Na de Grote Avond volgde de Lange Nacht

Komt er ooit nog een sociale revolutie? Daar wordt de jongste tijd hard over geschreven in De Nar. De meesten die daarbij aan bod komen hebben ter zake grote twijfels. De staat moet niet meer vernietigd worden, zij moet (vanzelf?) ‘vallen', zo las ik ooit (zoals in Venezuela?); iemand anders verwacht dan weer dat er nooit nog iets komt dat te vergelijken valt met de Commune van Parijs of de Russische Revolutie; weer anderen twijfelen à volonté aan het revolutionaire potentieel van de arbeiders uit de onderklasse; de verstgevorderden spreken het woord ‘klasse' trouwens niet graag meer uit. We moeten dus maar eens kijken hoe we het anarchisme hier en nu voor onszelf kunnen verwezenlijken, zo lijkt wel de teneur te zijn. Om het in hun terminologie te stellen: ze hebben de idee van ‘De Grote Avond' laten vallen en bevinden zich vervolgens in De Lange Nacht waaraan zij geen einde zien komen. Ze hebben blijkbaar De Dageraad afgeschaft.

De toekomst is onvoorspelbaar

Er is, voor zover ik dat kan beoordelen, geen enkele wetenschap, geen enkele politieke formatie, geen enkel (computer)programma en geen enkele natte vinger die de toekomst kan voorspellen. De toekomst hangt van te veel subjectieve factoren af om dat te kunnen doen. Wie had opkomst (en ondergang!) van het rechtse Nederlandse polderpopulisme kunnen voorspellen? Wie heeft de val van de Berlijnse Muur voorspeld? Wat voor tal van dergelijke kleine (Pim) en grote (Muur) voorbeelden telt, geldt ook voor een fenomeen als de sociale revolutie.
Bijgevolg weet niemand onder ons of er ooit nog dergelijke revoluties komen. Evenmin weten we waar deze dan desgevallend zouden plaatsgrijpen.

Ook in het verleden gebeurde dat veelal tot grote verrassing van de politieke activisten (ook van de revolutionairen onder hen). Daarenboven gebeurde dat dan ook nog eens op de ‘verkeerde' plaatsen. Bakoenin, Marx, Lenin, Malatesta, Castoriadis… alle revolutionairen, van welke strekking ook, werden verrast door de revolutionaire uitbarstingen die ze nochtans vele jaren voorbereid hadden… of ze bleven zich afvragen waarom de revoluties die ze wèl verwachtten er maar niet wilden komen. Wat de toekomst ons brengt weten we niet. Maar wat we weten is dat dergelijke wereldschokkende gebeurtenissen in het verleden wel degelijk plaatsgegrepen hebben; dat je niet eeuwenver in de geschiedenis moet teruggaan om voorbeelden te vinden; dat je dus niet wereldvreemd moet zijn om te stellen dat sociale revoluties tot de werkelijkheid behoren.

De pervertering van De Grote Avond

Wanneer sommige anarchisten zeggen geen revoluties meer te verwachten, dan zegt dat bijgevolg meer over henzelf dan over de realiteit. Daarmee uiten zij alleen maar hun eigen twijfel, zoals zovele anderen hen dat voorgedaan hebben. Dat valt licht te begrijpen, want elke revolutionaire activist vaart een leven lang tegen de stroom in en laat daarbij onvermijdelijk zo nu en dan (of toch ministens een keer in het leven) het hoofd hangen. Erg is dat niet, want wie uit het goede hout gesneden is, neemt vroeg of laat de draad weer op. Erg wordt het pas wanneer deze mensen hun teleurstelling theoretiseren. Dan krijg je steevast de pervertering te horen over de revolutie die op de Grote Avond plaatsgrijpt; dan krijg je mensen die het anarchisme (of moet ik ‘de anarchie' schrijven) hier en nu in de autonome zone willen verwezenlijken; dan krijg je ‘na links, de anarchie'. Het zijn stemmen die snel populair worden omdat ze in de tijdgeest (zoals die meebepaald wordt door de theorieën van het postmodernisme) passen. Immers, wanneer anarchisten al eens zeggen dat de revolutionaire tijden achter ons liggen, dan mag je er zeker van zijn dat de laat-maar-waaien-goegemeente hard in de handen klapt.

Maar het postmoderne anarchisme van vandaag is het reformisme van gisteren. Wat we nu lezen is echt oude wijn in nieuwe zakken. De weg naar het socialisme wordt sinds de negentiende eeuw al keer op keer versperd door theoretici die de mensen uitleggen dat utopieën gevaarlijk zijn, dat revoluties uitmonden in toestanden die nog erger zijn dan het euvel dat ze bestrijden, dat het socialisme onmogelijk is, de arbeidersklasse verburgerlijkt is, de TV het samenzijn onmogelijk gemaakt heeft, dat de mensen het te goed (dan weer te slecht) hebben om in opstand te komen… dat we er beter aan doen het ons zo aangenaam mogelijk te maken in het hier en nu. Het postreformisme! Het is dat soort theoretiseringen dat de perversie van De Grote Avond levendig houdt, waarna ze ons De Lange Nacht insleuren (waarin we ons bevinden) en waaruit zij denken nooit meer te moeten ontwaken. Hierdoor worden deze theoretiseringen een self-fulfilling prophecy worden.

Welke bijdrage aan het revolutionair project?

Wat weten we nog? We weten ook (omdat we dat hebben kunnen constateren) dat er bijzondere voorwaarden vervuld moeten zijn vooraleer de mensen zich in het revolutionaire avontuur storten. Ten eerste moeten grote delen van de bevolking de uitbuiting als een juk ervaren (wat vroeger evengoed als nu zelden voorkomt); ten tweede moeten zij daar ook nog eens tegen in opstand komen, wat ook vroeger uiterst uitzonderlijk was en ten derde moeten zij weten (of toch aanvoelen) dat er een werkbaar alternatief bestaat voor de miseriemaatschappij waartegen ze revolteren. De eerste twee voorwaarden leiden tot revolte; als de derde eraan toegevoegd wordt (en dat was, dacht ik, het werk van de anarchisten) krijg je een sociale revolutie: een omverwerpen van alle overheersende waarden.

Welke bijdrage levert ons de anarchist die z'n twijfel aan het revolutionaire project theoretiseert? Als hij het goed doet brengt hij zijn twijfel over op anderen die zich op hun beurt afkeren van datgene wat zij juist moeten doen: de mensen ervan overtuigen dat deze maatschappij ons naar de vernieling helpt. Hoezeer deze maatschappij ook bewezen heeft dat ze in staat is zichzelf te kunnen overleven, zozeer heeft ze ook bewezen dat ze dat overleven niet laat afhangen van het oplossen van de grote problemen die de mensheid bedreigen: honger, ziekte, woningnood, uitbuiting, milieuvernietiging… Het overleven van deze maatschappij gebeurt, integendeel, door deze problemen nog te vergroten.

Maar het invullen van autonome zones, het organiseren van potlachs, lets, het kraken van leegstaande stadsgebouwen en het stichten van coöperatieven zullen dat evenmin oplossen hoor: zij blijven marginale bezigheden. Zoniet worden ze geïntegreerd, gerecupereerd, fysisch vernietigd of weggeconcurreerd (de waarde van dergelijke ‘voorbeeldige initiatieven' is propagandistisch reëel, maar erg beperkt). In tegenstelling tot wat weer anderen in De Nar beweren, bestaat er evenmin zoiets als ‘onhervormbare hervormingen' in het kader van het kapitalisme. Anarchisten die deze weg willen theoretiseren moeten maar eens kijken wat Trotsky daarover in de jaren dertig al geschreven heeft (‘De strategie van de overgangseisen') en wat ‘s mans volgelingen daarmee bereikt hebben. De enige onhervormbare hervorming van het kapitalisme blijkt de sociale revolutie te zijn.

Mijn inziens moeten de anarchisten dan ook alleen maar de drie bekende zaken doen: zij moeten ten eerste een onverbiddelijke kritiek op het bestaande formuleren; ten tweede moeten zij vooral de onderklasse helpen overwinningen te behalen (de klassenstrijd dus), zodat die mensen ervaren dat hun deel niet alleen uit nederlagen bestaat. Zij moeten ten derde het libertaire alternatief propageren. Meer moet dat niet zijn.

Anarchisten kunnen dat alleen maar bereiken door hun positie op het politieke toneel te verstevigen. Om het eerste te verbeteren moet in eerste instantie De Nar verder aangepast worden; het tweede zal ongetwijfeld verbeterd worden mocht het anarcho-syndicalisme (dat ook in een vorige Nar aangekondigd werd) in Vlaanderen voet aan de grond krijgen. Het derde zal moeten gebeuren door een sterke Vlaamse federatie van anarchisten te organiseren.

TV: opium voor het volk?

In de teksten die ik de jongste tijd in De Nar lees, en waarin ik meen een postreformistische tendens te ontwaren, wordt nogal een prominente plaats ingenomen door de televisie. En het is waar dat de televisiemaatschappij de zaken voor ons complexer maakt omdat het medium de mensen isoleert, waardoor de contactmogelijkheden fel verminderen. Daarenboven blijkt de TV een uitmuntend propagandamiddel te zijn om de mensen van de geneugten van de bestaande maatschappij te overtuigen. En ten slotte is het medium erin geslaagd de mensen zoveel uren aan het scherm te kluisteren dat we rustig mogen spreken over opium voor het volk. Maar was er vroeger dan geen propaganda? Was de pastoor er niet (twee in elke wijk!) die van huis naar huis trok om de vrouwen ervan te overtuigen hun man bij de ‘woelmakers' weg te houden? Zou die pastoor lichter gewogen hebben dan VTM? Ik geloof er niets van. Was het vroeger gemakkelijk om de mensen met elkaar in contact te brengen? Ik heb zelf nog de tijd gekend dat degenen van vóór de brug niet wilden optrekken met dezen van achter de brug, omdat het zogenaamde krapuul aan de andere kant van die brug woonde. Tegenover de negatieve factor televisie staat dus bijvoorbeeld dat het parochialisme, het paternalisme, de afhankelijkheid van de meester (zij het de echtgenoot, zij het de vader, zij het de paus, zij het de patron) kleiner geworden is. Voor zover ikzelf over al deze veranderingen kan oordelen is er geen reden om te denken dat wat vroeger wel degelijk kon (en ook gebeurd is) nu niet meer zou kunnen gebeuren.

Sommige anarchisten vinden blijkbaar dat de kans klein is dat ‘uit de gefragmenteerde ervaringen van de massa een grote omwenteling voorkomt, in de aard van de Parijse Commune, de Russische of de Spaanse Revolutie'. (A propos: geen van die evenementen kan afgedaan worden als een ‘Grote Avond'!) Voor de rest waren de Parijse Commune, de Russische Revolutie en de Spaanse helemaal niet van dezelfde aard. In Spanje kwam het volk in opstand tegen een reactionaire poging om de verkozen regering omver te werpen. In Parijs verdedigde het volk de stad autonoom tegen een Duitse aanval en in Rusland lieten de boeren de Duitsers juist voor wat ze waren en keerden ze naar huis om hun grond op te eisen.

Polarisering, de spanning stijgt

Weten deze anarchisten dan niet dat die revoluties ook door ‘gefragmenteerde ervaringen' voorafgegaan werden? Lag het grote probleem van de revolutionairen er toen (zoals nu) niet juist in middelen te vinden om die fragmenten te bundelen? Zou dat vandaag dan anders zijn? Voelen die anarchisten dan niet dat het momenteel in de volkswijken wel heel erg begint te spannen? Denken sommigen echt dat er geen oorlog meer komt? Denken sommigen echt dat mensen die hun kinderen zien sterven door ‘precisiebombardementen op CNN' niet tot opstand kunnen komen? Denken sommigen echt dat het neoliberalisme de ‘tegenstellingen tussen bezitters en niet-bezitters vervaagd' heeft? De ‘volksmens' weet blijkbaar wat die postreformistische anarchisten niet weten. De stem die deze ‘volksmens' aan het Vlaams Blok geeft, zegt tot de elite: wij hebben er echt schijt aan! De jongeren die de spuit in zichzelf steken zeggen hetzelfde. Degenen die de blik naar Abou Jahjah richten zijn al de zelfverdediging aan het organiseren. De intifada zal zich uiteindelijk tot in Antwerpen uitbreiden. De enige reden waarom niet meer mensen daarbij de straat van het anarchisme niet inslaan is dat die niet te vinden is, vooral omdat die straat zich in de autonome zone bevindt waar die mensen geen toegang tot hebben.

Denken die anarchisten echt dat zij in een land leven waar geen mensen gebroodroofd worden omwille van hun overtuiging? Dat is met name onlangs met mij gebeurd. Kennen zij dan niemand die de huur niet kan betalen? Hebben zij nog nooit een groep uitgeprocedeerde asielzoekers langs de autosnelweg zien optrekken? Hebben zij nog nooit een vriendin naar het vluchthuis moeten voeren? Kennen zij niemand die tot zelfmoordens toe radeloos is omdat hij of zij ontslagen werd? Dat alles is momenteel wel schering en inslag hoor. In de onderklasse is dit de lifestyle!

Moeten zij dat echt allemaal ontdekken via de ‘deconstructie van machtsverhoudingen'? En denken zij echt dat de mensen dat alles blijven slikken? Is het dan zo moeilijk zich voor te stellen dat er ooit een druppel komt die deze emmer laat overlopen? Zien zij niet dat het water aan het stijgen is? Onlangs heeft dit land de politieke gevangenschap weer ingevoerd. Wees er maar zeker van dat er nog zullen volgen. We weten dan wel niet of er ooit (en waar?) een sociale revolutie komt, maar we weten wel dat de strijd tussen de onderklassen en die van boven heviger aan het worden is: heviger dan ik dat vroeger ooit heb mogen zien.

Wil je een gratis proefnummer van De Nar? Stuur dan je naam en adres eventjes door naar info@denar.be of bezoek onze webstek in opbouw.

Nummer 177 van De Nar bevat, naast het bovenstaande stuk van Flor Vandekerckhove, artikels over het gehucht D'Hoppe, Italië, de GATS, het Poolse stadje Ozarow en vele anderen. In aanloop naar de altenatieve boekenbeurs op 29 maart in Gent kan men in De Nar ook een heuse boekenbijlage ontdekken.

arch/ive/ief (2000 - 2005)