arch/ive/ief (2000 - 2005)

De voorbije dagen verhuisde op VRT en RTBF het nieuws over de oorlog tegen Irak naar het midden van de avondjournaals. Op 2 april was de oorlog echter weer het eerste punt. Van een pauze in het Amerikaanse offensief tegen Bagdad bleek niet langer sprake.

1) VTM-avondjournaal van 2 april: net geen hoera-sfeertje

Het VTM-journaal begon met te melden dat de "slag om Bagdad begonnen is". De voorhoede van het Amerikaanse leger zou al tot op 30 kilometer van de hoofdstad genaderd zijn, meldde een commentaar, waarbij we nog steeds de VTM-pancarte te zien kregen (met daarin live-beelden) waarop de oorlog aangeduid wordt als "Operatie Saddam" ...

De doorbraak kwam er na zware bombardementen. Gemeld werd dat nu de "rode lijn" rond Bagdad overschreden is, waarbinnen het regime volgens de Amerikanen chemische wapens zou kunnen inzetten.

In 'statements' van een Amerikaanse legerwoordvoerder en bij beelden van Amerikaanse troepen, vernamen we dat de vooruitgang langs twee assen verloopt. Vervolgens zagen we even zelfmoordcom mando's die in Bagdad toekwamen vanuit Jemen. Kort volgden beelden van gewonde mensen in ziekenhuizen, van lijken ook.

In de studio gaf admiraal Herteleer commentaar bij de nieuwe ontwikkelingen. Volgens hem is dit het begin van het eindoffensief dat moet leiden tot de omsingeling van Bagdad. Volgens Herteleer wordt er nu gevochten door de oorspronkelijke troepen (nog niet door versterkingen), waaruit hij afleidt dat de aanpak door de Amerikaanse leiding nog niet zo slecht was, als eerder gedacht werd.

Ondertussen wordt het Noorden van Irak verder gebombardeerd en zijn Amerikaanse soldaten er ook op de grond actief. In het Zuiden belegeren de Britten nog steeds de stad Basra.

* "Eindelijk beter nieuws"

Van het bezoek van Colin Powell aan Turkije volgde een kort positief verslag. Turkije laat de Amerikanen toe hun troepen te bevoorraden en de Turken zullen Noord-Irak niet binnentrekken.

Geheel en al in positieve stemming schakelde Mark Demesmaeker over naar Bart Van Doorne in New York. "Hoe wordt daar gereageerd ?" Volgens Van Doorne heerst ginder een "hoera-stemming". Demesmaekers vragen aan de correspondent waren al even goed gemutst: "Eindelijk beter nieuws, na enige dagen van pessimisme ?" En even later: "En nog goed nieuws was de bevrijding van één van de Amerikaanse soldaten ..." Wat volgde was stuk van het theater dat het Amerikaanse leger opvoerde rond de 'bevrijding' van een jonge (19 jaar) vrouwelijke Amerikaanse soldaat uit een Iraaks ziekenhuis. Om dit heuglijk feit aan het thuisfront mee te delen werd de pers in Doha in het midden van de nacht opgetrommeld voor een persconferentie, zodat de Amerikanen het zo snel mogelijk konden vernemen. Met Peter Denruyter (de journalist die de jongste vredesbetoging in Brussel wist te criminaliseren) als commentator kregen we een emotioneel verslag dat eindigde met de opgeluchte ouders van het meisje voor de camera. Ontroerend. Pakkend.

Na minutenlang over de soldate doorgeboomd te hebben, werd heel kort vermeld dat "vandaag ook 5 journalisten opdoken die door de Irakezen waren aangehouden". Waarom, hoe ... VTM gaf er geen details over.

In de studio zat ondertussen admiraal Herteleer te wachten tot hij nog iets mocht zeggen over het belang van de motivatie van de Amerikaanse soldaat, voor wie de steun van het thuisfront cruciaal is. Herteleer sprak ook over de Amerikaanse clusterbommen die nu worden ingezet en heel doeltreffend zijn tegenover militairen maar een dramatisch effect hebben als ze burgers raken. (Let op: weer die opsplitsing waarbij mijn haast redeneert alsof militairen geen mensen zijn.) "Wij gebruiken ze niet meer" kon een humane Herteleer pochen over zijn (eigen ex-) leger.

"Frappant" vond Demesmaeker wel dat "burgers minder gespaard worden." Maar ja, wat wil je, reageerde Herteleer, als het regime burgers oproept om het land te verdedigen ... Na een korte vergelijking met het verzet hier tijdens WO II stapte Mark Demesmaeker (op de 15de minuut) over naar de economische onzekerheid ten gevolge van de oorlog. Waarmee de Irak-berichtgeving ten einde was.

2) TV1-journaal: zoek verschillen én gelijkenissen met VTM

In de pers vloeide de jongste dagen (zie Humo van vorige week en het maandblad AV-Industrie van deze week) nogal wat inkt over het inzake kijkcijfers slabakkende VTM-journaal. De verklaring die dan meestal te horen is, is dat het VRT-journaal dat van VTM heeft gecopieerd. Vaak is dat zo, maar op cruciale momenten weet de VRT toch nog het verschil te maken. Zo ook op woensdagavond.

Martine Tanghe opende het VRT-journaal met te stellen dat "twee weken na het begin van de oorlog, de slag om Bagdad echt begonnen is." De Amerikanen spreken van zware verliezen van de Republikeinse Garde rond Bagdad. "Maar Irak ontkent", stelde Tanghe. Waarop beelden van Amerikaanse oprukkende troepen getoond werden. Eerste verschil met VTM: de VRT meldt die ontkenning door Irak.

* Wie censureert Iraakse beelden van gevechten ?

Dan volgde ook op VRT de speculatie van de Amerikaanse militairen (bij monde van generaal Vincent Brooks, Doha) dat ze binnen de "rode cirkel" rond Bagdad aan "massavernietigingswapens" zouden kunnen blootgesteld worden. We zagen nacht- en dagbeelden van het Amerikaanse leger.

Opmerking: tijdens alle journaals en andere programma's die we de jongste twee weken volgden, werden gevechtstaferelen altijd in beeld gebracht vanuit het standpunt van Amerikanen en Britten. Laten de Irakezen hun eigen militaire activiteiten dan niet filmen door (westerse of Arabische) tv-ploegen of worden die beelden nooit uitgezonden. Vraag is dus: wie censureert hier wat ? Het Iraakse regime of de (westerse) omroepen ?

Wie we (alleen op VRT, niet op VTM) wel van Iraakse kant te zien krijgen, dat zijn de Iraakse ministers die de pers toespreken. Vandaag was het aan de minister van defensie om de vastberadenheid van de Irakezen te bevestigen. Vervolgens ging het kort over de 30 uit Jemen aangekomen zelfmoordactivisten en over nieuwe bombardementen.

Net als op VTM kregen we heel even beelden van gewonde Irakezen in een ziekenhuis te zien. Welgeteld drie shots, van twee of drie verschillende jonge mannen; met een totale lengte van 9 seconden.

* Rudi Vranckx: "De mensen zijn hier woest op de Britten."

Op de 4de minuut ging het naar Rudi Vranckx, de enige Belgische tv-journalist die Irak is binnengeraakt, al is het dan nog maar in het zuiden. Op woensdag was hij in Zubair. Hij werd er "overrompeld door honderden mensen, niet met smeekbeelden, maar protesterend" stelde Vranckx. "De mensen zijn hier woest op de Britten." Ze lieten hem zien waarom: de stukgeschoten huizen, waaronder een crèche. De burgers die neergeschoten werden ... Zubair ligt nota bene vlak bij Basra, in door de Britten 'bevrijd' gebied. "Komen ze Irak bevrijden, dit is geen bevrijding" stelt een jonge Irakees. "Plots beginnen een aantal inwoners en kinderen van Zubair een betoging tegen de Britten en voor Saddam Hoessein" stelt Vranckx. "Saddam is onze trots" lezen we in de ondertiteling van de enthousiaste leuzen scanderende groep.

Tot een tank er aan komt. "Pas wanneer de Britse tanks het plein oprukken verstomt het protest, ... onder de dreiging van het kanon" stelt Vranckx. "Zubair is al enkele dagen bevrijd volgens de zogenaamde coalitietroepen. Maar wat je hier ook ziet is de duistere kant van de oorlog, dood en vernieling. En de inwoners van Zubair hebben de Britten en Amerikanen nog lang niet in hun hart gesloten" eindigt Vranckx.

* "Ik vraag waar de medische urgentiehulp blijft"

Dan krijgen we een tweede keer Vranckx, nu met een op woensdagmiddag opgenomen gesprek waarbij je op de achtergrond de rookpluimen ziet van het door de Britten beschoten Basra. De Britten rukken er stap voor stap op.

Een aantal plaatsen zijn er nu wel in handen van de coalitietroepen, maar is dat voor de mensen een bevrijding ? Vranckx geeft het voorbeeld van een man in Umm Qasr wiens vrouw hoogdringend een keizersnede nodig had, maar niemand hielp hen. "Ik vraag mij af waar de medische urgentiehulp blijft" eindigt Vranckx verontwaardigd.

* Arnold Karstens: de schrik voor een guerilla-oorlog

Op ongeveer de 8ste minuut volgt dan het verhaaltje - ook op VRT - van de bevrijde Amerikaanse soldate. Ook vrij kwamen vier journalisten van een Amerikaanse krant. "Waarom heeft Irak hen 8 dagen vastgehouden ?" De vraag werd door de VRT tenminste gesteld.

Dan volgde een verslagje van het bezoek van Colin Powell aan Turkije. Dat de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken morgen naar België komt, werd ('wijselijk' ?) verzwegen.

In het verslag was er wel weer één duidelijk verschil met VTM: de VRT toonde ook de anti-oorlogsbeto ging bij het bezoek van Powell. Wel lag ook hier de nadruk op de goede verstandhouding tussen Powell (VS) en Turkije. Na nog wat beelden van Koerdische strijders, eindigde het VRT-journaal al na 12 minuten (3 minuten eerder dan VTM) met de Irak-berichtgeving.

Maar later in het journaal, op minuut 25, kwam wel nog een correspondentie (van ongeveer drie minuten) met Arnold Karstens in Bagdad. Met hem werd gepraat over een Amerikaanse raket op een kraamkliniek, over hoe dicht de Amerikanen bij Bagdad zijn (hij zelf zei dat hij 100 kilometer ten zuiden van Bagdad geweest was, en veel Iraaks materiaal, veel soldaten gezien had die wachten op de Amerikaanse troepen) en over de stijgende spanning in Bagdad. "De mensen zijn bang voor een guerilla-oorlog". Bagdad wordt 'regelmatig' gebombardeerd, "aan de rand van de stad wordt er continu gebombardeerd."

Keren we nog even terug naar de vergelijking tussen het VRT- en het VTM-journaal, dan blijkt dat van de VRT op zijn minst veel "betrokkener" te zijn dan dat van VTM en dat dankzij de twee correspondenten (Vranckx en Carstens) in Irak, daar waar VTM er gewoon geen heeft. Wat maakt dat de commerciële zender geheel en al op buitenlandse bronnen is aangewezen.

3) Canvas: hier krijgt de dag een ander wending

Van 'Terzake' op Canvas zag ik maar een deel, maar dat deel maakt het verschil met de VTM- berichtgeving nog een stuk groter.

In 'Terzake' werd de militaire prof De Vos door Phara de Aguire geïnterviewd en de toonzetting was hier een stuk kritischer. Volgens De Vos hebben de Amerikanen eigenlijk niet genoeg volk ter plekke om Bagdad volledig te omsingelen. "Zuiver mathematisch gezien hebben ze te weinig troepen" stelde hij duidelijk.

Nog volgens Devos - die vermoedt dat Saddam zijn republikeinse garde 'gemengd' heeft met gewone soldaten - kan de strijd nog vele kanten uit. "De hoop blijft leven dat het regime zal ineenstorten, maar als ik de beelden van Rudi Vranckx zie ... Men roept er nog altijd om Saddam. Dan stel ik me daar vragen bij." Bij dus het zich tegen Saddam keren van de bevolking.

* "Het Turkse regime is zeer repressief"

In de studio zat ook Johan Depoortere die via Turkije, Noord-Irak niet binnen kon raken. Net zoals 800 andere journalisten, liet hij even weten.

Depoortere schetste een heel ander beeld van de verhouding tussen de Turken en Amerikanen dan we dat in het TV1- en VTM -journaal kregen. De twee regimes staan nog altijd fel tegen elkaar. Depoortere wees er ook op hoe repressief de gemilitariseerde politie van Turkije, in Turks Koerdistan optreedt. "Het platteland is er voor 80 of 90 % niet toegankelijk" voor journalisten. De Koerden in Turkije zijn overigens tegen de Amerikaanse oorlog tegen Saddam omdat ze vrezen voor een heropflakkeren van de Turks- Koerdische burgeroorlog.

4) RTBF: "C'est une catastrophe"

Ook de Franstalige openbare omroep begon op woensdag zijn journaal weer met het nieuws uit Irak.

* 32 seconden slachtoffer-beelden

Het echte begin (eerste één à twee minuten) mistte ik. Wat ik wel al volledig zag was het item met het getuigenis van dokter Ewald Stals van MSF die het had over het soort kwetsuren dat men in Bagdad te verzorgen heeft. Het beeldverslag uit Irak liet verschillende gewonden in en buiten ziekenhuizen zien. In totaal zagen we hier 32 seconden beeld van oorlogsslachtoffers (verspreid over drie gedeeltes in de montage).

Stals legde ook de nadruk op de ziek makende stress waarin de bewoners van het continu gebombardeerde Bagdad moeten leven.

* "Stemt dit wel overeen met de werkelijkheid ?"

In de studio ging het dan verder over de 'euforie' van de Amerikanen. "Stemt die wel overeen met de werkelijkheid ?" Waarop deskundige Josepht Henrotin, verklaarde dat we heel voorzichtig met de nieuwe berichten moeten zijn, vermits de Amerikanen hun 'voorlichting' strategisch gebruiken.

Wanneer kunnen de Amerikaanse troepen in Bagdad zijn ? Antwoord ook nu weer: moeilijk te zeggen. En die chemische wapens waarover zo vaak gesproken wordt ? Die zouden voor de Irakezen meer nadelen kunnen hebben dan voor de Amerikanen.

Daarop volgt een scène van een bestorming van enkele huizen en een uitleg over een eventuele guerilla- oorlog in Bagdad. Een oorlog waarin geen enkele regel meer telt ...

Het verhaaltje van de jonge Amerikaanse soldate die bevrijd werd krijgt op de RTBF ongeveer 20 seconden, en geen minuten zoals op VTM.

Kort ook komt Colin Powell in Turkije aan bod. Waarna een langere reportage (bijna 4 minuten !) volgt van RTBF-correspondent Lamair in Zuid-Irak over hoe men er probeert de brand van een oliebron te stoppen. Een werkje dat tijdens het filmen niet wou lukken.

Een andere RTBF-correspondent, Pascale Bourgaux, ontmoette in Jordanië het enige Belgische 'menselijk schild', Jean-Michel Houpline, die pas uit Irak weggevlucht is omdat de bombardementen te hevig werden.

Na een bericht over de beurs wordt de link gelegd naar de crisis van de luchtvaart, ook al te danken aan de oorlog. Pierre Istas begint zo: "Ca ressemble à une catastrophe, ça a le gout de la catastrophe et c'est une catastrophe". Die catastrophe is er voor "Air canada" dat de boeken neerlegde; maar ook ander luchtvaartmaatschappijen (zoals KLM), zo bleek ook op andere zenders, hebben het zeer moeilijk.