soldaten doen, wanneer ze een Palestijns dorp binnenvallen, is het vernielen van de watervergaarbakken die zich op het dak van ieder huis bevinden.

Momenteel is in Bagdad en andere belegerde steden de watervoorziening een belangrijk doelwit voor de Amerikanen. Bovendien is er nu reeds vastgelegd dat een Amerikaanse firma de heropbouw van de waterinfrastructuur zal verzorgen.

Bovendien kunnen we de vraag stellen : is water er voor iedereen, heeft iedereen recht op leven ? Water is essentieel voor leven. Degene die de toegang tot water weigert, verhindert de toegang tot leven.

In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, heeft toegang tot water niets, of zeer weinig, te maken met neerslag of hoeveelheid beschikbaar water. Brazilië is het grootste zoetwaterreservoir van de wereld. 11% van de totale beschikbare hoeveelheid zoet water bevindt zich in Brazilië. Nochtans zijn er 54.000.000 mensen in dat land, die geen toegang hebben tot drinkbaar water.

Niet de beschikbaarheid van water is een probleem, wel de armoede van de plaatselijke bevolking. Zelfs in de woestijn is er voldoende water, als je het kan betalen tenminste. Het is triestig te moeten vaststellen dat we enerzijds in een "knowledge driven society" leven en dat er anderzijds nog zoveel armoede is. En dat terwijl we wel de kennis hebben om de armoede aan te pakken.

In de Millennium Development Goals, opgesteld door de VN, is 1 van de prioriteiten het bestrijden van de armoede. Tegen 2015 wil de VN het aantal armen met de helft verminderen. Arm wil zeggen : leven met een inkomen van minder dan 2 € per dag. De VN houden in hun berekeningen echter geen ,of onvoldoende, rekening met de toename van de wereldbevolking. In werkelijkheid zullen er in 2015 drie miljard armen zijn, ondanks het opstellen van de Millennium Development Goals. 

De sleutel tot succes ligt dus bij het verminderen van de armoede. 

Helaas is dit niet het enige probleem. Naast armoede en vervuiling, is ook ons consumptiegedrag een grote boosdoener. Volgens Ricardo Petrella hebben we een "unsustainable level of consumption and production". Water wordt niet meer aanzien als een bron van leven, maar als een consumptiegoed (commodity).

Het sociale aspect van water

Protos is een vereniging die al 25 actief bezig is met een "rechtvaardig, duurzaam, en participatief waterbeheer" en dit vooral in de derde wereld. Sinds een 3-tal jaar zijn ze ook actief in Vlaanderen. Hun rol binnen dit geheel bestaat erin bij conclicten een evenwicht te zoeken in de delicate balans tussen de verschillende belangengroepen.

In hun benadering wordt er heel veel belang gehecht aan het principe van empowerment: het geven van mogelijkheden aan het individu om actie te ondernemen. Empowerment is een stem geven aan het volk wiens belangen het dikwijls moeten afleggen tegen het grote kapitaal. Empowerment in de praktijk betekent : de mensen in comités leren werken en leren negotiëren, zowel met provinciale overheden als met leveranciers van waterleidingen.

Mobilisatie van de plaatselijke bevolking, om hun waterprobleem zo goed mogelijk aan te pakken, hebben ze geïntegreerd in hun aanpak. De mensen bij wijze van spreken "uit hun luie zetel sleuren" en aantonen dat er verandering mogelijk is. 

Nog een ander facet van hun werk bestaat erin om de positie van de vrouw te versterken, zonder die van de man te ondermijnen. Een niet altijd even makkelijke taak in de derde wereld, waar vrouwen nog altijd veel "minderwaardige " karweien opknappen. Het halen van water is een voorbeeld daarvan. Gewoonlijk is dat een hele onderneming. 5 à 6 uur per dag besteden vrouwen aan het verzamelen van water. Het hoeft niet gezegd te worden dat dat een serieuze domper betekent op de ontwikkeling van de vrouw (en van de bevolking in het algemeen) in de Derde Wereld.

Op deze manier wordt water door Protos in feite gebruikt als middel om andere sociale evoluties te verwezenlijken i.p.v. enkel een doel op zich.

Johan Verstraete spreekt zich ook uit voor het behoud van ons waterdistributiesysteem dat geregeld wordt door de intercommunales. Een zeer efficiënt systeem waarbij water lokaal 'geproduceerd' en lokaal verbruikt wordt. Een systeem waaraan we een groot deel van onze welvaart en gezondheid aan te danken hebben. 

Het ecologische aspect van water

Het WWF (World Wide Fund For Nature) verdedigt het ecologische aspect van water. Het WWF bestrijdt de vernieling van de natuur op een wetenschappelijke en diplomatieke manier. Alhoewel heel bekend, slaat het daarom minder aan bij jongeren, die meer van directe actie houden.

Hun actieterrein omvat niet alleen het traditionele veldwerk, maar ook sensibilisering en meewerken aan de uitstippeling van het milieubeleid in België. 

De beschikbaarheid van zuiver en hygiënisch water is ook voor hen één van de uitdagingen van de komende jaren. Op wereldvlak leven er 1.7 miljard mensen die moeten toekomen met minder dan 1000 m3 per persoon.

België behoort verrassend genoeg tot de waterarmere landen. 42% van het waterpotentieel van België wordt al benut. Het gebruik in België ziet er ongeveer zo uit : 70% landbouw, 20% industrie en 10% wordt gebruikt door de huishoudens. Opmerkelijk is dat 80% van dat gebruikte water in de landbouw verloren gaat door verdamping.

Het WWF onderstreept het belang van de zoetwater ecosystemen. Deze ecosystemen hebben een regelende functie (o.a. de vervuiling), zijn een bron van diversiteit(planten- en diersoorten), en zijn ook nuttig voor recreatie en productie van verschillende grondstoffen. Deze ecosystemen komen steeds meer onder druk te staan. Indammen, overgebruik, vervuiling (vooral pesticiden) en de opoffering van overstromingsgebieden doen de fauna en flora geen goed.

Het WWF wil dat er meer zoetwater ecosystemen behouden blijven, dat er meer ecologische processen in rivieren behouden blijven, en dat het duurzaam waterbeheer sterker gepromoot wordt. Water moet meer ruimte krijgen !

De oplossing ligt in het integraal en duurzaam waterbeheer. Duurzaam en integraal waterbeheer behoudt het multifunctionele gebruik van water, maar op zo'n manier dat de waterkwaliteit en waterbeschikbaarheid niet bedreigd worden in de toekomst.

"Opletten wat we doen met water is niet nodig, het wordt toch gezuiverd".

Wat men dikwijls vergeet, is dat 50% van het huishoudelijk afvalwater nog steeds rechtstreeks in de rivieren terechtkomt ! Het zuiveren van water is een zeer kostelijke aangelegenheid. 3%, en geen procent meer, van ons dagelijks waterverbruik, is nuttig gebruik van echt DRINKwater. Voor de andere 97% van ons verbruik is drinkbaar water een onnodige en verspillende luxe. Bovendien veroorzaakt het zuiveren van water, naast zuiver water, een grote afvalberg van niet zo zuivere producten.

De GATS akkoorden

Watervoorziening is in België nog steeds een openbare aangelegenheid. Maar voor hoe lang nog ? De trend van liberalisering is ook in deze sector zichtbaar aanwezig. Heet hangijzer op dit ogenblik zijn de GATS akkoorden (General Agreement on Trade in Services).

Iedereen herinnert zich het hevige straatprotest in Seattle en Praag. Waarom lokken deze akkoorden zoveel protest uit ? Wat is het gevaar dat erachter schuilt en wat heeft dit met water te maken ? Stijn Oosterlynck (Attac Vlaanderen) houdt zich intensief bezig met deze materie.

GATS (Global Agreements on Trade and Services) is het symbol voor privatisering, dat is duidelijk.

Privatisering van de markten die nu nog (beperkt) publiek zijn zoals telecommunicatie, elektriciteitsproductie, onderwijs,… Wie in GATS gelooft, gelooft in De Vrije Markt als Almachtige God, die waakt over het welzijn van de gelovigen. De Verlosser van het Kwade, die ons bevrijdt van demonen als inefficiëntie en verspilling. Eén van die markten is : water.

Er zijn verschillende akkoorden die handelen over privatisering en internationale handel. De GATS-akkoorden zijn er de belangrijkste en ook de potentieel gevaarlijkste van. In deze akkoorden staat 1 ding centraal : deregulering.

Verschillende begrippen worden in deze context dikwijls door elkaar gebruikt: deregulering, privatisering en liberalisering. Deregularisering is niets meer dan het aantal wetten inkrimpen. Privatisering is het verplaatsen van de beslissingsmacht van publieke naar privé eigenaars. Liberalisering handelt over het openstellen van de markt voor het buitenland. Een veel gebruikt argument door de voorstanders van de GATS stelt dat de GATS alleen willen dereguleren en niet privatiseren of liberaliseren. In de praktijk zorgt deregulering echter voor meer privatisering en liberalisering.

Belangrijke opmerking bij dit alles : De GATS handelen niet over de eigendom van bv. water, maar wel over de diensten die daarmee gepaard gaan.

Verschillende gevaren schuilen achter deze verregaande deregulering die de GATS voor ogen hebben.
Er kan bijna onmogelijk op teruggekomen worden. Eenmaal de GATS voorwaarden aanvaard, zijn de GATS als een huwelijkscontract dat gesloten wordt. Een weg terug is er niet, tenzij de lidstaat die de GATS wil opzeggen, bereid is tot het betalen van gigantische boetes aan de benadeelde firma's.

Water wordt niet langer meer beschouwd als een recht, maar als een economisch goed. Deze benadering is al hevig bekritiseerd door de VN.

De capaciteit tot regelgeving verdwijnt. Een land is bv. Niet langer bevoegd om subsidies uit te trekken voor kansarme gezinnen. Licentievereisten zullen niet meer kunnen worden opgelegd. Prijstarieven zullen niet meer tot de invloedsfeer van de overheid behoren en er zal geen limiet meer zijn op de toegang voor firma's tot de plaatselijke markt.

Het beschermen van natuurlijke bronnen zal niet meer kunnen. Alternatieve manieren van waterdistributie zullen niet meer kunnen. Privé eigendom is nog het enige wat nog kan en mag. De controle over de plaatselijke waterproblematiek zal uit handen gegeven worden. 

In de praktijk blijkt dikwijls de privatisering van de markt de beloofde vruchten niet af te werpen. Argumenten die vóór privatisering pleiten, blijken dan loze woorden te zijn.

Guinea zag z'n waterprijzen verdubbelen nadat privé investeerders het roer in handen namen. De Argentijnse prijzen verdubbelden en bovendien zijn er enorm veel klachten over de zuiverheid van het water. Ook de prijzen in Bolivië verdubbelden. Dankzij massaal protest van de bevolking hebben buitenlandse investeerders het land verlaten. Miljoenenclaims hangen het land nu boven het hoofd.

Niet enkel in ontwikkelingslanden loopt het mis. In Atlanta (VS) werd het personeel van de voormalige staatsmaatschappij gehalveerd. De bedoeling hier was uiteraard om de kostenverlagingen te kunnen doorvoeren. Al snel bleek de dienstverlening niet meer op een degelijke manier te kunnen functioneren.

Namen als Suez (Frankrijk), Vivendi (Frankrijk), RWE (Duitsland), Aquamundo (Spaans) maken de waterindustrie een behoorlijk Europese aangelegenheid. Het verwondert dan ook niet dat de Europese unie een groot voorstander is van de GATS akkoorden.

Tot slot...

Wat me persoonlijk sterk opviel in de reeks debatavonden is de oproep tot  meer democratie en een grotere mobilisatie van de plaatselijke bevolking. Meer democratie en mobilisatie kunnen voor een noodzakelijk tegengewicht zorgen in de strijd tegen het zuiver economisch belang van het grote kapitaal en tegen misbruiken door plaatselijke machthebbers. Dit is niet enkel een probleem in derdewereldlanden, maar ook in ons eigen belgenlandje ! Denk maar aan de besluitvorming rond de GATS-akkoorden die plaatsvindt zonder duidelijke inlichting van de bevolking of ook maar enige consultatie ervan.

Extra info...