Brazilië: geen arm maar wel een onrechtvaardig land

Aan de hand van artikels over landen als Venezuela, Colombia, Bolivië, Ecuador en Argentinië hebben we proberen aantonen tot wat de volgzaamheid van deze landen t.o.v. de richtlijnen van giganten als het IMF en de Wereldbank leiden kan: telkens spatte de financieel-economische zeepbel na een tijdje uiteen met een nog grotere buitenlandse schuld en een verdere marginalisatie van de bevolking tot gevolg. Decennialang werd zowat alles verkocht aan de hoogste bieder, iets waarvan vooral de Amerikaanse en Spaanse (zie http://www.noticias.nl/globalisering_artikel.php?id=248) megabedrijven konden - en kunnen - profiteren. Ook in landen als Uruguay, Chile, Peru en Paraguay is het failliet van het systeem evident, daar kunnen "derde weg" figuren als de Chileense president Lagos en Lula's voorganger Cardoso weinig aan veranderen.

Tegelijk met de crisis in Zuid-Amerika groeit ook de weerstand tegen de uitbuiting: woedende volksmassa's die met potten en pannen de straat op kwamen (cacerolazo), stakende cocaboeren (cocaleros) tegen president Toledo in Peru, protestmarsen van landbouworganisaties in Paraguay... Diegenen die politiek munt wisten te slaan uit dat collectieve ongenoegen, dwepen vaak met een reformistisch project (men verwijst heel graag naar Allende) maar komen met hun programma (of de afwezigheid daarvan) vaak dicht in de buurt van het populisme.

* Lula: van radicale socialist tot alternatief voor iedereen

De nieuwe president van Brazilië, Lula, is zonder twijfel de voornaamste (politieke) exponent van de kritiek op het neoliberalisme. Zijn verkiezingsoverwinning was geen toeval maar het resultaat van een geduldige politieke opbouw "van onderop" via zijn Arbeiderspartij (PT) en via de talrijke sociale initiatieven met de Organisatie van Landloze Boeren (MST) als meest briljante expressie.

Onder de vorige president, Cardoso, kende het land een formele democratie, dat zo'n kwart van de bevolking van dienst kon zijn maar voor de arme meerderheid enkel wat curatieve ingrepen over had (uitdelen van voedselpakketten b.v.). Cardoso was nog zo'n volgeling van de "consensus van Washington", één van zijn bekendste uitspraken zegt in feite genoeg: "buiten de globalisering is er geen redding, binnen de globalisering is er geen alternatief". Waarbij hij uiteraarde doelde op de neoliberale versie van dat globaliseren, van andersglobalisten en "altermundistas" moest hij weinig weten.

Het is dan ook geen verrassing dat Cardoso het land achterliet met een enorme buitenlandse schuld en een sterk geprivatiseerde economie. Iets wat de politieke beslissingen van de nieuwe president grondig zal conditioneren, al staat Lula voorlopig sterk. Om meer dan één reden lijkt hij meer krediet te kunnen krijgen dan vele van zijn voorgangers en collega's in Brazilië en daarbuiten. Zo hoeft Lula niet meteen te vrezen voor een militaire staatsgreep, daar het leger hem trouw lijkt te zijn; bovendien heeft de CIA het wellicht te druk met de slachting in Irak om een handje te komen toesteken in Brazilië. De stabiliteit van het land, dat zo'n 40% van de Latijnsamerikaanse economie vertegenwoordigt, is cruciaal voor de regio en dus ook voor de V.S. Dat Lula een gemeenschappelijke markt voor de Zuiderse landen (Mercosur) verkiest boven de Amerikaanse wensdroom van de FTAA (Vrijhandelszone van de Amerika's), neemt men er in Washington voorlopig dan maar met tegenzin bij.

Een ander pluspunt voor de president is de steun die hij in zekere mate kan genieten van de binnenlandse bedrijven (en dus ook van een aantal media), die van hem een protectionistische politiek verwachten dat in staat is hun belangen te verdedigen tegen de buitenlandse plundering. Het zit Lula dus relatief mee in eigen land, al kunnen belangrijke groepen als de grootgrondbezitters die gunstige omstandigheden snel doen keren. Afwachten wat het wordt...

Ook in Brazilië zorgt de concentratie van de media in handen van enkele invloedrijke families ervoor dat de belangen van politici en media-eigenaars grotendeels samenvallen. Bij vorige electorale nederlagen van Lula speelde de anti-Lula-propaganda telkens een doorslaggevende rol, en ook het beeld dat verspreid wordt van de grootste sociale beweging van het land, het MST, is doorgaans negatief. Niet verwonderlijk, want het machtigste media-imperium van Brazilië (en heel Latijns-Amerika), Globo, is in handen van de "fazendeiro"-familie Marinho (fazendeiros = grootgrondbezitters).

De binnenlandse lastercampagne tegen de kandidatuur van Lula bij de laatste presidentsverkiezingen werd ook nog eens aangevuld met dreigende berichten en doemscenario's in de buitenlandse pers. De trieste hoofdprijs komt hierbij ongetwijfeld toe aan de Amerikaanse investeringsbank Goldman & Sachs, die een mathematisch model ontwikkelde om de variaties in de beurs te evalueren in functie van een mogelijke verkiezingsoverwinning van Lula (het bericht dateert reeds van juli 2002). Het model zou in staat zijn de chaos en paniek in de koersnotering te kunnen voorspellen indien Lula tot president benoemd zou worden. Het kreeg de toepasselijke naam van... Lulometer.

arch/ive/ief (2000 - 2005)