De Socialistische Partij komt niet meer voor in het verhaal.

22 januari van het jaar 2003. Miljoenen Nederlanders trekken naar de stembus. Er moet een nieuwe regering gekozen worden. De vorige heeft slechts drie maanden stand gehouden. Vooral de Lijst Pim Fortuyn wordt daarvoor verantwoordelijk gehouden Tegen de avond wordt het steeds duidelijker, het staatkundig centrum heeft gewonnen : centrum-rechtse christen-democraten en sociaal-democraten hebben in ruime mate geprofiteerd van de mythe dat staatkunde werkelijk democratisch kan zijn.

De partijen die parlementszetels in de wacht hebben gesleept zijn de verdedigers van de parlementaire macht, dat is het kader waarbinnen ze zich bewegen. Er zijn soms grote verschillen tussen de partijen merkbaar. Maar ze kenmerken zich allen door een streven naar centralisme. De rechtsstaat wordt niet in vraag gesteld, de onrechtstreekse vertegenwoordiging van de kiezers ook niet. Over het paradigma van wat men de representatieve democratie neemt is iedereen het eens.
Het wantrouwen in de rol die overheden kunnen spelen noemde de gematigd-socialistische partijleider Jan Marijnissen minder dan een week geleden nog "fatalistisch". Het heeft hem geen windeieren opgeleverd. Ongetwijfeld heeft hij vandaag ook weer veel stemgerechtigde allochtonen naar de stembus gekregen. Een kwart van die kiezers stemt op ons, liet hij onlangs nog aan journalist Erik Raspoet van de krant De Morgen weten.

Marijnissen is dan ook gewonnen voor een sterke linkse overheid, één die komaf maakt met de grote inkomensverschillen binnen de Nederlandse bevolking. De herwaardering van de verzorgingsstaat, dat wil de SP. Niet de nieuw-flinkse overheidsplannen van de in het centrum actieve PVDA, met haar strenge aanpak van criminelen en waardering voor de rol van staatslegers om de bestaande wereldorde te handhaven. Nee, de Socialistische Partij wil meer aandacht voor waarden en normen om de criminaliteit in te dijken, een actieve overheidsrol om de (volgens de SP mislukte) integratie van de allochtonen te bevorderen en een forse bezuiniging op militaire uitgaven. Deze verkiezingen werden gedomineerd door thema's waar ook Marijnissen graag op inspeelt : integratie, veiligheid en economie.

Met de ruime aandacht voor het belang van integratie maakt Marijnissen zich al jaren populair, zeker bij blanke arbeiders, door linkse taboes rond gettovorming en gedwongen aanpassing te doorbreken. De SP heeft haar arbeiderisme in grote mate afgestemd op het Nederlandse proletariaat, al die Nederlanders die voor hun bestaanszekerheid afhankelijk zijn van een loon, of dat worden wanneer het stelsel van soiale zekerheid wordt afgebroken.
Voor duidelijk anti-racisme is er bij de SP dan ook te weinig aandacht, misschien is dit wel het zwakste punt bij de partij. Veiligheid is voor de SP niet alleen een kwestie van militaire sterkte, eerder niet zelfs. Op het vlak van defensie heeft Marijnissen wellicht de beste ideëen van alle binnenkort zetelende lijsttrekkers. Veiligheid ging echter weinig over militaire aangelegenheden of verkeersongevallen tijdens de verkiezingscampagne. Nee, veiligheid werd haast synoniem voor lage criminaliteitscijfers.
Helaas ontbrak haast volledig een links en radicaal-criminologisch verhaal daarover. Wat de visie op economie betreft speurden we ook tevergeefs naar duidelijk anti-kapitalistische standpunten. De markteconomie werd door alle bekende partijen geprezen, en markteconomie leek haast synoniem voor kapitalisme, nochtans is er in theorie een verschil tussen de twee en is het kapitalisme slechts een extreme markteconomische variant, waarin winstbejag centraal staat.

Het is nu april 2003. Er is nog steeds geen nieuwe regering. "Christen-democraten" en "sociaal-democraten" hebben maanden onderhandeld, maar zonder resultaten. Het lijkt er op dat we binnenkort geen centrum-coalitie krijgen maar een rechtse coalitie, net zoals voor de verkiezingen. De SP komt niet meer voor in het verhaal, een centrum-linkse regering is niet aan de orde want zo'n kabinet heeft in de Tweede Kamer te weinig zetels. Centrum-links komt net niet aan een meerderheid. Is dat verwonderlijk? Nee, want centrum-links heeft nooit gewerkt, is niet bedreigend voor de bestaande orde. Centrum-links blijft niet lang aan de macht want haar sukses is nooit verzekerd.
De oud-linkse SP heeft met haar nieuwsoortig arbeiderisme teveel naar het centrum gelonkt. Waar het in de peilingen eerst hoge, onverwachte, scores haalde, was het uiteindelijk resultaat in januari middelmatig. De SP viel terug op de oude autoritair-linkse verhalen van meer overheid en minder markt. Basisdemocratische en gemeentelijke controle op de productie, veel ruimte voor duurzame vormen van economie? Ik hoorde het Marijnissen niet zeggen op televisie en heb hem nochtans veel aan het woord gezien. Ik heb veel interviews met hem gelezen en de website van de Socialistische Partij is mij zeker ook niet onbekend. Marijnissen had het over de waarde van het oude socialisme. Over Ferdinand Domela Nieuwenhuis en Joop den Uyl, of over Herman Gorter. Die mensen zijn echter al lang dood en hebben het niet over de met de dag veranderende, complexer wordende realiteit. En Joop den Uyl was... centrum-links.

arch/ive/ief (2000 - 2005)