arch/ive/ief (2000 - 2005)

"Hoe onmenselijk het ook moge klinken:
voor de wereldeconomie is 'een heel klein beetje oorlog'
nu de beste oplossing (sic).
Een oorlog met 'gunstige' afloop betekent ook lagere olieprijzen,
een lagere rente en hogere beurskoersen."
Peter Vanden Houte, hoofdeconoom van de BBL

Tijdens de jaren negentig presteerde de economie in de VS in vergelijking met Japen en de Europese Unie meer dan behoorlijk. Er was een gemiddelde jaarlijkse groei van bijna vier procent. De zogenaamde 'nieuwe economie' (telecommunicatie, internet, …) beleefde een ware boom. De beursindexen gingen met sprongen omhoog. De werkloosheid daalde steeds verder en behoorde tot de laagste ter wereld. De euforie en zegebulletins konden niet op. Maar het economisch mirakel duurde niet lang. Tegen het einde van het vorig decennium kondigde zich een hele reeks problemen aan. De economie werd geplaagd met een serieuze en hardnekkige overproductie. Overproductie betekent dat de consumptie niet kan volgen op de productie en dat bijgevolg in heel wat sectoren de producten niet verkocht raken. Het gevolg is dalende winsten en eventueel grote verliezen, faillissementen, minder investeringen. Vandaag staat zowat een kwart van het industrieel apparaat op non-actief en het ene bedrijf na het andere gaat over kop. De groei is bijna stilgevallen en de werkloosheid neemt snel toe.

Ook in de financiële sfeer stapelen zich donkere wolken op. Het handelstekort stijgt jaar na jaar, d.w.z. dat het land veel meer verbruikt dan het produceert en dat de dollars wegvloeien uit het land. Het leeft als het ware boven zijn stand. Dat tekort bedraagt nu jaarlijks al meer dan 450 miljard dollar. Dit kan alleen blijven duren als er ook jaarlijks 450 miljard dollar aan kapitaal naar de VS terugvloeit in de vorm van investeringen of financiële beleggingen (speculatie). Maar met de toenemende crisis is het twijfelachtig of deze kapitalen zullen blijven toestromen. Op termijn is het stijgend tekort op de handelsbalans onhoudbaar. Hetzelfde geldt voor de schulden. In feite is het land virtueel failliet. De totale schuld (openbare, gezinnen, bedrijven) is opgelopen tot meer dan 18.000 miljard dollar, dat is ongeveer 180% van het jaarlijkse Bruto Binnenlands Product (de rijkdom die jaarlijks in geheel de VS wordt geproduceerd) of 60% van wat de zes miljard mensen van deze planeet op één jaar produceren. Sedert 1990 stijgt de schuld van de gezinnen jaarlijks met meer dan 7% en deze van de bedrijven met iets minder dan 6%, de schulden groeien dus tweemaal zo snel aan als de productie. Als gevolg daarvan stapelen de risico's voor faillissementen en wanbetalingen zich op. Het is een sluimerende tijdbom en het legt een zware hypotheek op de toekomst.

De grootste problemen doen zich echter voor bij de beurzen. Deze ondergaan sinds 2000 een langzame maar diepe crash. Dat heeft nefaste gevolgen voor de economie. In 2000 en 2001 is op de beurs van Wall Street zo'n 4.600 miljard dollar in rook op gegaan, dat is bijna de helft van het jaarlijkse BNP! De sterke koersdaling heeft het budget van veel gezinnen aangetast, heel wat bedrijven in moeilijkheden gebracht en faillissementen veroorzaakt. Dat leidt op zijn beurt tot groeiende werkloosheid en dus lagere koopkracht. Het eindpunt van de neergang van de beurzen is absoluut nog niet bereikt. Volgens berekeningen zijn de beurzen nog steeds sterk overgewaardeerd. Tussen 2000 en 2002 was er al een terugval van zo'n kleine 20%. In totaal kan een terugval van liefst 50% verwacht worden. Dat zou neerkomen op een verlies van ongeveer 9.000 miljard dollar, of zo'n 30.000 dollar per inwoner. Als dit scenario zich doorzet - en vroeg of laat zal dit ook gebeuren - zal een neerwaartse spiraal ontstaan die uiteindelijk heel snel zal uitmonden in een echte economische depressie zoals in de jaren dertig.

Achteraf blijkt dat de sterke groei in de jaren negentig kunstmatig is geweest. Hij was namelijk gebaseerd op een financiële luchtbel, op toenemende schulden en op het aantrekken van kapitaal van over heel de wereld. Deze kunstgrepen kunnen het fundamenteel probleem van de overproductie niet oplossen, maar alleen tijdelijk voor zich uitschuiven. Er zijn niet zoveel mogelijkheden om een ineenstorting te vermijden. En deze 'oplossingen' leiden allemaal op één of andere manier tot oorlog: 1° Het aanzwengelen van de economie d.m.v. militarisering. 2° De noodzaak van een sterke munt en herstel van vertrouwen. 3° Het vergroten van de achtertuin. In de volgende twee afleveringen werken we die meer in detail uit.

Marc Vandepitte.

Voor de referenties van de cijfers en de citaten, zie M. Vandepitte, Irak: startschot voor de Derde Wereldoorlog. Brussel 2003, 120 p., 2 euro. Een uitgave van STOP USA.