Nederlandse verkiezingen: wat liep er mis voor de SP ?

Tja, wat liep er fout ? Wie de voorbije week in de Belgische media op zoek ging naar een 'uitleg', kwam niet ver. In kranten zoals De Standaard, De Morgen, Le Soir en La Dernière Heure werd de 'status-quo' van de SP amper vermeld. Alle aandacht ging naar de grote twee (CDA en PVDA) en de zware maar niet vernietigende terugval van de LPF. Op de website van de SP was tot op zondag 26 januari ook niet veel wijsheid te vinden. Toch geven we zo dadelijk het commentaar van het SP - bestuur, een commentaar dat de verdienste heeft dat het de uitslag 'nuanceert'.

Konden we dan nergens een zinnige verklaring vinden ? De wekelijkse elektronische nieuwsbrief van LSP-MAS (LSP staat voor Linkse Socialistische Partij, een trotskistische Belgische partij) bracht op zondag 26, redding, in de vorm van een analyse door de Nederlander Ronald Portier die helpt begrijpen hoe de SP zo kon teleurstellen. (jpe)

De uitslag:
CDA (christen-democraten): van 43 naar 44 zetels
PVDA (sociaal-democraten): van 23 naar 42 zetels
VVD (rechtse liberalen): van 23 naar 28 zetels
SP (radicale linkse partij): van 9 naar 9 zetels
Lijst Pim Fortuyn: van 26 naar 8 zetels
Groen Links (ecologisten): van 10 naar 8 zetels
D66 ("links" liberalen): van 8 naar 6 zetels
Christen Unie: van 4 naar 3 zetels
SGP: van 2 naar 2 zetels
Leefbaar Nederland: van 2 naar 0 zetels

***** Commentaar SP-bestuur op uitslag Kamerverkiezingen
Een korte samenvatting van het verkiezingsresultaat van 22 januari.

We zijn voor de vierde keer op rij gegroeid bij Kamerverkiezingen. Dit keer van 5,9% naar 6,3% van alle uitgebrachte stemmen. Dat zijn meer dan 600.000 mensen. Die zijn samen goed voor negen zetels, net geen tien.

We zijn nu in de Tweede Kamer de vierde partij van het land, achter CDA, PvdA en VVD. Dat zijn ook de enige drie partijen die, naast ons, stemmenwinst boekten. Meer dan wij, zodat zij ook zetels wisten te winnen.

Het CDA, dat net als wij op 15 mei zijn grootste succes ooit haalde, haalt nu een zetel meer; de VVD vier (wat nogal bescheiden is, na het geweldige verlies van vorige keer). De PvdA pakt beter uit en maakt met een winst van 19 zetels bijna haar historische verlies van vorig jaar goed. In historisch perspectief bekeken zien we, in vergelijking met de toestand voor 15 mei 2002, dat alleen CDA en SP groter zijn dan toen.

Ondertussen is de afstand in ledental met de Grote Drie sensationeel kleiner geworden. Op 22 januari stond onze ledenteller op 38.524, op 23 januari 38.836. De kloof met de VVD is kleiner dan 8.000 geworden. Nog een jaar dus, om nr. 3 te worden.

* Ingehaald door de 'daverende Bos-trein'

Nooit eerder waren we zo dicht bij een record-stijging. De sympathie voor onze partij nam totaal nieuwe vormen aan. Waar enkele jaren terug onze vijver van potentiële kiezers nog relatief klein was, kan zich nu één op de drie stemmers voorstellen ooit hun stem op de SP uit te brengen! In peilingen aan de vooravond van de campagnestart stonden we op een verdubbeling van ons zeteltal. We waren het gesprek van de dag, we waren er klaar voor, hadden erg geschikte kandidaten en we hadden er zin in.

In het zicht van de finish werden we echter ingehaald door de daverende Bos-trein die, met de wind in de rug van de overdonderende media-aandacht, massaal kiezers die met ons sympathiseren, terughaalde. Bos deed dat met opmerkelijke standpunten (soms wel heel erg lijkend op de onze!) en de strategische vraag: wie wil je dat de grootste partij wordt en de minister-president mag leveren? Daar konden we (nu) nog niet tegen op. Heel jammer, maar het was niet anders.Uiteindelijk lukt het ons niet om de sterk gegroeide sympathie in zetelwinst te realiseren.

Daar staat tegenover het besef dat we het blijkbaar in ons hebben om, onder omstandigheden, nog veel groter te worden dan we nu zijn. De stelling dat we nooit zijn opgericht op klein te blijven is nu voor iedereen helder geworden. Nu iedereen het kan denken, kan het ook gebeuren. Wanneer? Dat weten we nog niet. Maar inspirerend is het wel!

Een sterke SP is de beste garantie voor een socialere PvdA, zeiden we. Nu gaat dat blijken. We hebben alle beloften van Wouter Bos opgeschreven. Van het schrappen van de verhoging van de nominale ziektekostenpremie tot en met de belofte te werken aan herstel van het uitgangspunt dat de sterkste schouders de zwaarste lasten zullen moeten dragen. Van de belofte van een zorgstelsel met inkomensafhankelijke premies tot de toezegging tot steun aan ons aangekondigde wetsvoorstel voor recht op 'zorg op tijd'. Van de belofte om de Spoorwegen weer van ons te maken tot de uitspraak dat niet langer privatiseren maar moderniseren de norm zal moeten zijn. Van de belofte dat we alsnog proberen af te komen van de wapenorder van de eeuw (JSF-bommenwerpers waarvoor geen vijand te vinden is) tot uitspraken over het niet achter Amerika aanlopen waar het gaat om een nieuwe oorlog tegen Irak.

Als we Bos aan zijn beloften weten te houden, zal dat een zegen voor het land zijn. Zonder onze sterke positie, ook in de aanloop naar de verkiezingen, zou de PvdA deze beloften nooit gedaan hebben. Dat mogen we werkelijk als een groot succes claimen.

Als Bos zijn beloften breekt in ruil voor een plaats op het pluche voor de PvdA in het kabinet Balkenende-2, dan weet hij dat een groot aantal kiezers hem dat zwaar zal aanrekenen en alsnog bij de volgende verkiezingen de overstap zal maken naar de partij waar hun sympathie al ligt. In die zin zijn het voor een groot deel geleende stemmen waarop de overwinning van de PvdA gebaseerd is.

De volgende kans: 11 maart: Dan gaat het om Provinciale Staten en een nieuwe Eerste Kamer. Het moment om de volgende stap vooruit te zetten. Het zit er in, aan ons om het er ook uit te halen!

Tiny Kox, Algemeen secretaris SP

x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x

*** Een verloren kans voor de SP

Enige weken geleden stond de SP volgens diverse peilingen tussen de 20 en 24 zetels. Geen toeval. Nog geen half jaar geleden had een golf van onvrede, bijna een opstand van boosheid, een einde gemaakt aan 8 jaar paars regentendom, waarin de PvdA de hoofdmoot speelde. Privatisering, verloedering, afbraak van zorg en onderwijs, groeiende ongelijkheid, ongeremde criminaliteit, het was de erfenis van de coalities van PvdA met de VVD.

In mei vorig jaar slaagde de LPF erin om de onvrede naar zich toe te trekken, maar zij onthulde zichzelf als een bende ruziezoekende egoïsten die geen enkele oplossing te bieden had voor de bevolking die zij zei te vertegenwoordigen. De openlijk rechtse coalitie lanceerde een ongehoorde aanval op bijna alle denkbare lagen van de bevolking, behalve de rijken natuurlijk. Afbraak van tijdelijk werk, de aanval op de WAO, de massale verhoging van de ziektekostenpremies. Hier had de SP een massale aanhang op kunnen bouwen, en de peilingen bewijzen dat we ook hard op weg waren om dat te bereiken.

Waarom stemden veel potentiële SP kiezers op de paarse afbraakpartij PvdA?

Ondanks de pogingen van Jan Marijnissen om een dapper gezicht op te zetten bij de verkiezingsuitslag, waarin geen enkele zetel werd gewonnen en de meest aan ons verwante partij, Groen Links, er twee kwijtraakte, kan niet anders gesproken worden dan van een bittere teleurstelling, een gemiste kans. Het is de plicht van ieder lid van de SP om te analyseren hoe het mogelijk was dat deze bedroevende uitslag uit de bus is gekomen.

De hoofdvraag is, waarom besloten zoveel potentiële SP kiezers hun stem uit te brengen op de paarse afbraakpartij, de PvdA? Een PvdA die bovendien enkele dagen voor de verkiezingen een aarts-regent naar voren schoof als haar kandidaat voor het premierschap. Een partij die de afgelopen jaren keer op keer heeft bewezen alleen op punten en komma's te verschillen van CDA en VVD, waarbij die punten en komma's bovendien in regeringscoalities ook nog ingeslikt worden. Een partij wiens plannen voor de afbraak van de WAO voor 99% overeenkomen met de LPF-VVD-CDA coalitie.

De kiezers hebben 'strategisch' gestemd wordt er gezegd, en daadwerkelijk hebben veel mensen zich zo uitgedrukt. Maar 'strategisch stemmen' betekent een keuze uitbrengen op een grote niet zo goede partij, in plaats van op een kleinere betere partij. En dit met het idee dat het uitermate belangrijk is wie het voortouw gaat nemen bij de vorming van een coalitie. Kortom de kiezers hebben niet in de gaten gehad dat er een fundamentele kloof gaapt tussen wat in feite een partij is van de grote ondernemers aan de ene kant, en SP en Groen Links aan de andere kant.

Hier moet de leiding van Groen Links, SP en andere zich links noemende organisaties bij zichzelf te rade gaan of zij niet de rode loper, of liever de paarse loper, voor de PvdA hebben uitgerold, of de illusies in de PvdA niet continu zijn opgeklopt in plaats van bestreden.

Direct na de verkiezingen in mei vorig jaar stelde Groen Links aanvoerder Rosenmuller een 'linkse' samenwerking voor van D66, de PvdA, Groen Links en de SP. D66 reageerde eerlijk dat zij geen linkse partij was. Maar de PvdA liet zich dit etiket 'links' graag aanleunen. In de formatie speelde de SP leiding het idee in de kaart dat het niet uitmaakt of een regering een fundamentele verandering van de samenleving doorvoert, maar dat het erom gaat wat goede en eerlijke ministers te hebben. Immers de SP-leiding verklaarde zich bij monde van Jan Marijnissen in principe bereid om in een CDA-LPF-SP coalitie deel te nemen! Vervolgens verenigden een groot aantal organisaties zich in Keer het Tij, om het beleid van de rechtse coalitie te bestrijden. Met instemming van SP en Groen Links kon ook de PvdA bij Keer het Tij aanschuiven. Wie het materiaal van Keer het Tij las kreeg de indruk dat heimwee naar de denkbeeldige 'gouden tijd' van paars de voornaamste drijfveer van deze samenwerking was.

Kortom vanaf mei vorig jaar deden zowel Groen Links als de SP helemaal niets om de rol van de PvdA als feitelijk rechtse partij, als partij van de grote ondernemers, aan de kaak te stellen. In de kampanje concentreerde al het vuur zich op de VVD. De SP leiding riep bij hoog en bij laag dat zij graag een 'linkse' samenwerking met de PvdA wilde, in plaats van duidelijk te maken dat de PvdA nooit of te nimmer op zou komen voor de belangen van de bevolking. Erger nog, ook deelname van de SP in een CDA-PvdA-SP coalitie werd niet uitgesloten.

* "Als het verschil met de PVDA toch maar gering is ...."

Een groot deel van de kiezers van de SP beschouwt de SP als een radicale socialistische partij. En met dat imago stonden we op 24 zetels in de peilingen. Maar naarmate de feitelijk uiterst gematigde standpunten van de SP leiding in de kampanje meer duidelijk werden voor de mensen, kalfde de steun voor de partij af. Immers, als het verschil met de PvdA toch maar gering is, en als het o zo belangrijk is welke personen er in de regering zitten, waarom dan niet op de grote partij stemmen die de meeste kans maakt? Het had voor de resultaten van de SP vermoedelijk beter geweest als we wederom uit alle debatten geweerd waren.

In de zeventiger jaren, toen de PvdA nog een bepaalde aanhang had onder arbeiders, die druk uitoefenden op die partij naar links, werd de PvdA door de ondernemers te vuur en te zwaard bestreden, ondanks de ook toen al rechtse leiding van die partij. Maar na het eerste debat tussen Balkenende, Zalm, Bos en Marijnissen constateerde het NRC, de meest serieuze ondernemerskrant in Nederland, in een redactioneel commentaar rustig dat de verschillen tussen ALLE deelnemers aan het debat minimaal waren.

* Ook een PVDA-coalitie zal een overval op Irak steunen

Gelukkig is de SP wel qua ledental versterkt uit de strijd gekomen. In een jaar tijd werden meer leden gewonnen dan alle andere politieke partijen bij elkaar en de stand staat nu boven de 38.000. Het gaat er nu om met die leden het verzet vanuit de samenleving te mobiliseren. De te verwachten CDA-PvdA coalitie zal de aanvallen op onze verworvenheden onverkort voortzetten, zoals al blijkt uit de 99% overeenstemming over die partijen over de afbraak van de WAO. Er hoeft ook geen moment aan getwijfeld te worden dat deze coalitie de VS zal steunen bij een oorlog tegen Irak. Natuurlijk heeft Wouter Bos wat anders gezegd in de kampanje, en zelfs nog op de uitslagenavond. Maar er is nog nooit een PvdA bestuurder geweest die een Amerikaans dictaat niet heeft uitgevoerd, dus er zal een smoes gevonden worden om de oorlog toch te steunen.

Schandalig genoeg feliciteerde Jan Marijnissen de PvdA met haar overwinning. Alsof die overwinning niet gebruikt gaat worden om wederom honderdduizenden mensen over de armoedegrens te duwen! De SP leiding had de PvdA kiezers juist moeten waarschuwen dat hun de komende maanden een koude douche van ellende staat te wachten, in plaats van de mensen in slaap te sussen met het idee dat er nu toch een beter beleid gaat komen.

Het kapitalistische systeem is in crisis en die crisis zal zich verscherpen. Voor dit jaar wordt verdere stagnatie verwacht en een groei van de werkloosheid met meer dan 100.000 mensen. Hierbij is de waarschijnlijkheid van een verdere ineenstorting van de beurzen, of de economische gevolgen van een oorlog in Irak, nog niet meegenomen. De nieuwe rechtse regering zal proberen de gevolgen van de crisis op de bevolking af te wentelen. Het is onze taak om mensen niet in slaap te sussen, maar te mobiliseren in actie om verslechteringen tegen te houden en om de steun op te bouwen voor een daadwerkelijk socialistisch alternatief.

Dit artikel werd op 26/1/03 gepubliceerd op de website van LSP/MAS (http://www.lsp-mas.be)

P.S. In De Standaard van 21 januari kwam nog een andere verklaring voor het status quo van de SP aan bod. In de marge van een interview met Jan Marijnissen noteerde Jorn De Cock: "Vooral zijn harde standpunten tegen de Navo en een aanval op Irak, lijken kiezers te hebben afgeschrikt. Had hij niet meer kiezers aangesproken met een compromisbereider standpunt" vroeg hij aan Marijnissen. Waarop die antwoordde dat "het gaat over oorlog en vrede, daarin speelt je persoonlijk geweten, daarmee marchandeer je niet." De SP dus als slachtoffer van haar standpunten én van de glibberige televisiecampagne waarin alles 'smooth' moest verlopen.

arch/ive/ief (2000 - 2005)