Moet er nog water zijn ? by Benny Sunday April 20, 2003 at 08:59 PM |
wintersbenny@hotmail.com |
Moet er nog water zijn ? Dat is de vraag die het Masereelfonds zich stelt in Leuven. Over verschillende thema- en debatavonden gespreid, werd de problematiek rond water in al haar facetten belicht. Een uitgebreid verslag.
deelnemende sprekers :
Water is een onderdeel van het dagelijkse leven van elke mens op deze
planeet.Water heeft vele gezichten. Voor de één is water een bron van leven en
een bron van ontspanning. Voor een ander is water een bron van ergernis en een
bron van conflicten.
Zo is er de Colorado, een rivier,die zowel door de VS als door Mexico stroomt.
Onderweg naar de monding, wordt de Colorado in de VS extensief gebruikt voor
irrigatiewerken en andere landbouwtoepassingen. Het gevolg hiervan is dat de
Mexicaanse indianenstammen die helemaal aan de monding van de rivier wonen, in
hun voortbestaan bedreigd worden doordat de rivier hun levensbehoeften niet meer
kan vervullen.
Zo is er het voorbeeld van Turkije, dat aan een gigantisch 21 dammenproject
begonnen is (GAP genaamd). Turkije verwerft hiermee de volledige controle over
de watertoevoer naar de lagergelegen gebieden, in casu : Irak, Syrië en
Palestina. Het GAP-project wordt meegefinancierd door Israël ! Bovendien koopt
Israël water aan bij de Turkse overheid.
Zo is er het voorbeeld van de Corsicaanse landbouwers die hun productie zien
dalen door een toenemend watertekort, veroorzaakt door de sterk opkomende
toeristische sector. Sauna's, jacuzi's, golfbaden en zwembaden verbruiken nu
eenmaal enorm veel water.
De conflicten die water veroorzaakt zijn talrijk en spelen zich af tussen
verschillende belangengroepen. Stroomopwaarts versus stroomafwaarts, landbouw
versus toerisme, huidige generatie versus toekomstige generatie,… En dit
allemaal zonder dat het water zich iets aantrekt van de verschillende
landsgrenzen, wat conflictbemiddeling alleen maar moeilijker maakt.
Het economisch-politiek aspect van water
Water wordt nu al het "blauwe goud" genoemd. Naar analogie van het
"zwarte goud". De schaarste van zuiver water neemt toe. Schaarse
goederen zijn duur. Hoe schaarser, hoe duurder. Water wordt steeds meer en meer
geassocieerd met geld en macht.
Op dit moment is 5 procent van de watermarkt in privé-handen. Vijf procent van
de "watermarkt " staat voor 400 miljard USD ! Oftewel 40% van
de totale inkomsten die de gezamenlijke olie-industrie jaarlijks binnenrijft. De
belangrijkste spelers zijn van Franse origine : Suez en Vivendi.
Deze twee giganten vertegenwoordigen ongeveer 70% van de markt. Andere
protagonisten zijn RWE (Duits) en Aquamundo (Spaans).
Enkele illustraties :
Het eerste wat de Israëlische soldaten doen, wanneer ze een Palestijns dorp
binnenvallen, is het vernielen van de watervergaarbakken die zich op het dak van
ieder huis bevinden.
Momenteel is in Bagdad en andere belegerde steden de watervoorziening een
belangrijk doelwit voor de Amerikanen. Bovendien is er nu reeds vastgelegd dat
een Amerikaanse firma de heropbouw van de waterinfrastructuur zal verzorgen.
Bovendien kunnen we de vraag stellen : is water er voor iedereen, heeft iedereen
recht op leven ? Water is essentieel voor leven. Degene die de toegang tot water
weigert, verhindert de toegang tot leven.
In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, heeft toegang tot water niets, of
zeer weinig, te maken met neerslag of hoeveelheid beschikbaar water. Brazilië
is het grootste zoetwaterreservoir van de wereld. 11% van de totale beschikbare
hoeveelheid zoet water bevindt zich in Brazilië. Nochtans zijn er 54.000.000
mensen in dat land, die geen toegang hebben tot drinkbaar water.
Niet de beschikbaarheid van water is een probleem, wel de armoede van de
plaatselijke bevolking. Zelfs in de woestijn is er voldoende water, als je het
kan betalen tenminste. Het is triestig te moeten vaststellen dat we enerzijds in
een "knowledge driven society" leven en dat er anderzijds nog zoveel
armoede is. En dat terwijl we wel de kennis hebben om de armoede aan te pakken.
In de Millennium Development Goals, opgesteld door de VN, is 1 van de
prioriteiten het bestrijden van de armoede. Tegen 2015 wil de VN het aantal
armen met de helft verminderen. Arm wil zeggen : leven met een inkomen van
minder dan 2 € per dag. De VN houden in hun berekeningen echter geen ,of
onvoldoende, rekening met de toename van de wereldbevolking. In werkelijkheid
zullen er in 2015 drie miljard armen zijn, ondanks het opstellen van de
Millennium Development Goals.
De sleutel tot succes ligt dus bij het verminderen van de armoede.
Helaas is dit niet het enige probleem. Naast armoede en vervuiling, is ook ons
consumptiegedrag een grote boosdoener. Volgens Ricardo Petrella hebben we
een "unsustainable level of consumption and production". Water wordt
niet meer aanzien als een bron van leven, maar als een consumptiegoed
(commodity).
Het sociale aspect van water
Protos is een vereniging die al 25 actief bezig is met een
"rechtvaardig, duurzaam, en participatief waterbeheer" en dit vooral
in de derde wereld. Sinds een 3-tal jaar zijn ze ook actief in Vlaanderen. Hun
rol binnen dit geheel bestaat erin bij conclicten een evenwicht te zoeken in de
delicate balans tussen de verschillende belangengroepen.
In hun benadering wordt er heel veel belang gehecht aan het principe van empowerment:
het geven van mogelijkheden aan het individu om actie te ondernemen. Empowerment
is een stem geven aan het volk wiens belangen het dikwijls moeten afleggen tegen
het grote kapitaal. Empowerment in de praktijk betekent : de mensen in comités
leren werken en leren negotiëren, zowel met provinciale overheden als met
leveranciers van waterleidingen.
Mobilisatie van de plaatselijke bevolking, om hun waterprobleem zo goed
mogelijk aan te pakken, hebben ze geïntegreerd in hun aanpak. De mensen bij
wijze van spreken "uit hun luie zetel sleuren" en aantonen dat er
verandering mogelijk is.
Nog een ander facet van hun werk bestaat erin om de positie van de vrouw te
versterken, zonder die van de man te ondermijnen. Een niet altijd even
makkelijke taak in de derde wereld, waar vrouwen nog altijd veel
"minderwaardige " karweien opknappen. Het halen van water is een
voorbeeld daarvan. Gewoonlijk is dat een hele onderneming. 5 à 6 uur per dag
besteden vrouwen aan het verzamelen van water. Het hoeft niet gezegd te worden
dat dat een serieuze domper betekent op de ontwikkeling van de vrouw (en van de
bevolking in het algemeen) in de Derde Wereld.
Op deze manier wordt water door Protos in feite gebruikt als middel om andere
sociale evoluties te verwezenlijken i.p.v. enkel een doel op zich.
Johan Verstraete spreekt zich ook uit voor het behoud van ons
waterdistributiesysteem dat geregeld wordt door de intercommunales. Een zeer
efficiënt systeem waarbij water lokaal 'geproduceerd' en lokaal verbruikt
wordt. Een systeem waaraan we een groot deel van onze welvaart en gezondheid aan
te danken hebben.
Het ecologische aspect van water
Het WWF (World Wide Fund For Nature) verdedigt het ecologische aspect van
water. Het WWF bestrijdt de vernieling van de natuur op een wetenschappelijke en
diplomatieke manier. Alhoewel heel bekend, slaat het daarom minder aan bij
jongeren, die meer van directe actie houden.
Hun actieterrein omvat niet alleen het traditionele veldwerk, maar ook
sensibilisering en meewerken aan de uitstippeling van het milieubeleid in
België.
De beschikbaarheid van zuiver en hygiënisch water is ook voor hen één van de
uitdagingen van de komende jaren. Op wereldvlak leven er 1.7 miljard mensen die
moeten toekomen met minder dan 1000 m3 per persoon.
België behoort verrassend genoeg tot de waterarmere landen. 42% van het
waterpotentieel van België wordt al benut. Het gebruik in België ziet er
ongeveer zo uit : 70% landbouw, 20% industrie en 10% wordt gebruikt door de
huishoudens. Opmerkelijk is dat 80% van dat gebruikte water in de landbouw
verloren gaat door verdamping.
Het WWF onderstreept het belang van de zoetwater ecosystemen. Deze ecosystemen
hebben een regelende functie (o.a. de vervuiling), zijn een bron van
diversiteit(planten- en diersoorten), en zijn ook nuttig voor recreatie en
productie van verschillende grondstoffen. Deze ecosystemen komen steeds meer
onder druk te staan. Indammen, overgebruik, vervuiling (vooral pesticiden) en de
opoffering van overstromingsgebieden doen de fauna en flora geen goed.
Het WWF wil dat er meer zoetwater ecosystemen behouden blijven, dat er meer
ecologische processen in rivieren behouden blijven, en dat het duurzaam
waterbeheer sterker gepromoot wordt. Water moet meer ruimte krijgen !
De oplossing ligt in het integraal en duurzaam waterbeheer. Duurzaam en
integraal waterbeheer behoudt het multifunctionele gebruik van water, maar op
zo'n manier dat de waterkwaliteit en waterbeschikbaarheid niet bedreigd worden
in de toekomst.
"Opletten wat we doen met water is niet nodig, het wordt toch
gezuiverd".
Wat men dikwijls vergeet, is dat 50% van het huishoudelijk afvalwater nog steeds
rechtstreeks in de rivieren terechtkomt ! Het zuiveren van water is een zeer
kostelijke aangelegenheid. 3%, en geen procent meer, van ons dagelijks
waterverbruik, is nuttig gebruik van echt DRINKwater. Voor de andere 97% van ons
verbruik is drinkbaar water een onnodige en verspillende luxe. Bovendien
veroorzaakt het zuiveren van water, naast zuiver water, een grote afvalberg van
niet zo zuivere producten.
De GATS akkoorden
Watervoorziening is in België nog steeds een openbare aangelegenheid. Maar voor
hoe lang nog ? De trend van liberalisering is ook in deze sector zichtbaar
aanwezig. Heet hangijzer op dit ogenblik zijn de GATS akkoorden (General
Agreement on Trade in Services).
Iedereen herinnert zich het hevige straatprotest in Seattle en Praag. Waarom
lokken deze akkoorden zoveel protest uit ? Wat is het gevaar dat erachter
schuilt en wat heeft dit met water te maken ? Stijn Oosterlynck (Attac
Vlaanderen) houdt zich intensief bezig met deze materie.
GATS (Global Agreements on Trade and Services) is het symbol voor
privatisering, dat is duidelijk.
Privatisering van de markten die nu nog (beperkt) publiek zijn zoals
telecommunicatie, elektriciteitsproductie, onderwijs,… Wie in GATS gelooft,
gelooft in De Vrije Markt als Almachtige God, die waakt over het welzijn van de
gelovigen. De Verlosser van het Kwade, die ons bevrijdt van demonen als
inefficiëntie en verspilling. Eén van die markten is : water.
Er zijn verschillende akkoorden die handelen over privatisering en
internationale handel. De GATS-akkoorden zijn er de belangrijkste en ook de
potentieel gevaarlijkste van. In deze akkoorden staat 1 ding centraal :
deregulering.
Verschillende begrippen worden in deze context dikwijls door elkaar gebruikt:
deregulering, privatisering en liberalisering. Deregularisering is niets meer
dan het aantal wetten inkrimpen. Privatisering is het verplaatsen van de
beslissingsmacht van publieke naar privé eigenaars. Liberalisering handelt over
het openstellen van de markt voor het buitenland. Een veel gebruikt argument
door de voorstanders van de GATS stelt dat de GATS alleen willen dereguleren en
niet privatiseren of liberaliseren. In de praktijk zorgt deregulering echter
voor meer privatisering en liberalisering.
Belangrijke opmerking bij dit alles : De GATS handelen niet over de eigendom van
bv. water, maar wel over de diensten die daarmee gepaard gaan.
Verschillende gevaren schuilen achter deze verregaande deregulering die
de GATS voor ogen hebben.
Er kan bijna onmogelijk op teruggekomen worden. Eenmaal de GATS voorwaarden
aanvaard, zijn de GATS als een huwelijkscontract dat gesloten wordt. Een weg
terug is er niet, tenzij de lidstaat die de GATS wil opzeggen, bereid is tot het
betalen van gigantische boetes aan de benadeelde firma's.
Water wordt niet langer meer beschouwd als een recht, maar als een economisch
goed. Deze benadering is al hevig bekritiseerd door de VN.
De capaciteit tot regelgeving verdwijnt. Een land is bv. Niet langer bevoegd om
subsidies uit te trekken voor kansarme gezinnen. Licentievereisten zullen niet
meer kunnen worden opgelegd. Prijstarieven zullen niet meer tot de invloedsfeer
van de overheid behoren en er zal geen limiet meer zijn op de toegang voor
firma's tot de plaatselijke markt.
Het beschermen van natuurlijke bronnen zal niet meer kunnen. Alternatieve
manieren van waterdistributie zullen niet meer kunnen. Privé eigendom is nog
het enige wat nog kan en mag. De controle over de plaatselijke waterproblematiek
zal uit handen gegeven worden.
In de praktijk blijkt dikwijls de privatisering van de markt de beloofde
vruchten niet af te werpen. Argumenten die vóór privatisering pleiten, blijken
dan loze woorden te zijn.
Guinea zag z'n waterprijzen verdubbelen nadat privé investeerders het roer in
handen namen. De Argentijnse prijzen verdubbelden en bovendien zijn er enorm
veel klachten over de zuiverheid van het water. Ook de prijzen in Bolivië
verdubbelden. Dankzij massaal protest van de bevolking hebben buitenlandse
investeerders het land verlaten. Miljoenenclaims hangen het land nu boven het
hoofd.
Niet enkel in ontwikkelingslanden loopt het mis. In Atlanta (VS) werd het
personeel van de voormalige staatsmaatschappij gehalveerd. De bedoeling hier was
uiteraard om de kostenverlagingen te kunnen doorvoeren. Al snel bleek de
dienstverlening niet meer op een degelijke manier te kunnen functioneren.
Namen als Suez (Frankrijk), Vivendi (Frankrijk), RWE (Duitsland), Aquamundo
(Spaans) maken de waterindustrie een behoorlijk Europese aangelegenheid. Het
verwondert dan ook niet dat de Europese unie een groot voorstander is van de
GATS akkoorden.
Tot slot...
Wat me persoonlijk sterk opviel in de reeks debatavonden is de oproep tot meer democratie en een grotere mobilisatie van de plaatselijke bevolking. Meer democratie en mobilisatie kunnen voor een noodzakelijk tegengewicht zorgen in de strijd tegen het zuiver economisch belang van het grote kapitaal en tegen misbruiken door plaatselijke machthebbers. Dit is niet enkel een probleem in derdewereldlanden, maar ook in ons eigen belgenlandje ! Denk maar aan de besluitvorming rond de GATS-akkoorden die plaatsvindt zonder duidelijke inlichting van de bevolking of ook maar enige consultatie ervan.
Extra info...