Filmtip: Cidade de Deus (Cinema Novo)

De Braziliaanse film is er weer bovenop. Na een donkere periode hebben regisseurs als Walter Selles Jr., Cláudio Assis en Fernando Meirelles het land weer de faam bezorgd die het lange tijd had in het Zuid-Amerikaanse filmlandschap. Diogenes kijkt naar aanleiding van het filmfestival Cinema Novo in Brugge vooruit naar één van de pareltjes die er op het programma staan: Cidade de Deus (Stad van God) van Fernando Meirelles.

De statistieken zijn huiveringwekkend: alleen al in de maand maart van dit jaar werden er meer dan 600 mensen, waaronder delinkwenten, politie-agenten en onschuldige personen, vermoord in de staat Río de Janeiro. De problematiek van het stedelijk geweld is het centrale thema in de film van Meirelles. Gespreid over vier decennia wordt een beeld geschetst van het leven in één van de armste sloppenwijken (favelas) van Río: Cidade de Deus, meteen ook de titel van het boek van Paulo Lins uit 1997 waarop de film gebaseerd is.

De nadruk wordt gelegd op de impact van de criminaliteit op jongeren. Enkele sleutelscènes tonen hoe de jongeren beïnvloed worden door de gewelddadige omgeving, en zelf het geweld gaan imiteren waarvan ze getuige waren. De normen van goed en slecht hebben hun betekenis verloren en kunnen de grootstedelijke realiteit niet helpen verklaren: de uitingen van geweld, zowel van de delinkwenten als van de politie, hebben hun oorsprong in de levensomstandigheden van het marginale sociale milieu.

Terwijl de film er een pessimistische visie op nahoudt wat de mogelijkheden betreft van een aantal personages om te kunnen breken met een voorbestemd - crimineel - lot, is de hoop aanwezig in de figuur van Buscapé. Hij weet zich te integreren in de arbeidsmarkt en getuigt met zijn camera en met zijn stem over het leven in de wijk. Zijn relaas is de leidraad van de film. Met vaak gedetailleerde beschrijvingen over de wereld van de drugshandel, wordt verteld hoe de steeds groeiende getto's dezelfde middelen gebruiken die de kapitalistische maatschappij produceert (wapens), verbruikt (drugs) en toepast (politioneel geweld).

Rond een beperkt aantal personages wordt een metafoor van het conflict gevormd, terwijl Fernando Meirelles zoals gebruikelijk kiest voor een kunstzinnige benadering van de realiteit.

Cidade de Deus werd de afgelopen maanden overladen met lofbetuigingen, maar er kwam ook kritiek: overdreven typering van de hoofdrolspelers, teveel nadruk op het geweld, totale afwezigheid van vrouwelijke personages, een continue uitbuiting van het beeld van kinderen en een overdreven drang om de vertelling weer te geven als een waargebeurd verhaal. Het verhaal zou ook te weinig gesitueerd worden in een ruimere politieke en sociale context (onvermogen van de Staat, sociale en raciale discriminatie, woningnood, gebrek aan onderwijs en werk,...). De voornaamste kritiek is echter dat de film de mythe van de favelas zou stigmatiseren: het verhaal van Buscapé uitgezonderd is er geen sprankeltje hoop aanwezig. In de realiteit sterk aanwezige elementen als solidariteit en gemeenschapsgevoel worden door de regisseur bewust of onbewust over het hoofd gezien.

Een controversiële film als Cidade de Deus lokt haast vanzelfsprekend kritiek uit, maar die weegt niet op tegen de lof (en de prijzen) die hij mocht ontvangen. Cidade de Deus is een verhelderende en mooi in beeld gebrachte reflexie over hoe jonge mensen zonder het goed te beseffen deel gaan uitmaken van de geweldcultuur in een uitzichtloze samenleving. Het is zo één van die films die niemand onbewogen laat.

arch/ive/ief (2000 - 2005)