arch/ive/ief (2000 - 2005)

"Misschien worden mensen pas echt beschaafd als ze kunnen genieten van hun onderlinge verschillen en die kunnen zien als een bron van culturele verrijking."

Herb Kawainui, Hawaiaans kunstenaar

Midden 2002 verscheen een boek waarin Luc Vankrunkelsven zijn visie geeft op de huidige globalisering en het verzet ertegen. De auteur is coördinator van de 'Werkgroep voor een rechtvaardige en verantwoorde landbouw'. Hij reisde doorheen Midden- en Zuid-Amerika en was ook op "Porto Alegre II". Die elementen geven zijn boek tussen al de publicaties over het andersglobalisme een eigen karakter. Ondertussen komt Porto Alegre III er aan (23 - 28 januari) en bereidt Vankrunkelsven zich voor om vanaf dit jaar vier maand per jaar in Brazilië te gaan werken. Tijd dus om zijn boek te lezen en er met hem over te corresponderen. Dat leverde de volgende boekbespreking op.

* De onafhankelijke media hebben een levenstaak

Toegegeven, ik begon aan "En toch ... een andere wereld is mogelijk" met achterdocht. Een boek van een 'norbertijn van Averbode' ... Met in de inhoudslijst titels zoals "We moeten apostelen van hoop zijn" (een uitspraak, zo blijkt, van Fernando Cardenal), "Psalm 21", "Zelfverloochening en offer ?" ... 'Djezus' ... Wat moet je daar als van het christen-dom vrijgevochten vrijzinnige mee ?

Bij nader toezien viel het mee. Het boek opent overigens met deze woorden van subcommandante Marcos:

"We hebben de keuze', zegt sub-commandante Marcos. 'We kunnen een cynische houding aannemen ten opzichte van de media en zeggen dat er niets te doen is aan de macht van de dollar, die zich omzet in beelden, woorden, digitale communicatie en computersystemen. We kunnen ook zeggen dat alle communicatie van de mediamonopolies een totale leugen is, en er ons bij neerleggen. Er is echter een derde optie, wars van conformisme, scepticisme of wantrouwen. We kunnen immers een kritisch wereldbeeld hebben en interesse opbrengen voor wat er écht gebeurt met de mensen in de vier windstreken. Mensen moeten niet alleen weten wat er elk moment overal ter wereld gebeurt, ze moeten vooral in staat gesteld worden het te begrijpen en er lessen uit kunnen trekken. De onafhankelijke media zijn geen verantwoording verschuldigd aan de mediaconglomeraten en hebben dus een levenstaak, een politiek project: de waarheid aan het licht brengen. Dit wordt steeds belangrij ker in het globaliseringsproces. De waarheid wordt een verzetsnetwerk tegen de leugens."

Daarop verwijst Vankrunkelsven naar 'Pogingen om in de waarheid te leven', "één van de betere boeken van Vaclav Havel". Net als de Tsjechische verzetsman en latere president, wijst Vankrunkels ven er op dat we geen van allen de waarheid in pacht hebben en dat we continu moeten opboksen tegen de media, waarvan "de impact niet te onderschatten is". Zo bleek nog op 11 september 2001.

* Een betrokken toeschouwer die tracht te begrijpen

"Omdat de media dwingend onze zinnen, ons hart, ons lijf, onze ziel bezetten," schrijft Vankrunkelsven "werd 'persvrijheid in tijden van globalisering' een centraal thema op het tweede Wereld Sociaal Forum in Porto Alegre (2002)."

Ignacio Ramonet van Le Monde Diplomatique stelde er: "Sinds 11 september gelden nieuwe wetmatigheden voor informatie: ze hoeft niet meer samenhangend, analyserend of verklarend te zijn. De deontologie van de afstandelijkheid is vervangen door de dictatuur van de onmiddellijkheid. Informatie moet ons de indruk geven dat we de actualiteit bijwonen, zoals een voetbalwedstrijd. Militaire operaties worden evenementen. De visuele impact van de - live uitgezonden - tweede aanslag in New York was zo sterk dat er totale stilte volgde. Geen enkel commentaar oversteeg de impact van de beelden. We worden getuigen die deelnemen aan de gebeurtenis, in plaats van toeschouwers die de nodige afstand kunnen nemen om te begrijpen wat er gebeurt."

Vankrunkelsven neemt in zijn boek wel afstand, in tijd en ruimte. Toch heeft hij, zo stelt hij zelf, "niet de pretentie om mooi gestructureerd 'de samenhang der dingen' te schetsen".

In deel één geeft de auteur een aantal "haast chaotische flarden van de werkelijkheid". In deel twee gaat hij op zoek naar "aanzetten voor een andere wereld".

Rode draad door dat alles: de aandacht van Vankrunkelsven voor wat er in Midden- en Zuid-Amerika op sociaal en ecologisch vlak misloopt, hoe de gewone mensen er telkens weer het beste van maken, met vallen en opstaan én wat wij hier in eigen land daar kunnen (en soms ook moeten) uit leren. Tussendoor wijst de auteur wel degelijk op de samenhang der dingen, op de rol van het neoliberale systeem dat wereldwijd toeslaat.

* "Planetaire abortus op kinderen nà hun geboorte"

Op pagina 13 gaat het boek echt van start, met een verwijzing naar 11 september 1973: de dag dat met steun van de CIA de Chileense president Allende vermoord wordt. En met hem de hoop op een 'andere wereld'.

Wat gebeurde er in 1973 nog ? De oliecrisis, de oktoberoorlog in het Midden-Oosten ... Het lijkt allemaal al lang vergeten. Zal het jaar 2001 meer in ons collectieve geheugen blijven hangen ? Wegens de 2.800 doden van de aanslagen op 11 september ? Wegens de meer dan 35.000 kinderen die die dag én de dag voordien én de dag nadien wereldwijd stierven van honger en ziekte ? Een "dagelijkse planetaire abortus op kinderen ... nà hun geboorte" noemt Vankrunkelsven het.

* Globalisering concreet: het koffie-verhaal

Koffie: wie staat ooit stil bij de herkomst van de koffiebonen ? Wie weet dat in Midden-Amerika de koffiebonen aan de bomen rotten sinds Vietnam in de jaren negentig de koffiemarkt bestormde ? Door toedoen van Frankrijk en leningen van de Wereldbank groeide Vietnam - een land met geen enkele koffietraditie - in de jaren negentig uit tot de nummer twee in de wereld inzake koffieproductie- en export. Gevolg: de koffieprijs is lager dan ooit. De laatste vier jaar daalde hij met 70 % ! Maar voor de Europese consument kost het pakje koffie wel meer dan vier jaar geleden. "De Franse, Nederlandse, Vlaamse consument voelt de dood van de Salvadoraanse koffieboeren niet in zijn portemonnee" schrijft Vankrunkelsven. "Hij weet niets van de dreigende erosie in de bergen", een gevolg van het niet meer onderhouden van de plantages. "De modderlawines van begin 2001, die een deel van de hoofdstad San Salvador bedolven, is hij vergeten."

* De 'sympathieke grootmacht' heeft veel geluk gehad

Vankrunkelsven geeft nog heel wat meer informatie over El Salvador en de andere landen van Midden-Amerika, "één van de meest geteisterde regio's ter wereld. Het gebied zit zowel geologisch als sociaal op helse breuklijnen."

Op sociaal vlak vloeien de problemen voort uit driehonderd jaar Spaanse kolonialisering (1524-1821), het uit die periode daterend grootgrondbezit én de bemoeienissen van de V.S.

Van priester Ludo Van de Velde neemt Vankrunkelsven een overzicht over van wat de V.S. zoal in de wereld uitspookten. Denk aan de opleiding en ondersteuning van folterende legers, de oorlog tegen de Sandinisten in Nicaragua, de boycot tegen Cuba en Irak, de atoombommen op Japan (met ca. 135.000 doden in Hiroshima en Nagasaki) ... "De lijst is onnoemelijk groot en lang ... En dan zouden we nog kunnen spreken over de economische overheersing van de VS, het opleggen van wat zij 'vrije markt' noemen, terwijl ze zelf hun eigen productie beschermen tegen buitenlandse invoer, over de vernieling van de natuur in dienst van de god winst ..."

En dan kunnen we ook nog een boompje opzetten over de talrijke eenzijdige diplomatieke VS-acties, zoals het opzeggen van het Kyoto-protocol en het ABM-verdrag, het afwijzen van het Internationaal Strafhof, het blokkeren van de conferentie over bioveiligheid, het niet tekenen van het verbod op anti- persoonsmijnen ... Ondertussen blijven de V.S. hun militaire uitgaven opdrijven en zijn de V.S. veruit de grootste wapenhandelaars ter wereld (met 47 % van de markt).

Voorwaar, een 'sympathieke grootmacht', om met Yves Desmet (De Morgen) te spreken. Ludo Van de Velde vindt de V.S "beslist een imperium. Dat hoeft geen verdere uitleg? De Noordamerikaanse belangen gaan voor op alles."

De Indiase schrijfster Arundhatie Roy redeneert hierop door. Ze besluit dat "het Amerikaanse volk voor een land dat bij zoveel oorlogen en conflicten betrokken is, uitzonderlijk veel geluk gehad heeft. De aanvallen op 11 september waren pas de tweede op Amerikaanse bodem in meer dan een eeuw. De eerste keer was in Pearl Harbor. De vergelding daarvoor maakte een lange omweg maar eindigde bij Hiroshima en Nagasaki."

Hopelijk trekt Bush jr. hier nu niet het besluit uit dat de moslimwereld ook 'zijn atoombombardement' nodig heeft om die wereld - zoals Japan - te 'pacificeren' ... Het zou trouwens niet lukken !

* Het debâcle van de Sandinisten

Wie herinnert zich nog de hoop die we in Europa koesterden in de Sandinistische revolutie ? Eén van de redenen waarom die revolutie mislukte, is te vinden in hun landbouw- en voedselbeleid. De Sandinisten importeerden zowel elementen uit het 'succesvolle' Nederlandse (en later Europese) agro- industriële model als uit het collectivisme van de Sovjet-Unie. De boeren moesten arbeiders worden en toen ze zich niet gewillig schikten in hun nieuwe rol, begon de onderdrukking én de weerstand. Waar de V.S. dankbaar misbruik van maakten.

Niet alle verworvenheden van de revolutie gingen in Nicaragua verloren: de mensen die leerden lezen en schrijven, kunnen dat nog. De gronden die verdeeld werden, zijn dat soms nog ... En toch, de situatie is schrijnend. Hoge werkloosheid, corruptie, repressie ... De schuld daarvoor ligt voor een deeltje ook bij Europees links dat zo dwaas was de Sandinisten kritiekloos de hemel in te prijzen ...

* Jaarlijks drie miljoen 'vuile-lucht-doden'

Als coördinator van 'Wervel' ('Werkgroep voor een rechtvaardige en verantwoorde landbouw'; http://www.wervel.be) kon Vankrunkelsven niet voorbijgaan aan de ecologische en agrarische problemen, elders in de wereld én hier. Zo heeft hij het over de immense kostprijs van ons vleesverbruik en de vervuilde lucht die we inademen. "Wereldwijd zouden er jaarlijks drie miljoen mensen sterven aan de gevolgen van onvoldoende degelijke zuurstof. De meeste milieudoden zijn te betreuren in China en in een aantal ontwikkelingslanden." Het zijn immers meestal de armsten die het ergst onder de milieu problemen lijden. De ecologische strijd is dan ook een sociale strijd.

* 'Agro-ecology' is veel meer dan ...

In het tweede deel van zijn boek laat Vankrunkelsven ons onder andere kennis maken met Brazilianen die er in slagen om verwoestijnde gebieden te herbebossen. Vankrunkelsven bepleit het gebruik van aan de lokale vereisten aangepaste modellen van 'agroforestry', wat een samengaan is van bos- én landbouw. "Scheiding tussen natuur en landbouw hoeft niet. Verweving van functies kan !" schrijft Vankrunkelsven die in eigen land pleit om "ons landschap terug te be-hagen".

In Brazilië zag Vankrunkelsven ook hoe boeren en arbeiders zich samen organiseerden in een unieke vakbondscentrale (CUT) die vanuit een socialistische wereldvisie alternatieven organiseert. De boeren schakelen er massaal over op biolandbouw, niet individueel maar collectief. De gezinslandbouw wordt er de spil van de ontwikkeling. Netwerken met tal an ander sectoren (waaronder de consumenten) worden uitgebouwd. "Agro-ecologie is veel meer dan alleen maar een technische omschakeling: het is de uiting van een diepere sociaal-economische, culturele en spirituele visie waarvan decentralisatie, solidariteit en ecologisch gedrag de basis vormen."

* 'Voedselsoevereiniteit'

De internationale boerenbeweging Via Campesina stelt dat elk land recht heeft op 'voedselsoevereiniteit'. Ziedaar een alternatief voor het credo van de neoliberalen, die alle markten willen opengooien. Overigens spreken de neoliberalen zeer vaak met een dubbele tong. Oxfam analyseerde welke landen/regio's de hoogste handelsbarrières opwerpen. Het bleken uitgerekend zij die het luidst opkomen voor 'liberalisering': de E.U., de V.S., Canada en Japan.

In het hoofdstukje 'En nog eens soja', trekt Vankrunkelsven van leer tegen "de waanzin van het landbouwbeleid van de laatste veertig jaar"; een beleid dat op maat geschreven is van de grote industriële belangen. Noteer dat "de dierenvoeding voor honden en katten, pas echt booming business is. Met een groei van ruwweg vijf procent per jaar neemt de omzet in dierenvoedsel tweemal zo snel toe als in mensenvoedsel."

* Terug naar onze Keltische wortels ?

Waar komt de ecologische crisis eigenlijk vandaan ? Ligt het aan de bijbel waarin we lezen dat de mens de aarde moet onderwerpen ? Ligt het aan Griekse en Romeinse filosofen die een complete scheiding tussen mens en natuur invoerden ? Is het milieuprobleem een kapitalistisch probleem ? Is het niet ook een communistisch probleem ? Is het een spiritueel probleem ? Vankrunkelsven vraagt zich af of we niet terug moeten naar de Keltische wortels van onze cultuur. Hij stelt de vraag - zo beklemtoonde hij in een e-mail over deze bespreking - "met schroom, omwille van extreem-rechts dat die wortels bezet heeft, 'blut und bodem' ..." Maar de Indianen gunnen we hun zoektocht naar hun wordels toch ... Van hen wordt vrij algemeen aanvaard dat zij op zoek gaan naar hoe hun voorouders leefden, vooraleer de Europeanen Amerika binnendrongen. Hoe zit het dan met de bronnen en wortels van de Europeanen ?

* "Voorbij de systemen die elkaar bevechten"

"Elke dag 'Porto Alegre' kan de wereld niet dragen" schrijft Vankrunkelsven. Hij woonde in 2002 de tweede editie bij van het Wereld Sociaal Forum in Porto Alegre en maakte van de gelegenheid gebruik om in Brazilië veel mensen te ontmoeten. Maar hij stelt wel vragen bij de 'sociale hoogmis' in de Zuid- Braziliaanse stad. "Ecologisch en sociaal is dit niet te verantwoorden. Uitwisseling is goed, maar blijft best wat met de voeten op de grond en in de eigen streek." Daarom pleit hij voor een tweejaarlijks ritme dat "de enorme energie-input van bewegingen, NGO's en andere actoren wel kan verant woorden." En er is Internet: relatief goedkoop, efficiënt en vooral ecologisch. Je moet er niet een zwaar vervuilend vliegtuig voor in.

Afronden doet Vankrunkelsven met een 'verantwoording' voor de 'inheemse teksten' die hij bij elk hoofdstuk plaatste. Als voorbeeld daarvan: zie de tekst van Herb Kawainui bovenaan deze bespreking.

Vankrunkelsven meent dat "zonder hen te willen idealiseren", "inheemse volkeren ons in onze zoek tocht naar een andere wereld heel wat kunnen bijbrengen. Voorbij de systemen die elkaar bevechten. In de diepte. Spiritualiteit met voeten in de grond. Geaard als bomen. Als geknotte stronken. De knoppen met nieuw leven staan op springen."

De geciteerde teksten leende Vankrunkelsven uit een boek van Anne Wilson Schaef; een boek met 365 traditionele wijsheden, één voor elke dag van het jaar. Het boek werd in het Nederlands uitge geven in 1997. Voor "11 september" geeft Anne Wilson Schaef volgende overweging:

"Wij Indianen hebben een menselijker levensfilosofie. Wij Indianen zullen dit land laten zien wat menselijk handelen is. Op een dag zal dit land zijn Grondwet en andere wetten herzien en opstellen in termen van mensen in plaats van eigendom. Als de Rode Macht een macht van betekenis wordt in dit land, is dat doordat die ideologisch is. Wat is de fundamentele waarde van een mensenleven ? Dat is de vraag."

En wat te denken van deze visie van Vine Deloria jr., schrijver en Sioux-indiaan ?

"Een paar jaar geleden drong het tot mij door dat geen enkel systeem dat alleen gebaseerd is op economische aspecten, lang heeft overleefd of lang zal overleven. In de westerse wereld hebben we het kapitalisme, het communisme en het socialisme, die alle drie zijn gebaseerd op economische aspecten. Hoe zou een maatschappij er uit zien die is gebaseerd op spirituele waarden in plaats van op eigendom ? Als we kijken naar werk, politiek, natuurlijke rijkdommen, productie, onderwijs, religie en leven in termen van spirituele waarden, verandert onze waarneming en hopelijk ook ons gedrag. Als ik mijn persoonlijke beslissingen neem in termen van mijn spirituele wezen, in plaats van eigendom, is dat in elk geval een begin."

(DIOGENE(S) 36)

Vankrunkelsven, Luc, "En toch ... een andere wereld is mogelijk", 2002, Dabar-Luyten, Heeswijk, 192 p., ISBN 90-6416-3898

Aangezien Dabar-Luyten een Nederlandse, kleinschalige uitgeverij is kan het boek ook bij de auteur zelf besteld worden: lucvankrunkelsven@pi.be