Impact van het GATS- akkoord op genderverhoudingen

Ik zal heel kort proberen schetsen wat het verband is tussen het GATS-akoord, dat de dreiging tot liberalisering van overheidsdiensten inluidt, en het belang van een genderanalyse in deze materie en dus de noodzaak aan inspraak van vrouwenorganisaties uit Noord en Zuid.

In het Noorden worden tot nu toe de basisdiensten zoals gezondheidszorg, onderwijs en zorgtaken nog veel meer dan in het zuiden waargenomen door de overheid. Hier in het Noorden zou de invoering van het GATS-akkoord de klok onverbiddelijk vele jaren terugdraaien en de verwezenlijkingen van de sociale welvaartstaat uithollen.

Een verdere liberalisering in het Zuiden zou de weinige openbare diensten die er vandaag zijn, nog meer ondermijnen. De overheid in ontwikkelingslanden zal dan helemaal niet meer in staat zijn om een minimum-pakket aan zorgtaken te voorzien voor haar burgers.

Zowel in het Zuiden als in het Noorden kan het GATS-akkoord een verregaande impact hebben op het leven van vrouwen en mannen. De impact op het leven van vrouwen zal anders zijn omwille van een aantal factoren:

1. Vrouwen hebben een specifieke rol als dienstverstrekkers.
De liberalisering van diensten onder het GATS- akkoord liggen in het verlengde van de liberalisering van diensten onder de Structurele Aanpassingsprogramma's van IMF en WB in het Zuiden. Uit de ervaringen met de SAP's is gebleken dat de leemte die onstaat door het wegvallen van basisdiensten, wordt opgevuld door extra inspanningen van vrouwen.
Wanneer de overheid faalt in het voorzien van basis-gezondheidszorg, onderwijs, gezond en genoeg voedsel en water, zijn vrouwen verplicht om deze taken over te nemen, o.m. omwille van de traditionele rollenpatronen die zowel in Noord als Zuid nog gelden.

Vb. wanneer de zorg voor een ouder persoon te duur is geworden, komt deze zorg terecht op de schouders van vrouwen, bovenop hun gewone dagtaak.

Vb. het opleggen van toegangsgeld voor scholen, hoe minimaal ook, heeft tot gevolg dat minder meisjes naar school gaan, en in vergelijking met jongens ook minder lang.

2. Vrouwen als consument van diensten.
Liberalisering van diensten kan leiden tot prijsverhogingen, bijvoorbeeld omdat de overheid niet mag tussenkomen in de prijs die de consument moet neerleggen voor een basisgoed als water. Deze prijsverhoging zorgt voor een verminderde toegang, vooral voor arme consumenten, waarvan vrouwen een groot deel uitmaken: 70% van de armen wereldwijd zijn vrouwen. Een hogere prijs heeft ook consequenties m.b.t. tijdsbesteding, gezondheid, en budget, die vooral op de schouders van vrouwen terecht komen.

Vb. uit een studie over de impact van de privatisering van water in Ghana, bleek dat, hoe armer het gezin, hoe meer het procentueel uitgeeft aan water, soms tot ¼ van het maandelijks inkomen. Vaak is het dan kiezen tussen de cholera of de pest: geld uitgeven aan water en dus besparen op andere levensnoodzakelijke dingen, of slecht water drinken en ziek worden. Traditioneel is het voorzien in water een taak voor vrouwen, waardoor alle extra lasten die hiermee gepaard gaan, voor rekening van vrouwen zijn. Een opvallend feit was dat vrouwen vaker en zwaarder ziek werden na het drinken van vuil water. Na onderzoek bleek dat van vrouwen verwacht werd dat zij eerst hun man, dan hun kinderen en dan pas zichzelf mochten voorzien van drinkwater. En in het laatste restje vuil water zit net de meerderheid van de microben ...

3. Vrouwen als werknemers.
De meerderheid van de werknemers in de dienstensector zijn vrouwen. Doorgaans werken zij in de openbare dienstensector, waar de jobs over het algemeen goed betaald en redelijk stabiel zijn. Maar het merendeel van hen werkt onderaan de ladder: hoe hoger de functie, hoe minder vrouwen. Bovendien is gebleken dat ook in de openbare sector vrouwen het eerst worden afgedankt wanneer de sector geliberaliseerd wordt.
En elke regelgeving die vrouwen, of andere werknemers die relatief benadeeld zijn op de arbeidsmarkt, positief discrimineert, wordt onder het GATS-akkoord beschouwd als een "handelsbelemmerende maatregel", die dus moet afgeschaft worden.

Wat betreft vrouwen die niet in de openbare sector werken - liberalisering zal de werkomstandigheden en de lonen niet ten goede komen. De concurrentie en de flexibiliteit zal toenemen en de kosten zullen tot het minimum worden teruggebracht. De drijfveer is dan niet langer het voorzien in diensten of het vervullen van behoeften, maar het streven naar winst.

Het grote gevaar van GATS is dat het bijdraagt aan de zogenaamde commodificatie van basisrechten: ze worden hervormd tot goederen en de toegang wordt afhankelijk van je portemonnee.
Geen enkele dienst is in principe van de onderhandelingen uitgezonderd. GATS streeft naar de liberalisering van alle diensten en bekommert zich niet om toegang tot basisvoorzieningen.
GATS bevestigt en legt vast wat door Structurele Aanpassingsprogramma's is aangevat.
En de liberaliseringen die door GATS worden vastgelegd, zijn bijna onmogelijk terug te draaien. Bovendien is het behoud van het monopolie van de overheid op de openbare diensten incompatibel met volledige liberalisering van diensten, wat het einddoel is van het GATS-akkoord.

De enige garantie dat de basisbehoeften van alle burgers zonder onderscheid worden vervuld, is dat dit een taak blijft van de overheid én dat zij daar genoeg middelen voor heeft om dit naar behoren te kunnen doen. Diensten die in basisbehoeften voorzien, hebben in het GATS-akkoord geen bijzondere plaats en krijgen geen bijzondere bescherming. In principe zijn overheidsdiensten uitgezonderd, maar enkel door middel van een heel enge definitie die zeer betwistbaar is. Water, gezondheidszorg, onderwijs: het ligt allemaal op tafel.

4. Vrouwen als burgers: welke toegang tot besluitvorming
Het hele proces verloopt bijzonder ondemocratisch (cfr. Speech Marc - probleem van transparantie; publiek, parlement en media niet geinformeerd). Hier komt nog eens bij dat zowel aan de officiële zijde, met name de nationale parlementen, als aan de zijde van de civiele maatschappij, inspraak van vrouwen en vrouwenorganisaties zo goed als nihil is. Zowel in het Noorden als in het Zuiden maken vrouwen de minderheid uit van de volksvertegenwoordigers. En wat betreft de toegang tot besluitvorming, formeel of informeel, is het plaatje vaak nog veel minder rooskleurig.
Gezien de voornoemde feiten en de duidelijke link tussen het GATS- akkoord en de gevolgen die het kan hebben op het leven van vrouwen, moeten extra inspanningen geleverd worden om de inspraak van vrouwen te garanderen in het debat, v¢oo¢r het akkoord ondertekend wordt. Een grondige analyse van de sociale impact van het akkoord is onontbeerlijk en hierbij moet vooral de genderdimensie mee in rekening gebracht worden.

Een aantal van de belangrijke eisen die in de mobilisatie van de civiele maatschappij mbt GATS naar voor worden geschoven, volgen uit deze 4 punten. Vanuit de vrouwenorganisaties Noord en Zuid, steunen we deze eisen, maar leggen we nog extra de klemtoon op het belang van een genderanalyse.

1. het recht op collectieve diensten vrijwaren; diensten moeten toegankelijk zijn voor iedereen, zowel in het Noorden als in het Zuiden, voor arm en rijk, voor mannen en vrouwen.

2. de onderhandelingen over de liberalisering van de collectieve diensten moeten opgeschort worden en er moet tijd gemaakt worden om de gevolgen van de aan de gang zijnde of geplande liberaliseringen na te gaan, zowel vanuit sociaal en ecologisch standpunt als vanuit hun impact op de gelijkheid tussen mannen en vrouwen.

3. de transparantie en de democratische controle van de GATS-onderhandelingen garanderen, wat concreet wil zeggen dat de besproken documenten openbaar moeten worden gemaakt.

4. de openbare diensten uit het toepassingsveld van de GATS houden; sectoren zoals onderwijs en volksgezondheid en openbare nutsvoorzieningen zoals water, communicatie, electriciteit, basismobiliteit en veiligheid mogen niet aan internationale concurrentie worden onderworpen.

5. het behoud van het recht van landen om de collectieve diensten te reguleren en openbare regelgeving uit te werken om o.m. sociale en ecologische doelstellingen en openbare gezondheidszorg te vrijwaren.

6. een einde stellen aan de liberaliseringsdruk op de ontwikkelingslanden en de gevolgen hiervan op het leefmilieu.

7. iedereen een kwaliteitsvolle solidaire sociale bescherming garanderen.

Het is dan ook heel belangrijk dat sociale bewegingen, de civiele maatschappij in haar geheel, maar ook bv. democratisch verkozen parlementen in Noord en Zuid nu reeds druk uitoefenen op hun regeringen om basisvoorzieningen zoals onderwijs, gezondheidszorg, watervoorziening enz. niet over te laten aan de wetten van vraag en aanbod.
Vooral de nationale parlementen hebben als belangrijke taak om meer transparantie en inspraak in het proces af te dwingen via de nationale regeringen. Initiatieven zoals vandaag moeten dan ook nog veel meer en ruimer plaats vinden om de inspraak van alle betrokken partijen te garanderen. Tot nu toe is enkel de industriële lobby uitgebreid geraadpleegd mbt de inhoud van het akkoord. Dit is een democratie onwaardig en kan verregaande gevolgen hebben.

Uit bovenvermelde voorbeelden mag duidelijk zijn dat vrouwen anders en vaak zwaarder getroffen worden door liberalisering van basisdiensten. Dit moet van meet af aan mee in overweging worden genomen.

Namens de Commissie Vrouwen en Ontwikkeling wil ik u daarom als volksvertegenwoordigers met aandrang vragen om te ijveren voor een brede consultatie van de civiele maatschappij, waarin ruim plaats wordt gemaakt voor vrouwenbewegingen die contacten hebben met organisaties in het Zuiden, v'oo'r het akkoord wordt goedgekeurd, en met de uitkomst van deze consultatie rekening te houden.

-------
Samira Wymeersch

Namens de Commissie Vrouwen en Ontwikkeling, een adviesorgaan toegevoegd aan de Staatssecretaris voor Ontwikkelingssamenwerking.

De Commissie is samengesteld uit vrouwenorganisaties, experten, academici en niet-goevernementele organisaties. Zij heeft het mandaat om advies uit te brengen aangaande ontwikkeling in ruime zin en de impact daarvan op de gelijkheid tussen mannen en vrouwen.

arch/ive/ief (2000 - 2005)