Democratie kapotski

De democratie is ziek. Zo ziek zelfs, dat ze de ingrediënten voor haar genezing amper zelf nog kan aanreiken. Want hoe gaat dat in een parlementaire democratie? Je kiest voor een partij en zij moet voor verbetering zorgen. Op 18 mei is het weer zover. Alle Belgen zullen dan via de computer hun stem uitbrengen. We klikken met een elektronische stift een partij aan. In die fractie van een seconde schuilt het laatste overblijfsel van de democratie. Meer betekenis heeft ze vandaag niet meer, want na de stembusgang wordt de staatspolitiek gewoon terug een ver-van-mijn-bed-show. In de media, de zogenaamde ‘waakhond van de democratie', is er amper ruimte voor deze discussie. Terwijl meningsverschillen over hoe we onze samenleving organiseren toch iedereen zouden moeten interesseren. Misschien kan een recept van goede wil en structuurveranderingen de zieke democratie genezen. Jammer genoeg lijkt dat besef enkel in andersglobalistische kringen te leven. Maar wat loopt er dan precies mis in het functioneren van de samenleving en is er een alternatief?

Democratie betekent dat elke burger zich vrijwillig engageert om over zijn leven en leefomgeving te beslissen. De realiteit is echter heel anders: noch de Belgische gekozenen en nog veel minder de Belgische burgers bepalen het reilen en zeilen van de samenleving. Alle richtlijnen, wetten, decreten en voorstellen komen rechtstreeks aangewaaid uit mondiale machtshoeken zoals de WTO, het IMF en de Wereldbank. In die machtsorganen zetelen een duizendtal politici, maar nog veel meer niet-democratisch verkozen lobbyisten van multinationals en banken. Wat hen bindt, is hun neoliberaal gedachtegoed, het dolgedraaide kapitalisme van de laatste 25 jaar. Deze economische logica steunt op ‘heilige' principes als winsthonger, concurrentie, privatisering, liberalisering en vrije markt.

De EU aanvaardt deze principes(behalve in de landbouw)en legt ze op haar beurt op aan de politieke partijen. Door de gemeenschappelijke ideologie van de machthebbers zie je amper nog een verschil in visie tussen de traditionele partijen. De ene smukt het neoliberale pakje op met een groene strik (Agalev), de andere met een Vlaamse (NVA). Wat de resterende partijen betreft, weet ik het zelf al lang niet meer. Niet te verwonderen dus dat het fascistische Vlaams Blok keer op keer op meer (protest)stemmen kan rekenen. In Amerika deelt wie het meeste geld en de slechtste ideeën heeft op dit ogenblik de lakens uit. Dichterbij, in Nederland, was de PvdA in 2002 de grootste verliezer bij de nationale verkiezingen. Nog geen jaar later is ze opnieuw de grote winnaar dank zij het 'schoon kontje' van Bos. Partijen zijn reclamebureaus geworden die op zoek gaan naar de beste strategie om kiezers voor zich te winnen. Zo werkt de staatspolitiek onder het juk van de neoliberale markteconomie.

Maar niet alleen de politiek en de democratie lijden eronder. De negatieve uitwassen van het nieuwe kapitalisme trekken sporen op alle maatschappelijke domeinen. Zo is er de nooit aflatende prestatiedwang die vaak tot stress, depressies en zelfmoord leidt. Maar er is meer: hersenloos consumptiegedrag, zware ongevallen bij het geprivatiseerde openbaar vervoer zoals in Groot-Brittannië, de uitverkoop van Sabena met het faillissement dat daar uiteindelijk op volgde, de concurrentie waardoor warenhuizen de kleine winkeliers afmaken, het respectloos omgaan met de natuur, de uitbuiting van de Derde Wereld door multinationals en regeringen, de flexibilisering van arbeiders die alsmaar moeten inleveren op loon en rechten … Kortom, de samenleving heeft niet veel meer te doen met ‘samen' en ‘leven', maar iets onbegrijpelijks, wat het ondemocratisch maakt.

Ondertussen blijven we verplicht om op 18 mei onze stem uit te brengen. De huidige democratie en politiek bieden geen kans meer om af te rekenen met de bron van het kwaad. De democratie is immers zelf het slachtoffer geworden van de neoliberale dictatuur. Er is te veel structuur op wereldniveau. Wie nog iets aan het systeem of aan zijn eigen leefomgeving wil veranderen heeft al gauw het gevoel dat hij tegen windmolens vecht. De beslissingsmacht concentreert zich meer en meer bij een alsmaar kleinere elitegroep.

En dat is nu precies het proces dat moet worden omgekeerd door een radicaal massaverzet tegen het kapitalisme. Die ommekeer zal dus van de bevolking zélf moeten komen. Het is mogelijk, want hoe je het ook draait of keert: er zijn nog steeds positieve trends. Onderzoek wees uit dat van honderd burgers die zich inzetten voor een publieke zaak er slechts één is die dat via een politiek partij doet. Ze kunnen zelf denken, organiseren en beslissen. Mensen zijn dus bezig met politiek maar niet via de verziekte staatspolitiek die slechts om de vier jaar even aan onze deur komt kloppen.

Een eerste goede stap zou kunnen zijn meer macht naar de gemeenteraden te laten vloeien door politieke decentralisatie. Op die manier dicht je ook de kloof tussen burger en politiek, omdat de burger meer greep krijgt op wat hem rechtstreeks aanbelangt. Een beetje zoals in de klassieke Griekse democratie, al moet die democratie dan wel gelden voor zowel mannen als vrouwen. In grote steden kunnen verschillende coöperaties of wijkcomités ontstaan die zich met elkaar verbinden voor zaken die de onmiddellijke omgeving overstijgen. Deze vorm van directe democratie is de enige mogelijkheid om ieder individu de kans te geven zijn leven zelf te bepalen en niet langer als een marionet door neoliberale principes gestuurd te worden. Ik denk daarbij aan burgerinitiatieven die soms spontaan opwellen als er veranderingen nodig zijn in de leefomgeving of op het werk.

Dergelijke initiatieven ontstaan echter alleen in de juiste context. Onderzoek wees uit dat 1 op 3 Belgen absoluut niet wil werken; dat zelfs 1 op 5 oudere werknemers mentaal uitgeput is. Tijdens de werkweek moet er ruimte komen voor meer vrije tijd. En, ook al werkt elk individu minder dan vijf dagen per week, toch moet hij nog makkelijk in zijn eigen behoeften kunnen voorzien. Het is al langer bekend dat machines veel meer werk kunnen overpakken en dat sommige bedrijven geen echte bestaansreden hebben. Zo bestaat er een techniek om lampen te maken die eeuwig kunnen branden. Maar fabrieken die lampen produceren maken ze niet aan omdat ze zichzelf daarmee overbodig zouden maken. Of denk aan huishoudtoestellen die op dit moment goedkoper vervangen dan hersteld kunnen worden. Andere producenten van nepbehoeften, zoals Mc Donalds, kunnen eveneens uit het straatbeeld verdwijnen.

Dat alles zal uiteraard leiden tot een overaanbod van arbeiders en grotere werkloosheid. Maar als je iedereen de kans geeft om minder dan vijf dagen in de week te werken mét loonbehoud ontstaat er plots tijd voor politiek en economisch denkwerk en kan iedereen opnieuw over zijn eigen leven beslissen, in samenspraak met zijn directe omgeving. Op die manier kan de grens tussen politiek, werk en hobby vervagen en is er in ieder geval veel meer kans om te begrijpen wat termen als welzijn en geluk echt inhouden.

arch/ive/ief (2000 - 2005)