arch/ive/ief (2000 - 2005)

Het artikel 'Christen & revolutionair ?' lokte zowel via e-mail als via Indymedia heel wat reacties uit. Een poging tot overzicht.

1) Vooreerst waren er reacties over godsdienst en christendom zelf

'Klaas' schreef op Indymedia: "Van waar komt het weer? Voor mijn part van God. Maar sta mij toe allen die spreken en dwingen in naam van God godslasteraars te noemen."

'Guido' stelde: "Velen onder ons zijn misschien wel vrijzinnig en atheïst. Zij die ons regeren niet echt. En het Europees Parlement krijgt binnenkort een bezoekje van de Paus. Staat en Kerk gescheiden? Pfff... Vergeet ook niet de racistische reacties van sommigen regeringsleiders over het al dan niet toetreden van Turkije tot de Europese Unie."

Via e-mail vroegen een paar mensen dan weer of het nu de geschikte moment is - met de oorlog tegen Irak voor de deur - om te gaan ruziestoken tussen vrijzinnigen en christenen.

2) Verder ontstond er op Indy een discussie over het gedrag van Stalin.

Raf Grinfeld begon zijn commentaar met het hernemen van de vraag: "Waar is de tijd dat vadertje Stalin de Russische kerken naar afzender terugzond door ze de lucht in te dynamiteren ?" "Goede vraag, jpe. In de vergeetput van de geschiedenis, die misschien wel in 1984 werd gegraven, toen snobisme hoogtij vierde in Vlaanderen, Big Brother nog niet associaties opriep met een tv-programma en het Vlaams Blok bijna op het punt stond om door te breken. Ja, in die vergeetput. Samen met het feit dat Stalin ooit een niet-aanvalspact sloot met Hitler. (...) Extremisme heeft meer met staatkunde en godsdienst te maken dan met werkelijke politiek en vrijzinnigheid. Stalinisme is bureaucratische antipolitiek. En echte politiek gaat niet over compromissen sluiten maar over verzet en pleidooien voor basisdemocratie."

Daarop kwam de vraag van 'Jonas': "Kom op JPE, noem de namen van die kerken. Welke kerken dynamiteerde Stalin ? Stalin dynamiteerde immers helemaal geen kerken. Wat is dat toch met jullie, denken jullie nu echt dat je zomaar alle onzin mag verkopen ?"

Peter Morlion reageerde door enkele websites te vermelden waarop meer informatie te vinden zou zijn. Hij vermelde o.a. de Bibi-Heybat Moskee, het klooster te Kalyazin en 'the Church of our Savior Jesus Christ' in Moskou.

Jonas repliceerde dat die sites "vooral" over de periode van na Stalin gaan. Hij eindigde met: "Voor zover ik weet delen noch Marx, Lenin, Stalin ... het fundamentalistisch antichristelijk denken van de auteur van bovenstaand artikel. Wat is dat toch met jullie ? Is jullie kritiek op de PVDA dat ze niet genoeg ten strijde trekt tegen het christelijke geloof ?"

3) Een derde reactie kwam op Indymedia in de vorm van een artikel van Bilal El-Khattabi (maandag 13/1) die wou bewijzen dat mensen die wel geloven, een hogere moraal hebben. Hij eindigde: "De religie is als levenswijze namelijk veel omvattender, het houdt rekening met het feit dat de mens niet onfeilbaar is in al zijn facetten."

Alsof vrijzinnigen daar geen rekening mee zouden houden ...

**** Poging tot antwoord

1) Samenwerken vanuit een kritische ingesteldheid

De kerk en alle gelovigen moeten op die momenten en plaatsen waar ze proberen om hun visie aan de samenleving op te dringen (zie de uitspraken van de paus over het recht op levensbeëindiging bv.), door de vrijzinnigen vastberaden op hun plaats gezet worden: als een belangrijk, maar niet dominerend DEEL van de samenleving. Alle godsdienstige instellingen en gelovigen hebben recht van spreken ("L'Eglise doit avoir le droit à la parole" eistte Kardinaal Danneels terecht in een interview in Le Soir van 16/01), maar als de katholieke kardinaal Ratzinger, 'prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer' in een 'Leerstellige Nota' verklaart dat "het kerkelijke standpunt inzake abortus, euthanasie en homohuwelijk onbespreekbaar is" (aldus De Standaard van 17/01), tja, wie plaatst er zich dan buiten het gesprek ? Wie wil dan zijn willetje opdringen aan een samenleving die er duidelijk anders over denkt ?

In de discussies die er nu rond en met de islam gevoerd worden, moeten we er hoe dan ook voor zorgen dat ook de vrijzinnigen er bij betrokken worden. We mogen onze moslim-broeders en zusters niet de indruk laten dat het westen nog helemaal christelijk zou zijn. Zij mogen niet de indruk krijgen dat beide godsdiensten het onder elkaar kunnen regelen, wat vele gelovigen ongetwijfeld makkelijker valt dan met vrijzinnigen aan tafel te gaan. Ik vraag hierbij met name dat een beweging zoals AEL (Arabisch-Europese Liga) daarmee rekening zou houden.

We moeten er ons wel voor hoeden dat we zoals Karel De Gucht (zie de discussie de voorbije week in en rond het Knack-interview met de VLD-voorzitter) de problemen op de spits zouden drijven en overal vanuit een 'obsessie' of vanuit een diepblauwe besparingsdrift, het christelijke (en moslim en ...) - 'middenveld' gaan tegenwerken. Daar bewijs je de samenleving geen dienst mee. Er staan trouwens genoeg belangrijke problemen op de wereldagenda - zie de nakende Amerikaanse overval op Irak - die de inzet van zoveel mogelijk goed menende mensen vereisen.

2) Inzake het communisme, Stalin en religie ...

Enig historisch bewustzijn blijft zowel inzake godsdienst als inzake het ontstaan van socialisme en communisme ook broodnodig. Wat is dat met mensen die denken dat "noch Marx, noch Lenin, noch Stalin" tegen de godsdienst zouden geweest zijn ? Waarom herinneren sommigen zich deze uitspraak van Marx niet meer: "Godsdienst is opium voor het volk". Waarom willen sommigen niet beseffen hoezeer Lenin en Stalin de godsdienst in de Sovjetunie bestreden ? Ze hadden overigens te maken met een orthodoxe clerus die tijdens de burgeroorlog (na de oktoberrevolutie) massaal de kant van de tsaristische witte legers koos.

Wat het opblazen van kerken betreft: ik heb daar niet meteen studies over ter beschikking, maar ik herinner me als was het gisteren een documentaire zwartwit-film die het opblazen van een grote kathedraal in de Sovjetunie ten tijde van Stalin toonde. Misschien dat de commentaar ten onrechte dat gebeuren in de Stalin-tijd plaatste, maar de beelden bleven me in alle geval bij. En het gebeurde toch wel 'ooit' in de Sovjetunie.

En wat was het lot van de kerken die niet vernield werden ? Die werden heel vaak als graanschuren en opslagplaatsen voor andere goederen ingezet. Neen, de kerk onder Stalin, die had het zwaar te verduren. Wie die dat loochent, is een stalinistische fundamentalist.

En die lopen er bij de PVDA jammer genoeg nog altijd rond. Denk maar aan de auteur van 'Een andere kijk op Stalin"; niemand minder dan de levenslange voorzitter van de PVDA: Ludo Martens. Zijn boek heb ik overigens in DIOGENE(S) al eens de grond ingeboord met deze vraag: "Als Stalin toch zo'n geniaal leider was, hoe komt het dat na hem het systeem zo snel kon ontsporen ? Dat het allemaal - vreemd voor communisten - van één man kon afhangen." Stalin was alleenheerser in de hele periode 1929-1953. Als je in zo'n tijdsspanne, waarin hij de partij herhaaldelijk 'grondig' 'zuiverde', nog geen systeem kunt uitwerken dat niet al enkele jaren na je dood - Chroetsjov begon met het proces van het stalinisme al in 1956 - ontaardt in zijn tegendeel, dan moeten we toch vragen stellen over de degelijkheid van zo'n stalinistisch systeem.

Terug naar de PVDA nu: het artikel over het interview met de 'christelijke revolutionair' werd me ook ingegeven door gesprekken met mensen die het niet meer kunnen volgen hoe de PVDA met AEL bezig is ... Een samenwerking die ik zelf niet afkeur, integendeel. Maar we moeten wel opletten met al te gemakkelijk over belangrijke meningsverschillen heen te stappen. Dat socialisme én communisme in wezen vrijzinnige bewegingen waren, is er daar één van. En niet één van de minste. Daar hangt heel de geschiedenis van de 'Verlichting' aan vast.

3) De reactie op Indymedia van Bilal El-Khattabi bewijst nog maar eens hoeveel misverstanden er ook bij moslims bestaan over de vrijzinnigheid. Geen onbelangrijke misverstanden, want voor minstens een deel van de moslims is het zelfs ondenkbaar dat iemand niet in God zou geloven.

Reden te meer om voor de standpunten en visies van de vrijzinnigheid te blijven opkomen.

Degelijk gedaan! Hoewel ik denk dat de discussie van het stalinisme er ietwat buiten staat, en daar niet te veel mag op in gegaan worden. De kans bestaat dat er hier nu pro-, en dan weer anti-, stalin argumenten zullen komen, terwijl de discussie niet over stalin gaat. (denk ik toch).
greets, p

Een belangrijk deel van de tekst gaat gaat juist over de houding van de USSR tov religie, dus ga ik er wel op ingaan.

"Waarom willen sommigen niet beseffen hoezeer Lenin en Stalin de godsdienst in de Sovjetunie bestreden ?"

Laat ons eens kijken naar wat Stalin himself zei over religie. Citaat uit "Onderhoud met de eerste Amerikaanse arbeidersdelegatie" 9/09/1927 in "keuze uit zijn werken, deel 1" uitgegeven door AMADA.

11de vraag van de Amerikaanse arbeidersdelegatie aan Stalin: "Wij weten, dat sommige goede communisten het geheel niet eens zijn met de eis van de CP, dat alle nieuwe leden atheisten moeten zijn, want in de tegenwoordige tijd is de reactionaire geestelijkheid onderdrukt. Zou de CP in de toekomst neutraal kunnen zijn ten aanzien van een godsdienst, die de wetenschap in haar geheel zou ondersteunen en die niet in tegenstelling tot het Communisme zou staan? Zoudt gij in de toekomst aan partijleden toe kunnen staan een religieuze overtuiging te hebben, als deze niet met de partijtrouw in strijd zou zijn?"

Antwoord van Stalin: "Deze vraag bevat een aantal onnauwkeurugheden. Ten eerste ken ik zulke "goede communisten" niet, over wie de delegatie hier spreekt. Zulke communisten zullen er op de gehele wereld wel niet bestaan. Ten tweede moet ik verklaren, dat er bij ons voor de partijleden geen toetredingsvoorwaarden bestaan, die voor de candidaat-leden het atheisme tot een verplichting zouden maken. Onze opnemingsvoorwaarden in de partij zijn: het erkennen van het program en de statuten van de partij, de onvoorwaardelijkeonderwerping aan de besluiten van de partij en van haar organen, het betalen van contributie en het behoren tot een van de parrtij-organisaties.
Betekend dit, dat de partij neutraal is met betrekking tot de godsdienst? Neen, dat betekent dit niet. Wij voeren propaganda tegen de religieuze vooroordelen en zullen dat blijven doen. De wetgeving van ons land is zodanig, dat iedere burger het recht heeft om iedere willekeurige godsdienst te belijden. Dat is voor iedereen een gewetenskwestie. Juist daarom hebben wij de scheiding van kerk en staat doorgezet. Maar tegelijk met de scheiding van kerk en staat en het afkondigen van de geloofsvrijheid, hehben wij iedere burger het recht gegeven, door middel van overreding, propaganda of agitatie tegen deze of gene godsdienst te strijden. De partij kan tegenover de godsdienst niet neutraal zijn en zij voert anti-religieuze proganda tegen alle religieuze vooroordelen, omdat zij voor de wetenschap is en religieuze vooroordelen tegen de wetenschap ingaan, want elke godsdienst is als zodanig het tegenovergestelde van wetenschap...De partij kan niet neutraal zijn tegenover religieuze vooroordelen en zij zal tegen deze vooroordelen propaganda voeren, omdat dit een van de zekerste middelen is, om de invloed vn de reactionaire geestelijkheid te ondermijnen, die de uyitbuitersklassen steunt en de onderdanigheid aan deze klassen predikt. De partij kan niet neutraal zijn tegenover de dragers van de religieuze vooroordelen, de reactionaire geestelijkheid. Hebben wij de reactionaire geestelijkheid onderdrukt? Ja, dat hebben wij gedaan..."

Lenin, Stalin en de boljewieken streden maar voor 1 ding, nml een Andere Wereld. Dat is wat ze wouden. Ze wouden hun wereld veranderen. Net zoals wij onze wereld willen veranderen. In 1917, toen het volk de macht greep in het Russische rijk, leefde een groot deel van de bevolking onder de knoet van de feodaliteit. De boeren waren gedurende vele lange eeuwen bloeddorstig uitgemolken door feodale heren en, wat Stalin geheel terecht omschreef als, reactionaire geestelijkheid.
De boeren, toen ze eindelijk bevrijd waren van hun bloedige onderdrukking, keerden zich tegen de vroegere uitbuiters. Nogal wat feodale landheren en popes voelden de wraak van de boeren. Merk daar trouwens bij op dat de CPSU zo veel mogelijk dergelijke woedeuitbarstingen probeerde tegen te gaan. Trouwens we hebben hier iets gelijkaardigs meegemaakt in West-Europa tijdens de Franse Revolutie. Ook hier keerde de boeren zich tegen de vette en bloeddorstige bende profiteurs die zich eerwaarde lieten noemen.

Tot zover deel 1, de rest volgt nog.

Bedankt Peter voor de woorden van instemming. En inderdaad: de discussie over het stalinisme staat er ietwat buiten; daar moet het nu niet in de eerste instantie over gaan.

Alhoewel: als je het boek 'Kritiek van de Cynische rede' Peter Sloterdijk zou lezen; die maakt daarin een zeer sterke vergelijking tussen de Groot Inquisiteur en Stalin. Stalin begon zijn carrière overigens in een Jezuiten-school; daar leerde hij 'de trics' ... En tegen beiden moeten we strijden, tegen beiden hun systeem van onderdrukking.

En Harko: je bevestigt dus dat Stalin, Lenin en Marx de reactionaire geestelijkheid onderdrukten en voor het 'wetenschappelijk socialisme' streden.

Maar dat zij maar voor "1 ding" streden "nml een Andere Wereld", dat is 'pure fantasy, my friend.' Een mens kan niet voor één ding strijden. We zijn allen vaten vol tegenstrijdigheden en zowel bij Lenin als Stalin kwam er naast het idealisme heel wat machtswellust, wraakgevoelens (bij Lenin wegens de dood van zijn broer, bij Stalin om zijn armoedige jeugd enz.) bij kijken ... Dat is wat ook compleet ontbreekt in Ludo Martens' boek. Alsof hij schrik heeft om daarover te schrijven ... Schrik heeft misschien ook om in de duisternis van zijn eigen ziel te kijken. En door al de donkere drijfveren van de leiders én veel van hun ondergeschikten is de 'andere wereld' zowel in Rusland, in China en op veel ander plaatsen (denk ook aan Nicaragua en de val van de sandinisten) uiteindelijk ontspoord in het tegendeel van de grootse idealen waarvoor het communisme streed. Tragisch, maar de waarheid. En daarom moeten we het rad van de kritiek eeuwig draaiend houden, opdat het zou ophouden dat mensen nog langer in naam van totalitaire ideologieën/religiën zouden verknecht worden.

Op het forum van Radiks (http://www.radiks.be) publiceerde ene Herman B., die de slogan "racisme, nationalisme en godsdienst maken van de wereld een hel" hanteert, de volgende passage die ik wel gepast vind als inbreng in deze discussie:

"...ik besef dat het vreemd klinkt om godsdienst op dezelfde lijn te zien als racisme en nationalisme (...) Toevallig bestaat er geen woord als "godsdienst-isme" en "fundamentalisme" is dan weer te extreem: dit laatste is extreem of fanatiek "godsdienst-isme".
Hoe zou het toch komen dat taal zich afschermt tegen godslasterlijke termen? Ik heb namelijk gelezen dat in het Arabisch "ongelovig" ongeveer gelijk staat met "schurkachtig". daarom is in die taal elke ongelovige een bandiet. (Let wel, ik ken -- HELAAS -- geen Arabisch, maar ik heb het gelezen en eigenlijk hoop ik dat het niet waar is.)

Wie kent er hier arabisch? Klopt het dat iemand die niet in een god gelooft vogens die taal een schurk is?

Iets anders: is een citaat van Stalin uit 1927 - lang voor hij een pact sloot met Hitler en later met de geallieerden - representatief voor Stalins mening over (en optreden tegen) religies? Weten jullie waar de "spekpater" (Werenfried van Straten van Oostpriesterhulp) en Karol Woytyla (of hoe heet die poolse paus) hun succes na WOII vandaan haalden? van de tolerantie van het stalinistische oostblok ten opzichte van de christelijke kerken?

Puike tekst, jpe.

Gewoon een kleine correctie op één van je zinnen:

"Waarom herinneren sommigen zich deze uitspraak van Marx niet meer: "Godsdienst is opium voor het volk". "

Misschien voor velen niet zo belangrijk, en toch is er al heel wat inkt rond gevloeid. Marx had het in 1844 over "Opium des Volkes" (opium VAN het volk, dus iets waar zij voor een stuk zelf voor kiest, geen totaal gecentraliseerde geloofsdwang, en dus moeilijk 'uit te roeien', wel te bestrijden), terwijl Lenin hem in 1909 parafraseerde met "Opium für das Volk" (opium VOOR het volk, iets wat opgedrongen wordt door de Kerk en zo, en wat wel meer van bovenaf gestuurd wordt, en dus gemakkelijker het zwijgen op te leggen). Althans, dat kan een interpretatie zijn.
Lijkt me toch een mogelijk belangrijke nuance, bijvoorbeeld voor marxistische geïnspireerde gelovigen.

Hieronder de beruchte citaten:

"Religious suffering is, at one and the same time, the expression of real suffering and a protest against real suffering. Religion is the sigh of the oppressed creature, the heart of a heartless world, and the soul of soulless conditions. It is the opium of the people.
The abolition of religion as the illusory happiness of the people is the demand for their real happiness. To call on them to give up their illusions about their condition is to call on them to give up a condition that requires illusions. The criticism of religion is, therefore, in embryo, the criticism of that vale of tears of which religion is the halo."
'Contribution to the Critique of Hegel's Philosophy of Right'by Karl Marx (Deutsch-Französische Jahrbücher,
February, 1844)

Die Religion ist eine Form des geistigen Jochs, das überall und allenthalben auf den durch ewige Arbeit für andere, durch ein Leben in Elend und Verlassenheit niedergedrückten Volksmassen lastet. Die Ohnmacht des Ausgebeuteten im Kampf gegen die Ausbeuter läßt ebenso unvermeidlich den Glauben an ein besseres Leben im Jenseits aufkommen, wie die Ohnmacht des Wilden im Kampf gegen die Naturgewalten den Götter-, Teufel-, Wunderglauben usw. aufkommen ließ. Wer sein Leben lang schafft und darbt, den lehrt die Religion Demut und Geduld im irdischen Leben und vertröstet ihn auf den himmlischen Lohn. Wer aber von fremder Hände Arbeit lebt, den lehrt die Religion Wohltätigkeit hienieden; sie bietet ihm eine wohlfeile Rechtfertigung für sein Ausbeuterdasein und verkauft zu billigen Preisen Eintrittskarten zur himmlischen Seligkeit. Die Religion ist das Opium für das Volk. Die Religion ist eine Art geistigen Fusels, in dem die Sklaven des Kapitals ihr Menschenantlitz, ihren Anspruch auf ein auch nur halbwegs menschenwürdiges Dasein ersäufen."
(First Published: Proletary, No. 45, May 13(26), 1909)

met vriendelijke groeten
steven