Waarom staan bepaalde mensen niet op de foto ? (media & multiculturele sg.)

We leven in een multiculturele samenleving, maar daar is in de media weinig van te merken. Het aantal allochtone specialisten dat in de media een stem krijgt, is op één hand te tellen. Ook op de redacties lijken allochtonen niet te bestaan. Hoe valt die merkwaardige afwezigheid te verklaren?

Toen ze 'klein mannen' waren, zaten Georges Kamanayo en Rik Van Cauwelaert samen op de schoolbanken. Op vraag van het Fonds Pascal Decroos legt de baas van Videocam de hoofdredacteur-directeur van Knack op de rooster over het slechte imago van allochtonen in de pers.

Georges Kamanayo heeft Afrikaanse roots. In het Vlaamse medialandschap is de regisseur-producer van heel wat VRT-reportages één van de zeldzame gekleurde raven. Over de groeiende kloof tussen allochtonen en Vlamingen maakt hij zich zorgen. Het imago van de allochtonen gaat er voortdurend op achteruit. De pers speelt hierin een belangrijke rol. Om het tij te keren, organiseert Georges Kamanayo de "Media & Allochtonen Ontmoetingsdagen" waarin journalisten en allochtonen elkaar beter leren kennen.

* Kamanayo: "Wij westerlingen zijn het middelpunt van de wereld"

Georges Kamanayo: "Tijdens de ontmoetingsdagen in Antwerpen, Gent en Hasselt bleek duidelijk een soort ingehouden woede van de allochtone gemeenschap tegenover de media. Hoe komt dat ? De media maken foto's van onze samenleving. Hoe komt het dat bepaalde mensen niet op de foto staan? En als ze wel op de foto voorkomen, in slechte omstandigheden ... Ik denk hier veel over na. Ik kijk naar de geschiedenis.

Het systeem van apartheid bestond ook in Ruanda, Kongo en Burundi. Blanken en zwarten leefden er apart. Er was geen echte samenleving; het was de meester-knecht verhouding. De ene moest geven, de andere moest krijgen. Ik heb de indruk dat dit systeem na de onafhankelijkheid van die landen is blijven bestaan, maar op een andere manier. Ik denk dat het te maken heeft met de mentaliteit die niet verandert: wij westerlingen zijn het middelpunt van de wereld. De rest draait rond ons. Wij kunnen niets van de anderen leren. De anderen leren en krijgen alleen van ons. Ik denk dat dit gedachtengoed aan de basis ligt van het slechte imago van de allochtonen. Ben je daarmee akkoord ?"

Van Cauwelaert: "Je gaat nogal ver terug. Ik denk dat we de dingen toch moeten scheiden: de koloniale periode die in alle opzichten nogal betreurenswaardig is en wat er nu gebeurt. Ik ben naar de Media & Allochtonen Ontmoetingsdag in Gent geweest. Ik heb er met grote aandacht geluisterd. Wat mij daar vooral opviel, is de woede bij de allochtonen omdat ze geen toegang hebben tot de media. Ze zijn niet aanwezig in de pers. In Engeland is dat totaal anders. De Britten hebben vanuit hun koloniale traditie met sommige landen een nauwer contact behouden. Op de BBC en Channel Four heb je allochtone nieuwslezers, sportredacteurs, Aziatische omroepers."

Kamanayo: "In ons land zijn er allochtonen die klagen en allochtonen die zwijgen. Marokkanen kloppen snel op tafel, terwijl Kongolozen en Rwandezen zwijgen en de Chinezen helemaal de lippen dichtknijpen. Is dit een kwestie van mentaliteit ?"

Van Cauwelaert: "Ik vermoed het. Chinezen zijn discreet, gereserveerd. Ik merk dat bij m'n zus die drie bootvluchtelingen heeft aangenomen. Maar oosterlingen bereiken wel de top. Aan de universiteiten zie je veel Aziatische types."

* Een aparte zender voor allochtonen ?

Kamanayo: "Slechts weinig allochtone specialisten komen in de media aan bod…"

Van Cauwelaert: "Er zijn een paar uitzonderingen. De VRT voert regelmatig professor Zana E. Tambala (KU Leuven) op. Ze doet dit als het over Kongo gaat. Dat is typisch. Ik vind het sneu dat allochtonen alleen worden opgevoerd als het om problemen gaat waarmee zij als allochtonen worden geassocieerd. Op zeker ogenblik wordt Tambala als specialist in de Lubumba commissie gevraagd. Toen is daar een hele hetze rond geweest, omdat hij Kongolees was. Dat heeft me eerlijk gezegd geschokt. Ik vond het erg voor de academische wereld dat men die man niet 'in his own right' als specialist Kongo heeft erkend. Er is daar weinig over te doen geweest. Bij Knack doen we meer en meer beroep op allochtone specialisten over diverse onderwerpen. Dat kan bijvoorbeeld over de Belgische politiek gaan."

Kamanayo: "Sinds '60 woon ik in België. Intussen weet ik toch al iets af van de situatie hier. Toch komt men mij nooit een vraag stellen. Mieke Vogels is de grote uitzondering. Ze kwam me vragen wat ik denk van een aparte zender voor allochtonen… Ik heb haar gezegd dat ik er niet voor te vinden ben."

Van Cauwelaert: "Dat zou de ergste fout zijn, die men kan maken…"

* Boekje en CD-rom met contactadressen van allochtone specialisten

Kamanayo: "Elke keer krijg ik te horen dat er geen allochtone specialisten zijn. Die zijn er wel degelijk. Ik zeg: wie zoekt die vindt. Ik weet hoe een journalist werkt. Een journalist moet snel werken. Je duikt in je agenda. Wie kan me helpen ? Ik ben ervan overtuigd dat er in de agenda's van de meeste journalisten geen enkele allochtone specialist staat."

Van Cauwelaert: "En als je het dan toevallig als allochtoon goed doet, staat iedereen voor je deur! Neem Tarik Frahili. Die man praat goed. Hij citeert Aristoteles…."

Kamanayo: "Dan volgt natuurlijk het omgekeerde effet. Wéér Tarik Frahili! Nee, die voeren we niet meer op. Ze hebben hem uiteraard opgebrand. Het Forum van Allochtone Verenigingen in Vlaanderen nam daarom het initiatief een boekje en een CD-rom uit te geven met contactadressen van allochtonen die in verschillende domeinen zijn gespecialiseerd."

Van Cauwelaert: "Dit systeem werkt! Een tijdje geleden zag ik in de media plots een hele nieuwe generatie politicologen opdagen. Dat komt omdat universiteiten onlangs naar de media communiqués hebben verstuurd, met hun lijsten van politieke commentatoren."

* "Je mag het belang van de moeders niet onderschatten"

Kamanayo: Het samenstellen van het boekje was niet eenvoudig. Sommige mensen willen niet in de media komen. De allochtone specialisten moesten er eerst van worden overtuigd dat het project belangrijk was."

Van Cauwelaert: "Wij merken dit vooral als we allochtonen willen interviewen over het integrisme. De allochtonen willen hier niet over praten. Dat is toch vreemd."

Kamanayo: "Waarschijnlijk komt dat omdat ze bang zijn in een slecht daglicht te worden geplaatst. Misschien zijn ze bang te worden verdacht van banden met Bin Laden…"

Van Cauwelaert: "Toen ik op een morgen heel vroeg op kantoor was, zag een mevrouw van de kuisploeg een tijdschrift met de foto van Bin Laden op m'n bureau liggen. Die mevrouw sprak slecht Frans, maar ze deed teken: 'Pas moi ! Pas moi! De taal is een serieus probleem."

Kamanayo: "Bovendien: zij verstaan ons, maar jij verstaat hen niet!"

Van Cauwelaert: "Als ze Nederlands praten, zeggen ze inderdaad totaal andere dingen dan wat ze onder elkaar bespreken. Het helpt als je allochtone journalisten inschakelt. Voor de rellen in Borgerhout hebben we de jonge Marokkaanse freelance journaliste Samira Bendadi uitgestuurd. Dat is een voordeel. Je krijgt een totaal ander beeld van de problematiek. Je voelt heel precies de frustraties. Samira Bendadi komt met een totaal ander verhaal terug dan elders in de media te lezen is. Ze spreekt met de moeders. Je mag het belang van de moeders in zo'n familie niet onderschatten. Sommige allochtone jongeren hebben gestudeerd en komen toch niet aan de bak. Dat is pijnlijk. Die ouderen weten soms geen weg met hun woede. Deze informatie kan je als journalist alleen uit de mensen halen als je hun taal beheerst."

* "Vandaag zit mijn zoon op de filmschool. Hij is daar de enige allochtoon"

Kamanayo: "Vandaar het belang allochtone journalisten te interesseren voor het vak van journalist. Ze kunnen belangrijke elementen naar voor brengen. Ze kunnen de allochtone gemeenschap in de pers verdedigen."

Van Cauwelaert: "En ze corrigeren het beeld dat we krijgen. Je moet het allochtoon talent natuurlijk wel vinden. We hebben bij Knack voor jong talent een examen uitgeschreven. Daar zat geen enkele kandidaat bij van allochtone afkomst. Geen enkele!"

Kamanayo: "Ik heb daar een verklaring voor. Ik situeer het beroep van journalist in de middenklasse van de samenleving. Allochtonen zijn daar niet in vertegenwoordigd. Ze zitten ofwel aan de top, ofwel zijn het gewoon arbeiders. Allochtonen die school hebben gelopen, mikken op hogere beroepen. Ze doen dat, omdat de ouders dit wensen: je moet advokaat, arts worden. Je moet ervoor zorgen dat je de top van de samenleving bereikt. Als je niet ambitieus bent, ga je beter snel werken. Er is nog een andere reden. Ze hebben geen voorbeelden. Waarom ben ik in de media terechtgekomen? Toen we op het college in Overijse zaten, zag ik één van de leerlingen naar de filmschool gaan. Ik dacht toen: als hij dat kan, kan ik dat ook. Die voorbeeldfunctie was op het college voor me aanwezig. Vandaag zit mijn zoon op de filmschool. Hij is daar de enige allochtoon. De meeste allochtone kinderen hebben deze voorbeelden niet. Het is een vicieuze cirkel."

* "De verloedering van het stadsonderwijs in Brussel is verschrikkelijk"

Van Cauwelaert: "Als je door omstandigheden verplicht bent in Schaarbeek op te groeien, is dat een heel andere zaak dan wanneer je in een elitaire school terechtkomt. Veel stadsscholen zijn ghettoscholen geworden. De overheid heeft de jongste jaren in het onderwijs allerhande transformaties en hervormingen doorgevoerd. Aan het probleem van de ghettoscholen, heeft ze niets gedaan. De verloedering van het stadsonderwijs in een stad als Brussel is verschrikkelijk. Die kinderen hebben geen keuze. Dat vind ik zo erg. Wie in sommige Brusselse scholen de poort binnenwandelt, is verloren. Of hij nu bruin, zwart, of blank. Dat is wat ik de overheid vooral verwijt."

* "Hoeveel geld is er al verspild aan ruzies tussen Vlamingen en Walen?"

Kamanayo: "Nog een ander aspect is dat Vlamingen en Walen voortdurend overhoop liggen en vergeten dat andere culturen intussen het land binnenstromen. Hoeveel geld is er al verspild aan ruzies tussen Vlamingen en Walen? Geld dat men had kunnen gebruiken voor het oplossen van andere problemen?"

Van Cauwelaert: Ik denk dat men zich veel te laat gerealiseerd heeft wat men in de grootsteden aan het kweken was."

* "Filip De Winter versus Abou Jahjah. De show kon het land rond."

Kamanayo: "Iets anders nu: jij hebt als eerste Abou Jahjah in de media gebracht…"

Van Cauwelaert: "Vlak na 11 september had Christine Albers hem al geïnterviewd. Dit eerste interview is onopgemerkt voorbij gegaan. Het ging over de invloeden van de integristische islamisten. Abou Jahjah bleek nogal wat contacten te hebben met de Britse bladen waarlangs Bin Laden zijn boodschappen had verspreid. Toen ik hoorde wat Abou Jahjah allemaal te zeggen had! Veel van die dingen leken me logisch. Hij vertelde bijvoorbeeld hoe veel van die allochtone ouders die hier als gastarbeiders toekwamen, ervan uitgingen dat ze terug zouden gaan naar hun land. Om een of andere reden zijn ze hier allemaal gebleven. Hun kinderen zijn hier gebleven. Die kinderen zeggen: ik ben Belg. Dat staat op mijn identiteitskaart. Maar als ik op straat ben, moet ik die wel vijf keer tonen. Het was de eerste keer dat iemand uit een allochtone gemeenschap het zo scherp formuleerde. Hetzelfde met de vierde landstaal. Ze eisen het nog niet, ze denken er gewoon aan. Laten we serieus zijn, hier in Brussel is het Arabisch binnenkort niet de eerste, maar de tweede taal. Het probleem stelt zich hoedanook. Laten we er dan tenminste over spreken. Daarom hebben we hem opgevoerd. Ik heb toen in mijn editoriaal geschreven dat de politici er goed aan deden te lezen wat die man allemaal te zeggen heeft. We hebben toen ook vastgesteld dat zijn opvattingen doen denken aan die van het Vlaams Blok. Het is een extreem gedachtengoed."

Kamanayo: "Nu zit hij in de extreem linkse hoek…"

Van Cauwelaert: "Daaraan merk je dat ze die dingen opzoeken. Eigenlijk hebben we hem omwille van het signaal gebracht: dit ligt voor en aan deze discussie ontkomen we niet. Vanaf dat moment werd Abou Jahjah een mediafiguur, vooral omdat men op die gelijkenissen met het Vlaams Blok is beginnen wijzen. Hij zat bij Goedele Liekens, hij zat in De Zevende Dag. Je kreeg een heuse mediashow. Filip De Winter versus Abou Jahjah. De show kon het land rond."

Kamanayo: "In deze tijd van bloot en spelen zijn dat onze nieuwe gladiatoren…"

* "Laat ons ernstig wezen: dat waren relletjes van niks"

Van Cauwelaert: "Op de Media & Allochtonen Onmoetingsdag in Gent waar hij finaal voor het debat met De Winter niet is komen opdagen, zat 600 man op hem te wachten! Hij weigerde met een tweederangsfiguur een debat aan te gaan! Jahjah heeft iets van een provocateur. Dat is voer voor het mediacircus. Ik verwijs naar de rellen in Borgerhout. Jahjah en Lamine voeren op straat hun nummer op, terwijl ze weten dat de camera's klaarstaan. Dag na dag worden diezelfde beelden uitgezonden. Op den duur denken de mensen dat ze elke avond tegenover elkaar staan. Het beeld wekt de indruk dat er in Borgerhout een verschrikkelijke confrontatie bezig is. Laat ons ernstig wezen: dat waren relletjes van niks. Ik heb in Brussel rellen meegemaakt tussen VMO en extreem links. De media maken overal een circus van. De grens tussen entertainment en pers is weg. Uiteraard draait alles om commercie. Bij de VRT is het toch al lang niet meer de hoofdredacteur, maar Censydiam die bepaalt wat er in het nieuws komt."

* "Ik stel m'n hoop op de nieuwe ethische commissie van Flip Voets"

Kamanayo: "Het valt op dat allochtonen alleen in een schandaalsfeer op televisie komen. De zelfregulering binnen de pers werkt duidelijk niet. Hoe moet je dat oplossen?"

Van Cauwelaert: "Totnogtoe deed iedereen maar op. De persbond heeft altijd geweigerd zich aan enige regulering te onderwerpen. Ik stel m'n hoop op de nieuwe ethische commissie van Flip Voets. Mensen die in de media met hun klacht geen voldoening krijgen, kunnen daar formeel klacht indienen. Ik hoop dat het werkt."

Kamanayo: "Ik vind dat de journalisten onder elkaar zouden moeten overleg plegen en evalueren. Als blijkt dat journalisten hun boekje te buiten gaan, zou de ethische commissie moeten durven zeggen: je bent te ver gegaan. Geef je journalistenkaart terug!"

* "Positieve berichtgeving krijgt geen kans. Het breng geen geld op"

Van Cauwelaert: "Ik blijf erbij: allochtonen zouden zelf veel meer toegang moeten zoeken tot de media. Ze moeten zich kandidaat stellen, meedoen aan examens."

Kamanayo: "Precies daarom heb ik het initiatief genomen tot de Media & Allochtonen- Ontmoetingsdagen met de bedoeling jonge allochtonen warm te maken voor de media. We moeten een proactief beleid voeren om de achterstand in te halen. We leven in een multiculturele samenleving. Maar dat wordt in de pers nooit naar voor geschoven als een pluspunt. Alleen de negatieve punten worden benadrukt: de allochtonen kosten handenvol geld, het integrisme komt op ons af. Positieve berichtgeving krijgt geen kans. Het breng geen geld op. Waarom hebben we het niet vaker over wat ons verenigt, in plaats van over wat ons scheidt. Kongo, Centraal-Afrika: de geschiedenis van België is met deze landen verweven. België heeft toch wel wat positiefs uit die landen gehaald, zou ik denken. Zonder te overdrijven, kunnen we stellen dat ons land ons land niet zou zijn als Leopold II niet in Centraal-Afrika was langsgeweest. De geschiedenis heeft ons aan elkaar vastgeklit. Toch bekijken de Belgen de Kongolezen als vreemde wezens van een andere planeet."

Van Cauwelaert: "Voert de pers mensen uit Centraal-Afrika en Noord-Afrikanen op een andere manier op?"

Kamanayo: "Absoluut. Er wordt anders over gesproken. Je hebt gevaarlijke allochtonen die rond Bin Laden hangen. Politiek zijn ze geweldig interessant ! Daarnaast heb je brave allochtonen die politiek oninteressant zijn omdat ze weinig lawaai maken en verdeeld zijn. Als ik zie hoeveel partijen allochtonen opvrijen en op de lijst zetten! Met allochtonen van Chinese of zwarte afkomst gebeurt dit nooit. Hoe komt dat? In dit hele verhaal dragen journalisten een grote verantwoordelijkheid. We mogen niet altijd op de pers kappen, maar op sommige momenten schuift men verantwoordelijkheden van zich af ten voordele van de commercie. Van de openbare omroep verwacht ik bijvoorbeeld dat die zich niet beperkt tot de grootste gemene deler. Bij de programmatie zou men rekening moeten houden met wensen van minderheden."

* "Ze krijgen alles slechter"

Van Cauwelaert: "We moeten in de eerste plaats goede journalistiek plegen! We moeten een goede balans zoeken tussen vorm en inhoud. Op termijn krijgen we twee soorten media: een pers die informatie levert waarop burgers kunnen verderbouwen én die grondige analyses maakt. Dat gaat geld kosten. De burger gaat hiervoor meer moeten betalen. Daarnaast krijg je een populaire pers, waar het nieuws een entertainment element wordt. Een pers die een geweldige show opvoert. De keuze voor betrouwbare informatie of entertainment ligt op dat moment bij de burger."

Kamanayo: "Dat betekent dat een grote groep mensen slechter geïnformeerd wordt?"

Van Cauwelaert: "Ze zijn niet alleen slechter geïnformeerd. Ze krijgen ook een slechter onderwijs en een slechtere ziekenzorg. Ze krijgen alles slechter. Maar het zal goedkoop zijn. Ik ben niet pessimistisch. Een deel van de journalisten zal altijd z'n werk serieus blijven doen."

Dit interview werd eerst gepubliceerd in de nieuwsbrief van het Fonds Pascal Decroos voor onderzoeksjournalistiek: http://www.fondspascaldecroos.com

arch/ive/ief (2000 - 2005)