arch/ive/ief (2000 - 2005)

* Verkeerde oorlog tegen verkeerde vijand ?

De jongste paar jaren kregen we W.O.II in tal van 'nieuwe' kleuren-documentaires op het tv-scherm. Zo zonden bv. Canvas en VTM (Jambers) recent documentairereeksen over WO II uit. W.O.II in kleur: hij bestaat en we hebben hem nu wel gezien. Alleen weten we niet hoe echt de kleuren wel waren ...

Los van de authenticiteit van de kleurenbeelden stelt zich een ander probleem: het feit dat in de meeste kleurendocumentaires, W.O.II weer (bijna) helemaal van uit het standpunt van het 'Westers establishment' in beeld gebracht werd.

Zo wordt er bv. vaak niet eens gesproken over de veldslagen om Moskou (1941) en Stalingrad (1942) maar wordt de landing in Normandië (1944) meestal voorgesteld als het keerpunt in de oorlog. Nochtans waren Moskou en Stalingrad dé keerpunten. Het was in Rusland dat Hitlers leger de eerste zware nederlagen opliep. Ofschoon de Sovjet-Unie herhaaldelijk een tweede (Westers) front tegen de Duitsers vroeg, zou het nog twee jaar duren voor de landing in Normandië er kwam. Mede dankzij speelfilms als The Longest Day en Saving Private Ryan denkt nu bijna elke Westerse burger dat de oorlog gewonnen werd op de stranden van Normandië en dat de Amerikanen onze onbaatzuchtige bevrijders waren. De realiteit is anders.

In 'De mythe van de goede oorlog, Amerika en de Tweede Wereldoorlog' verklaart Jacques Pauwels waarom de Amerikanen pas in 1944 in Normandië landden. Zoals in Amerikaanse spotprenten tot uiting komt, hadden sommige Britse en Amerikaanse leiders tot dan toe met genoegen toegekeken hoe Duitsers en Russen elkaar afslachten. Die houding had te maken met het anti-communisme van veel Westerse leiders. Sommigen vonden zelfs dat ze zoals Pauwels stelt, "de verkeerde oorlog vochten met de verkeerde bondgenoot (de Sovjet-Unie) tegen de verkeerde vijand (nazi-Duitsland)".

Nogal wat Amerikaanse en Britse leiders wilden afzijdig blijven. Na de oorlog kon men volgens Pauwels overigens berekenen dat er in W.O. II 53 keer zoveel Sovjetsoldaten sneuvelden dan Amerikanen ! "Britten en Amerikanen telden samen op het eind van de oorlog 600.000 gesneuvelden, de Sovjets meer dan 13 miljoen."

Het was pas toen de Sovjets Oost-Europa veroverden, dat het Westen in actie kwam. Een communis tisch West-Europa was voor Washington en Londen een nachtmerrie. Dus moest West-Europa militair en economisch (Marshall-plan) in de Amerikaanse invloedssfeer gebracht worden. Dus moest Stalin afgebluft worden, ofschoon het Rode Leger na verwoestende gevechten tegen de nazi's aan het eind van zijn Latijn was. Pauwels beschrijft hoe het bombardement op Dresden (met 30.000 doden op een moment dat het Duitse leger bijna overwonnen was) én de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki bedoeld waren om Stalin angst aan te jagen en te vermijden dat hij zich met de oorlog rond Japan ging moeien en daar (Noord-China) gebiedsaanspraken zou maken. "Dat is bekende geschiedenis. Alperovitz schreef er 35 jaar geleden al over" stelde Pauwels in de Financieel Economische Tijd (13 mei 2000).

* Zaken doen met Hitler en de jongens van de gaskamers

Pauwels beschrijft ook hoe de Amerikanen na de oorlog anti-anti-fascistisch werden en zaken gingen doen met de vroegere nazi's. Of beter: opnieuw zaken gingen doen met de nazi's ...

Nog in juli 1941 was liefst 44 % van de Duitse olie-invoer afkomstig uit de V.S. In september 1941 was dat zelfs 94 %. Dat veranderde pas toen de Amerikanen door de Japanse aanval op Pearl Harbour in de oorlog gesleurd werden. Tevoren hadden de Amerikaanse bedrijven General Motors en Ford op zeker ogenblik zelfs meer dan de helft van alle Duitse tanks geproduceerd ... De V.S. als het 'arsenaal' van zowel de democratie als het fascisme ... Met hun latere steun aan dictator Saddam Hoessein doken ze dus niet voor het eerst met de duivel in bed.

De Amerikaanse regering was begin jaren veertig perfect op de hoogte van de activiteiten van de Amerikaanse firma's en tijdens de oorlog vermeden geallieerde bommenwerpers dan ook om de fabrieken van GM en Ford in Duitsland te bombarderen. De Amerikaanse regering wist bv. ook dat Standard Oil samenwerkte met IG Farben, dat Zyklon-B produceerde voor de gaskamers van Auschwitz. Toen er protest rees tegen de Duitse activiteiten van Standard Oil dreigde het bedrijf met vertrek uit de V.S., waarop de zaak in de doofpot belandde.

Dat veel Amerikaanse bedrijven al in de jaren dertig goede maatjes werden met nazi-Duitsland, verklaart Pauwels als volgt. Vooreerst werden ze aangetrokken door het anti-syndikalisme van de nazi's: in de V.S. toonden de vakbonden tijdens de roerige jaren dertig hun tanden, maar in Duitsland hadden arbeiders niets te zeggen. Toen Hitler aan het herbewapenen sloeg, kregen de firma's bovendien reuzebestellingen waarvan de facturen stipt betaald werden. Er werden onder Hitler fortuinen verdiend, niet enkel door Duitse maar ook door Amerikaanse bedrijven.

"Angstaanjagend" stelt Pauwels, "hoe W.O.II voor miljoenen mensen een catastrofe was, terwijl sommige zakenlui gouden zaken deden." Van 'de mythe van de goede oorlog' blijft na het boek van Pauwels niets over. De rol van Amerika werd niet bepaald door idealisme, maar door de zakelijke belangen van Amerika's elite, door de zoektocht naar markten en winsten.

* Zelfcensuur is zoveel makkelijker dan protest

Hoe komt het dat de economische kant van W.O.II in de media meestal compleet verzwegen wordt ?

Vooreerst gaat het om economische 'processen', die vaak ontsnappen aan audiovisuele beeldvorming, zoals dat bv. ook zo is is met hedendaagse fiscale fraude en het witwassen van zwart geld.

Anderzijds weten de economische milieus ze hun zaakjes in stilte af te handelen. Zij verstaan de kunst 'onzichtbaar te leven'. Een Belgisch topfinancier als Albert Frère is daar een treffend voorbeeld van. Hij is één van de machtigste mediafiguren in België maar je ziet hem bijna nooit op TV of in de pers. Meer bepaald wat W.O.II en de economische collaboratie betrof, is zelfs Maurice De Wilde - zoals Frank van Laeken in een bespreking van het boek van Pauwels opmerkte - er nooit in geslaagd om vat te krijgen op dat thema.

Dat zelfs een journalist van het kaliber van De Wilde moest afhaken, heeft ook te maken met de bescherming die de machtigen der aarde van elkaar genieten en het feit dat veel gewone stervelingen zich bij die macht neerleggen. Zelfcensuur is zoveel gemakkelijker dan protest. Pauwels geeft het voorbeeld van een prof die een boek schreef over W.O.II. Nergens in zijn dikke studie vermeldde hij bedrijven zols General Motors of Ford. Maar ... onze prof geeft les aan de universiteit van Michigan. Die wordt zwaar gesponsord door ... U kunt het al raden.

Dichter bij huis maakt dit soort firma's ook behoorlijk veel reclame op televisie en dus krijg je opnieuw zelfcensuur ... Verder maakt ook gewoon de geestelijke luiheid van de kant van een programma- maker zoals Jambers - die stelt dat W.O.II hem al jaren fascineert - dat de economische dimensies en de betrokkenheid van nochtans heel 'bekende bedrijven', niet vermeld worden.

* Nadenken overbodig

De intenties van programmamakers zoals Jambers die stellen dat ze met documentaires over de gruwelen van de oorlog, de bevolking willen sensibiliseren voor de gevaren van extremistisch politiek denken, klinken hol zolang ze niet de 'ware' economische oorzaken van het oorlogsvoeren aansnijden. Dat zoiets op televisie te moeilijk zou zijn, is nonsens. Zie het voorbeeld van Michael Moore's Roger and Me.

Jacques Pauwels merkt terecht op dat de hedendaagse televisie zijn programma's zodanig maakt "dat je er niet meer hoeft over na te denken." En effectief, welke vragen riepen de op Canvas en VTM getoonde kleurendocumentaires over WO II op ? Vooral de op VTM getoonde serie was bedoeld om op de emotie te werken. VTM liet overigens - om het zijn publiek gemakkelijk te maken om de reeks uit te kijken - in elke aflevering zo'n kwartier wegknippen ... "Om het spanningsveld te optimaliseren" ... Er was een tijd dat men dit ook 'censuur' durfde noemen.

"Ook vandaag nog" stelt Jacques Pauwels "is oorlog of dreiging met oorlog goed voor de zakenwereld. De waarde van de dollar gaat altijd omhoog als er ergens gebombardeerd wordt." Zou daar niet minstens een deel van de verklaring liggen voor het feit dat het ook na W.O.II nooit helemaal vrede geweest is op aarde ?

J.P. Everaerts

Pauwels, J., 'De mythe van de goede oorlog, Amerika en de Tweede Wereldoorlog', EPO, 285 p., prijs: 898 fr., ISBN: 90-6445-169-9; email: uitgeverij@epo.be