Mohammed Hassan: "In Irak staan de VS voor een haast onoplosbaar probleem"

Met een joviaal "Wat nieuws?" ontvangt Mohamed Hassan me, één en al glimlach, ondanks de oorlog. In een vorig leven Ethiopische diplomaat, nu leraar in België straalt hij een aanstekelijk soort optimisme uit, dat hij haalt uit zijn analyse van de feiten en uit de geschiedenis. Hij leerde Arabisch van zijn Jemenitische moeder. Van zijn vader een tiental Afrikaanse talen. In België spreekt hij vooral Engels en Nederlands. Hij noemt zichzelf een Afro-Arabisch communist. Een programma op zich

Het Amerikaans imperialisme lijkt totaal verrast door het onverwachte verzet van de Iraki's. Hoe komt dat?

Mohammed Hassan. Imperialisten hebben een slecht geheugen. Irak is al gebombardeerd met chemisch spul in 1920 door de Britten, met Churchill aan het hoofd. Toen al was het Iraaks verzet bijzonder groot. Samen met Syrië en Egypte vormt Irak het centrum van het antikoloniaal en anti-imperialistisch Arabisch nationalisme, heel de recente geschiedenis getuigt daarvan. Die geschiedenis leert ons ook dat alle bestaande tegenstellingen in de Iraakse maatschappij naar de achtergrond verdwijnen van zodra er een oorlog begint.

De fout die de imperialisten maken, is ingegeven door hun chauvinisme en hun gebrek aan respect voor de derdewereldvolkeren. Ze zien die als aantallen, niet als mensen met een waardigheid, een hoog bewustzijn, een geschiedenis van verzet.

Neem nu Vietnam. Kissinger, de minister van Buitenlandse Zaken onder president Nixon en nu nog raadgever van Bush, schreef in de jaren '50 dat Vietnam zou worden overwonnen door de Fransen want het was een primitief volk dat alleen met de fiets reed. Hij was ervan overtuigd dat het industriële Westen met zijn auto's, zijn bedrijven en zijn tanks het snel zou halen van het kleine Vietnam en zijn fietsend volkje.

Robert McNamara, minister van Defensie onder Kennedy, moest in 1992 toegeven: "Onze informatie was armzalig en verkeerd. De diplomaten en de geheime diensten zagen hun wensen voor werkelijkheid aan." Maar ondanks dit begin van zelfkritiek blijkt hij aan het eind van zijn boek nog altijd niet te snappen waarom Vietnam de oorlog gewonnen heeft. Geloven in hun eigen fabeltjes, dat is de fout die de Amerikanen vandaag weer maken in Irak.

Mohammed Hassan. Precies. Sinds de revolutie van 1958 heeft Irak een ommekeer gekend. In de jaren '60, '70 en '80 werd het land geïndustrialiseerd. De bevolking is sterk verstedelijkt. Er kwamen tal van gemengde huwelijken, sunnieten met sjiieten, soennieten met Koerden... De feodale stammenmaatschappij werd grotendeels vernietigd door deze evolutie. Het Iraaks budget voor onderwijs is groter dan de totale begroting van Jordanië, de scholingsgraad van de bevolking ligt er veel hoger dan in andere landen in de regio.

Irak gedraagt zich ook niet egoïstisch zoals veel andere Arabische landen. Irak stuurde troepen om Syrië en Egypte te helpen in de oorlogen van 1967 en 1973 tegen Israël. Irak financierde opvoedingsprojecten en hulpprogramma's in armere Arabische landen. Irak gaf concrete hulp aan Palestina. In 1979 bijvoorbeeld studeerden er 20.000 Palestijnen aan de universiteit in Joegoslavië, waar ik toen verbleef. Irak betaalde hun studies.

Irak is het enige Arabische land waar je geen visum nodig hebt als je uit een Arabisch land komt. Elke Arabier, van Marokko of Syrië of Saudi-Arabië... kan er deelnemen aan het politiek leven, er werken of studeren van zodra hij het grondgebied betreedt. Dat is de dagdagelijkse vertaling van de pan-Arabische ideologie van de Baath-partij die aan de macht is. Vandaar dat gevoel in heel de Arabische wereld: wie aan Irak raakt, raakt ook al de rest.

Maar in de media legt men sterk de nadruk op de sjiieten in het zuiden die Saddam vijandig gezind zijn en de soennieten in centraal-Irak die achter Saddam staan. Wat is daarvan aan?

Mohammed Hassan. Ook de inwoners van het zuiden van Irak beschouwen zich in de eerste plaats als Irakezen. Hun grootouders waren de eersten die tegen de Engelsen vochten in 1920, ze hebben nooit het kolonialisme aanvaard.

Het verschil tussen de sjiieten en de soennieten is puur theologisch. Een soenniet kan gaan bidden in een sjiietische moskee, er is sinds de 8^ste eeuw geen oorlog meer geweest tussen beide stromingen, er is tussen een Iraakse sjiiet en een Iraakse soenniet niet meer verschil dan tussen een Duitse protestant en een Duitse katholiek.

De zogenaamde tegenstelling tussen sjiieten en soennieten is door de kolonisatoren in het leven geroepen.

In de 19^de eeuw wist Frankrijk de hand te leggen op Libanon door steun te verlenen aan de christelijke Maronieten tegen de moslim Druzen. Toen werd de communautaire opdeling bij wet vastgelegd: soennieten, sjiieten, Druzen, christenen... Het is precies tegen die verdeeldheid dat het moderne Arabisch nationalisme gericht is. Een van de stichters daarvan, Michel El Afleque, een Syriër van christelijke afkomst, ligt ook aan de basis van de ideologische oriëntatie van de huidige Iraakse Baath-partij.

Maar er is toch wel degelijk een sjiietische oppositie, die trouwens de steun geniet van Iran, in het zuiden van Irak?

Mohammed Hassan. Ja, een islamitische oppositie die een islamitische republiek wil vestigen in Irak. Maar ook die oppositie is fundamenteel anti-Amerikaans en even gevaarlijk voor de Amerikaanse overheersingsdrang. Want de meeste moslims in de landen van de Golf zijn sjiieten. In het noorden van Saudi-Arabië maken ze de overgrote meerderheid uit. Tot in 1991 werden ze niet beschouwd als volwaardige burgers door de overheid. In Koeweit is de meerderheid van de bevolking sjiietisch terwijl de koning een soenniet is. Idem in Bahrein en Oman. Als je het over discriminatie wil hebben, moet je het in die landen gaan zoeken en niet in Irak.

Dat er zo weinig sjiieten in de regeringen zitten, is het resultaat van het Brits kolonialisme. Na de val van het Ottomaans (Turks) Rijk in 1918 zijn de Fransen en de Britten de kaart van het Midden-Oosten gaan hertekenen, met kunstmatige staten. Aan het hoofd van die staten zetten ze koningen (iets wat de Arabische wereld nooit had gekend!), van de soennietische minderheid om de sjiietische meerderheid onder de knoet te houden. Verdeel en heers. Tegenstellingen scheppen op basis van godsdienst en etnische afkomst: een typisch recept van het imperialisme!

De Baath-partij werd opgericht in het zuiden van Irak. Ze is niet overheersend soennietisch, zoals de westerse landen beweren. Het is een lekenpartij, let zowel christenen als sjiietische en soennietische moslims.

Er is de islam, er is de Arabische natie, hoe passen de Iraakse Koerden daarin?

Mohammed Hassan. Irak is het enige land in de wereld met in het eerste artikel van zijn grondwet: Irak is een land dat bestaat uit Arabieren en Koerden. Irak kende de Koerden autonomie toe, met onderwijs in het Koerdisch.

In de Koerdische bevolking zijn er verschillende stromingen: een deel is voorstander van het feodaal model, er is een Koerdische burgerij die meer onafhankelijkheid wil en zich daarvoor op het Amerikaans imperialisme wil steunen en er is een groot deel dat gewoon in Irak wil leven.

Ook hier heeft het imperialisme baat bij de tegenstellingen. In Irak zet het die in de verf, in Iran zwijgen ze er nog over maar ook daar zijn er Koerden, zelfs nog meer.

Mohammed Hassan. Absoluut. Ze hadden erop gerekend dat het leger en de bevolking zich massaal tegen Saddam Hoessein zouden keren. De VS wilden zo een deel van het overgelopen Iraaks leger gebruiken om het land tot 'rust' te brengen. Nu stoten ze zowat overal op verzet. In de steden worden ze geconfronteerd met een stadguerrilla. Ze hebben de kern van het Iraaks leger niet voor zich kunnen winnen, integendeel, ze moeten er tegen vechten.

Ze gaan verplicht zijn het land te bezetten, met de steun van een aantal verraders die echter zwakker staan dan de Noordelijke Alliantie in Afghanistan in een land dat groter is en meer steden telt. Ook Afghanistan controleren ze alleen Kaboel. In Irak zullen ze op zijn minst een miljoen militairen nodig hebben om het land 'veilig' te maken. Een zowat onoplosbaar probleem.

Ook Iraks buurlanden zijn op termijn bedreigd door de VS. In de eerste plaats Iran, dat volgens Bush tot de As van het Kwaad behoort. Er zijn al Amerikaanse raketten gevallen op Iraans grondgebied. Per ongeluk. Iran kende een eerste grote anti-Amerikaanse betoging op 28 maart. Zal Iran neutraal blijven of zal het tussenbeide komen?

Mohammed Hassan. Net als Irak heeft Iran zijn petroleum genationaliseerd in de jaren '50. Sinds 1979 en de val van de pro-Amerikaanse sjah hebben de VS geen enkele controle over de Iraanse petroleum. De Amerikaanse geheime diensten weten haast niets over het Iraans leger. Bovendien telt het land ook nog eens een miljoen gewapende milities. Iran is een reusachtig land, met zo'n 70 miljoen inwoners. Een nog grotere brok voor de Amerikanen. Iran heeft de laatste vier jaar opnieuw nauwe banden aangeknoopt met Irak.

Iran kijkt dus niet bepaald uit naar een pro-Amerikaanse regering in Bagdad, want dat is het omsingeld door Irak in het westen en Afghanistan in het oosten. Bovendien is er een afscheidingsbeweging in het noorden van het land, met de Azari-minderheid die onder invloed staat van Turkssprekend Azerbeidjan onder Amerikaanse leiding. Als het zijn eigen belangen wil verdedigen, zal het land op een of andere manier tussenbeide moeten komen in de oorlog in Irak.

En Syrië? Dat is ook bedreigd door de VS en de afkeer van de bevolking is er nog groter sinds de dood van vijf arbeiders in een bus die door de Amerikanen gebombardeerd werd op de terugweg naar Irak.

Mohammed Hassan. Ook Syrië heeft zijn banden met Irak de laatste vijf jaar sterk opgedreven. Het land heeft zijn grenzen opengesteld en de handel ontwikkeld. 120.000 vaten Iraakse petroleum passeren via Syrië. In de Uno-Veiligheidsraad nam het land een stevig standpunt in. Ze weten ook wel dat zij een volgend doelwit vormen. Hun leger is goed georganiseerd en via hun steun aan de Libanese Hezbollah hielpen ze Israël te verslaan in Zuid-Libanon. Ze weten dat een ander regime in Bagdad Israël zou erkennen zoals Jordanië en Egypte al deden. Dat zou de druk op Syrië nog vergroten. De miljoenenmobilisatie van de Syriërs is ook een vorm van waarschuwing aan het adres van de VS: ga niet te ver of we zetten de grenzen open om Irak te helpen.

En dan zijn er de pro-Amerikaanse regimes in Jordanië, Egypte en de Golfstaten. Gaan die overrompeld worden of gaan ze zich uit de slag trekken zoals in de eerste Golfoorlog?

Mohammed Hassan. De situatie is nu helemaal anders dan in de eerste Golfoorlog. Om te beginnen namen Egypte, Saudi-Arabië en zelfs Syrië toen deel aan de coalitie tegen Irak. Koeweit was aangevallen en de Arabische wereld reageerde daar verdeeld op. Vandaag, na twaalf jaar embargo die anderhalf miljoen Irakezen het leven kostten, is de aanval bij heel de bevolking totaal onaanvaardbaar. Wat maakt dat geen enkel regime, zelfs niet het meest pro-Amerikaanse zoals Koeweit, de aanvalsoorlog officieel kan steunen. Alle ministers van Buitenlandse Zaken van de Arabische Liga hebben niet een verklaring tegen de aanval ondertekend, tot grote teleurstelling van de Amerikanen. Natuurlijk blijven de pro-Amerikaanse regimes de VS in het geheim steunen, ze liegen tegen hun bevolking maar die trapt daar niet in. De tegenstellingen hopen zich op.

In Egypte bestaat het leger, steunpijler van de overheid, uit een hoop teneergeslagen officieren. Zo publiceerde de legerkrant in april vorig jaar ten tijde van de Israëlische aanval in Jenin de geheime akkoorden van 1977 in Camp David die uiterst vernederend zijn. Een militaire staatsgreep tegen Moebarak is niet uitgesloten.

Die regimes zijn op sterven na dood. De kwestie is alleen: wat komt er in de plaats. Een regime dat voorkomt uit de volksbeweging of nieuwe marionetten van de Amerikanen?

Want de VS willen via de bezetting van Irak ook een regime aan de macht brengen dat als voorbeeld moet dienen voor de andere Arabische landen. Ze willen ook daar regimes installeren met een democratische façade die helemaal aan hen onderworpen zijn, zoals in Qatar.

Hoe ziet u de toekomst van de communisten en de revolutionairen in de Arabische wereld? Moeten progressieven daar het Arabisch nationalisme wel verdedigen?

Mohammed Hassan. De oorlog tegen Irak doet veel vragen rijzen bij de Arabische bevolkingen. De mensen voelen de noodzaak aan om zich als één blok tegen die oorlog op te stellen. De balkanisering van de Arabische wereld, vooral na de eerste wereldoorlog, betekent een ernstige verzwakking: Israël veroorzaakte een tweespalt en de feodale regimes van Saudi-Arabië en de Golfstaten verkwanselden de rijkdommen aan het imperialisme

De Arabische landen vormen op China na de grootste natie in de wereld, met één taal en één cultuur. Met een bevolking die talrijker is dan die van de Verenigde Staten en een veel rijkere ondergrond. Het Arabisch nationalisme zal sterker worden, of dat nu een islamitische vorm aanneemt dan wel een revolutionaire, dat is onvermijdelijk.

De communisten moeten een zo ruim mogelijk front steunen om de Arabische natie in staat te stellen een nationaal-democratische revolutie door te voeren. Dat wil zeggen: alle imperialistische krachten uit de regio verjagen en komaf maken met de aanhangers van de pro-westerse feodale regimes. Zoals Lenin al zei: in oorlogstijd ontwikkelen zich de revolutionaire ideeën onder de massa's uitermate veel sneller dan in vredestijd. De Amerikanen hebben dat goed begrepen door in de Arabische wereld twee radiozenders te lanceren die gericht zijn op een jong publiek met plaatselijke en westerse muziek. Maar dat project is jammerlijk mislukt. De meerderheid van de Arabische bevolking is jonger dan 25 jaar (in Syrië zelfs 65%) en overtuigd anti-imperialist. De communisten staan voor een nieuwe generatie en moeten daar het debat mee aangaan, hen organiseren en mobiliseren om het Amerikaans leger te vernietigen.

arch/ive/ief (2000 - 2005)